Cumhuriyetin İlk Sabahı Kitabının Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programında Yer Alan Değerler Açısından Değerlendirilmesi

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 1, 540 - 576

Ceren Utkugün , Kevser Erdoğan Yapici , Şaban Ortak

https://doi.org/10.51460/baebd.1623605

Öz

Cumhuriyetin İlk Sabahı adlı kitap, Millî Mücadele yılları ve Cumhuriyetin kuruluş hikayesini bir şerbetçi çocuğun gözünden etkileyici bir şekilde ele almaktadır. Kitap, tarihsel derinlik sunmasının yanı sıra, öğrencilerin yaşlarına uygun bir bakış açısı barındırmasıyla değerler eğitimi açısından da önemli bir kaynak olarak öne çıkmaktadır. Bu araştırmanın amacı, Cumhuriyetin İlk Sabahı kitabını Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı’nda (2024) yer alan değerler çerçevesinde incelemektir. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi kullanılmıştır. Şermin Yaşar ve İlber Ortaylı tarafından yazılan, 120 sayfa ve 6 bölümden oluşan, 2023 yılında Kronik Kitap tarafından yayınlanan Cumhuriyetin İlk Sabahı isimli kitap araştırmanın veri kaynağını oluşturmuştur. Araştırma verilerinin analizinde içerik analizi kullanılmış, elde edilen veriler kitap içeriğinden yapılan doğrudan alıntılarla desteklenerek sunulmuştur. Araştırma sonucunda; Cumhuriyet’in İlk Sabahı kitabında en çok vatanseverlik, çalışkanlık ve sorumluluk değerlerine yer verildiği, sevgi, yardımseverlik ve duyarlılık gibi değerlerin de ön plana çıktığı belirlenmiştir. Kitabın, Milli Mücadele dönemi ve Cumhuriyetin kuruluş sürecine uygun bir içerik sunarak çocuklara hem milli hem de evrensel değerler kazandırma açısından önemli bir katkı sağladığı tespit edilmiştir. Araştırmada elde edilen sonuçlara göre, sosyal bilgiler derslerinde değerler eğitimi kapsamında Cumhuriyet’in İlk Sabahı gibi edebi eserlerin kullanımının teşvik edilmesi, öğrencilerin değerleri özümseyebilmeleri için yaratıcı etkinliklerin planlanması ve öğretmenlere bu eserlerin etkili kullanımına yönelik atölye çalışmalarının düzenlenmesi önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyetin İlk Sabahı kitabı, Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı, Değerler eğitimi, Çocuk edebiyatı.

Evaluation of the Book Cumhuriyetin İlk Sabahı in Terms of the Values Included in the Social Studies Curriculum

Öz

The book Cumhuriyetin İlk Sabahı presents the story of the National Struggle and the founding of the Republic from the perspective of a sherbet seller child in a compelling manner. In addition to offering historical depth, the book stands out as a significant resource for values education, with an approach suitable for students’ age levels. The aim of this study is to examine the book Cumhuriyetin İlk Sabahı within the framework of the values included in the 2024 Social Studies Curriculum. The study utilized document analysis, one of the qualitative research methods. The data source of the research is the book Cumhuriyetin İlk Sabahı, written by Şermin Yaşar and İlber Ortaylı, consisting of 120 pages and six chapters, and published by Kronik Kitap in 2023. Content analysis was employed for data analysis, and the findings were presented with direct excerpts from the book’s content. As a result of the study, it was determined that the book Cumhuriyetin İlk Sabahı predominantly emphasizes the values of patriotism, diligence, and responsibility, while also highlighting values such as love, helpfulness, and sensitivity. The book was found to significantly contribute to imparting both national and universal values to children by presenting content aligned with the National Struggle and the founding of the Republic. Based on the findings, it is recommended to encourage the use of literary works like Cumhuriyetin İlk Sabahı in values education within social studies lessons, plan creative activities to help students internalize the values in these works, and organize workshops for teachers on effectively integrating such works into their teaching.

Anahtar Kelimeler

The book Cumhuriyetin İlk Sabahı, Social Studies Curriculum, Values education, Children

Kaynakça

• Alptekin, M. ve Alptekin, T. (2023). Çocuk romanlarında Cumhuriyet ve Atatürk iletileriyle ilgili tespitler. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(Özel Sayı), 20-31. https://doi.org/10.33206/mjss.1353106
• Aktaş, A., ve Yalçın, G. (2024). Şermin Yaşar’ın çocuk kitaplarının kök değerler bakımından incelenmesi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(1), 332-354. https://doi.org/10.33711/yyuefd.1343565
• Ata, B. (2000). Tarih öğretiminde bir araç olarak tarihî romanlar. Türk Yurdu. 153, 158-166.
• Bacak, S. (2008). İlköğretim 5. sınıf sosyal bilgiler dersinde öykü tabanlı öğrenme yaklaşımının öğrenenlerin akademik başarı ve yaratıcılıklarına etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Celal Bayar Üniversitesi.
• Beaty, J. J.,& Pratt, L. (2003). Early literacy in preschool and kindergarten. Merrill Prencite Hall.
• Bohlin, K. E. (2005). Teaching charecter education through literature. Routledge Falmer.
• Bowen, G.A. (2009). Document Analysis as a Qualitative Research Method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40. https://doi.org/10.3316/QRJ0902027
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2012). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem.
• Calp, Ş. ve Calp, M. (2019). Küçük Kara Balık ve Küçük Prens kitaplarının Sosyal Bilgiler Öğretim Programı’ndaki temel beceriler, değerler ve 4. sınıf kazanımları açısından incelenmesi. In International Symposium on Innovative Approaches in Scientific Studies (ISAS), 61-69.
• Cates, L. A. (2008). The Kaleidoscope of Life: Story as Vital For Values Education. Christian Perspectives in Education, 2(1), 1-15.
• Davis, S. J. & Hunter, J. (1990). Historical novels: A context for gifted student research. Journal of Adolescent & Adult Literacy, 33(8), 602-606.
• Demir, S. B. (2011). Sosyal bilgiler öğretim programına göre tasarlanmış hikâyelerin etkililiği (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi. Denli Abeş, M. (2024). Şermin Yaşar ve İlber Ortaylı‟nın Cumhuriyet‟in İlk Sabahı adlı kitabının kök değerler açısından incelenmesi. BUGU Dil ve Eğitim Dergisi, 5(4), 345-362. http://dx.doi.org/10.46321/bugu.1169
• Deveci, H., Belet, D. ve Türe, H. (2013). Dede korkut hikâyelerinde yer alan değerler. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 12(46), 294-321.
• Dolmaz, M., ve Kaya, E. (2018). Sosyal bilgiler öğretiminde tarihsel roman kullanımına yönelik öğrenci Görüşleri. Türkiye Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 3(1), 54-67.
• Eker, C. ve Yıldırım, K. (2017). Değerler eğitimi açısından Ziya Gökalp’ e ait “Altın Işık” adlı eserin incelenmesi. Karaelmas Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(1), 30-38.
• Erdal, K. (2009). Eğitim değerleri açısından çocuk kitapları. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, 17, 1-18.
• Erdal, K. ve Eğridere, Z. Z. (2018). Çocuk kitaplarında Çanakkale Savaşı. Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 6(15), 92-110.
• Göğebakan, T. (2004) Tarihsel roman üzerine. Akçağ.
• Güven, A. Z. (2014). Değerler eğitimi ve Türkçe derslerinde değerlerin kullanımı. Palet.
• Harris, K. & Austin, P. (2000). Voices from America's past: Historical novels and audiobooks. Book Links, 10(1), 22-24.
• Hökelekli, H. ve Gündüz T. (2007). Üstün yetenekli çocukların değer yönelimleri ve eğilimleri. Değerler Eğitimi Merkezi.
• Karagöz, B. (2018). Resimli çocuk kitaplarında gözden kaçan bir alan: İleti sorunsalı. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 17(68), 1765-1787. https://doi.org/10.17755/esosder.420416
• Karatay, H. (2007). Dil edinimi ve değer öğretimi sürecinde masalın önemi ve işlevi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(3), 463-477.
• Karatay, H. (2011). Karakter eğitiminde edebi eserlerin kullanımı. Turkish Studies, 6(1), 1398-1412, http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.2191
• Karatay, H., Destebaşı, F. ve Demirbaş, M. (2015). Çocuk edebiyatı ürünlerinin 6, 7 ve 8. sınıf öğrencilerinin karakter gelişimine etkisi. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (ÖS)11, 123-140.
• Keklik, S. ve Kuru, H. (2016). Ayşe Yamaç’ın çocuk romanlarının değerler eğitimi açısından incelenmesi. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (10), 217-237.
• Kılıç, A. ve Seven, S. (2006). Konu alanı ders kitabı incelemesi. Pegem Akademi
• Kıymaz, M. S. (2010). Millî hafıza açısından kahramanlık hikâyeleri: ‘İleri Yavrutürk’ dergisi örneği. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (4), 103- 117.
• Kolaç, E., ve Özer, H. (2018). Sosyal bilgiler öğretiminde edebî ürünlerin kullanımı ve değer aktarımındaki katkılarına yönelik öğretmen adaylarının görüşleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(4), 2629-2655.
• MEB. (2024). Sosyal Bilgiler dersi öğretim programı (4, 5, 6 ve 7. sınıflar). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli. https://tymm.meb.gov.tr/upload/program/2024programsos4567Onayli.pdf
• Merriam, S. B. (2009). Qualitative research: A guide to design and implementation. Jossey-Bass.
• Miles, M. B. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook. Sage
• O‘Sullivan, S. (2004). Books to live by: Using children‘s literature for character education. The Reading Teacher, 57(7), 640-645.
• Oğuzkan A. F. (2013) Çocuk edebiyatı, Anı.
• Özdemir, M. ve İdi Tulumcu, F. (2017). Değerler eğitiminde edebi eserlerden yararlanma: Fatma Aliye’nin Muhadarat romanı örneği. Sakarya University Journal of Education, 7(4 ÖS), 720-729. http://dx.doi.org/10.19126/suje.377548
• Özen, B. (2022). Göç ve mültecilik konularını işleyen resimli çocuk kitapları. İmgelem, 6(11), 517-538.
• Öztürk, C., Keskin, S. C., ve Otluoğlu, R. (2014) Sosyal bilgiler öğretiminde edebi ürünler ve yazılı materyaller. Pegem Akademi.
• Pakdemirli, M. N. (2009). İlköğretim din kültürü ve ahlak bilgisi derslerinde hikâye kullanımı. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 30, 170-395.
• Purbani, W. (2009). The role of children’s literature in developing multicultural literacy. International Seminar of Multiculturalism and Education: Unity and Harmony in Diversity. Indonesia: Yogyakarta State University.
• Safran, M. ve Ata, B. (1998). Okul dışı tarih öğretimi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 87-94.
• Seçgin, F. ve Kapan, A. (2020). 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında önerilen edebî ürünlerin öğrenme alanlarında yer alan değerler açısından incelenmesi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(3), 1480-1498.
• Sever, S. (2010). Çocuk ve edebiyat. Tudem.
• Şimşek, A. (2006). Bir öğretim materyali olarak tarihsel romana yönelik öğrenci ve öğretmen görüşleri. The Turkish Journal of Educational Technology, 5(4), 73-81.
• Şimşek, A. (2009) Sosyal bilgiler derslerinde bir öğretim materyali olarak edebi ürünler, Edt. Mustafa Safran, Sosyal Bilgiler Öğretimi içinde, ss. 389-412. Pegem Akademi.
• Şimşek, Ş., ve Sel, A. (2024). Göktuğ Canbaba’nın çocuk kitaplarında işlenen değerler. Uluslararası Çocuk Edebiyatı ve Eğitim Araştırmaları Dergisi (ÇEDAR), 7(2), 66-81.
• Tarhan, N. (2017). Değerler psikolojisi ve insan, güzel insan modeli, Timaş.
• Tulumcu, F. İ. (2015). Güncel çocuk kitaplarında yer alan değerler (Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sakarya.
• Uzmen, S. ve Mağden D. (2002). Okulöncesi eğitim kurumlarına devam eden altı yaş çocuklarının prososyal davranışlarının resimli çocuk kitapları ile desteklenmesi. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 15,193-212.
• Üstündağ, A. (2017). 8-10 yaş çocuklarına yönelik çocuk kitaplarının değerler açısından incelenmesi. Akademik Bakış Dergisi, 62, 1-10.
• Yaşar, Ş., ve Ortaylı, İ. (2023). Cumhuriyet’in ilk sabahı. Kronik Kitap.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin.
• Yıldırım, İ. E. ve Dinç, S. (2017). Türkiye’de en çok okunan çocuk kitaplarının yeterlilik analizi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(4), 1477-1490.
• Yükselen, A. (2013). Yaş gruplarına göre çocuk kitapları.. Edt. Mübeccel Gönen. Çocuk edebiyatı içinde. Eğiten Kitap.
• Zivtçi, F. (2005). Türk ve Alman çocuklarına seslenen kitaplardaki yetişkin kahramanların karakter çerçeveleri açısından değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi.