ADMINISTRATION, POPULATION, AND SETTLEMENT IN KYUSTENDIL (ILICA), RADOMIR AND SIRISNIK TOWNSHIPS THROUGH THE END OF THE 17TH CENTURY

Yıl 2022, , 169 - 205, 01.07.2022

Musa Sezer

https://doi.org/10.30903/Balkan.1134139

Öz

Kyustendil is a city in southwestern Bulgaria today. Bulgaria is located at the intersection of Serbia and Macedonia. Kyustendil was a Balkan city captured by Sultan Murad the First in 1372 without entering into war. Konstantin, who declared his allegiance to the Ottomans, ruled the location. Shortly after he died in 1395, the city became starboard of Rumelia. The 15th century was when Kyustendil started to gain its identity as a Turkish-Islamic city. Significant developments in architecture and public works took place in this century. This situation was influential in the city’s population growth as understood from the cadastral record books of the 15th century.
By the end of the 16th century, the cadastral record books were replaced by the extraordinary tax record books. Although these record books do not provide as much descriptive data on the demographical and settlement characteristics as the cadastral record books for historical research, they give light to the present time in these areas by their various qualities such as exquisiteness and conciseness. In this study, the villages and neighborhoods connected to Kyustendil (Ilıca), Radomir, and Sirisnik counties under the Kyustendil Starboard in 1695 will be evaluated in terms of population-based on extra-ordinary tax record books. These record books will be compared with the book dated 1668, later found to be the previous extraordinary tax record book. Muslim and non-Muslim populations living in the neighborhoods and villages connected to the city center will be identified, and a comparative ratio will be specified between these two items. In this way, the religious structure of the population will be outlined. Civil and military people of residential areas will be identified and their rate in the city’s total population will be analyzed.

Anahtar Kelimeler

Kyustendil, Radomir, Sirisnik, Avariz, Population

XVII. YÜZYIL SONLARINDA KÖSTENDİL (ILICA), RADOMİR VE SİRİŞNİK KAZALARINDA İDARE, NÜFUS VE YERLEŞİM

Öz

Köstendil, günümüzde güneybatı Bulgaristan’da bir şehirdir. Bulgaristan, Sırbistan ve Makedonya sınırlarının kesiştiği bölgede bulunmakta olup, 1372 yılında I. Murad tarafından savaşılmadan hâkimiyet altına alınan bir Balkan şehridir. Osmanlı’ya sadakatini bildiren yöneticisi Konstantin tarafından idare edilmesine izin verilmiştir. 1395’de onun ölümünden kısa bir süre sonra şehir, Rumeli Beylerbeyliği’ne bağlı bir sancak haline getirilmiştir. XV. yüzyıl Köstendil’in Türk-İslâm şehri kimliğini kazanmaya başladığı bir dönemdir. Bu yüzyılda mimarî ve bayındırlık alanında önemli gelişmeler kat edilmiştir. XVI. yüzyıla ait tahrir defterlerinden de anlaşılacağı üzere bu durum şehrin nüfus artışında etkili olmuştur.
XVI. yüzyıl sonlarına doğru tahrir defterlerinin yerini avârız defterleri almıştır. Bu defterler Osmanlı demografi ve iskân tarihi araştırmalarında tahrir defterleri kadar açıklayıcı veriler sunmasa da, mufassal ve icmal özellikteki çeşitleriyle söz konusu alanlarda günümüze ışık tutmaktadırlar. Bu çalışmada, 1695’te Köstendil sancağına tabi Köstendil (Ilıca), Radomir ve Sirişnik kazalarına bağlı mahalle ve köylerin avârız defterine göre nüfus bakımından değerlendirmesi yapılacaktır. Bu defter ile bir önceki avârız tahriri olduğu anlaşılan 1668 tarihli defter karşılaştırılarak nüfusun iki farklı tarihteki değişimi ele alınacaktır. Şehir merkezine bağlı mahalleler ile köylerde yaşayan Müslüman ve gayrimüslim nüfus durumu tespit edilerek, ikisi arasında bir oranlama yapılacaktır. Böylece nüfusun dinî yapısı ortaya konulmaya çalışılacaktır. Yerleşim birimlerinde sakin reaya nüfusu ile askerî nüfus sayıları tespit edilerek, bunların şehir nüfusu içindeki durumu üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Köstendil, Radomir, Sirişnik, Avârız, Nüfus

Kaynakça

• A. Arşiv Kaynakları: 1. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi-İstanbul (BOA.): Tahrir Defterleri: TT.d. 267, TT.d. 269, MAD.d. 170. Avârız Defterleri: MAD.d. 2740, MAD.d. 3094. Celepkeşan Defteri: MAD.d. 4075. Mühimme Defteri: MD. 99.
• 2. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü, Kuyûd-ı Kadîme Arşivi-Ankara (TKG. KK.): Tahrir Defteri: TT.d. 88. Derdest Defteri: TT.d. 528.
• 3. Narodna Biblioteka Kiril i Metodij (Kiril ve Metodiy Milli Kütüphanesi)-Sofya (NBKM): D. 649, OAK. 214/5, OAK 265/26.
• B. Kaynak Eserler ve Yayınlanmış Vesikalar: 167 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Rûm-ili Defteri (937/1530) I <Dizin ve Tıpkıbasım>, (hzl.) Ali Coşkun, Ahmet Özkılınç, Abdullah Sivridağ ve Murat Yüzbaşıoğlu, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yayınları, Ankara 2003.
• ÇELİK, Reşat, 99 Numaralı Mühimme Defteri Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi (1-90), Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Yrd. Doç. Dr. Zülfiye Koçak, Bitlis 2015.
• ÇİMEN, Cihan, Anonim Tevârîh-i Âl-i Osman (Kuruluştan 892/1487’ye kadar), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Necdet Öztürk, İstanbul 2006.
• Defterdar Sarı Mehmed Paşa, Zübde-i Vekaiât Tahlil ve Metin (1066-1116/1656-1704), (hzl.) Abdülkadir Özcan, TTK Yayınları, Ankara 1995.
• Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, (hzl.) Robert Dankoff, Seyit Ali Kahraman ve İbrahim Sezgin, 1. Kitap, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2006.
• KARAÇAY TÜRKAL, Nazire, Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa-Zeyl-i Fezleke (1065-22 Ca. 1106/1654-7 Şubat 1695), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Danışman: Prof. Dr. Necdet Öztürk, İstanbul 2012.
• Mehmed Hemdemi Solakzâde, Solakzâde Tarihi, Cilt I, (hzl.) Vahid Çabuk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1989.
• Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah, Camiü’d-Düvel Osmanlı Tarihi (1299-1481), (hzl.) Ahmet Ağırakça, İnsan Yayınları, İstanbul 1995.
• Râşid Mehmed Efendi, Çelebizâde İsmaîl Âsım Efendi, Târîh-i Râşid ve Zeyli, Cilt I (1071-1114/1660-1703), (hzl.) Abdülkadir Özcan, Yunus Uğur, Baki Çakır, Ahmet Zeki İzgöer, Klasik Yayınları, İstanbul 2013.
• TAN, Mehmet Ali, 99 Numaralı Mühimme Defteri Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi (91-180), Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Doç. Dr. Mehmet Demirtaş, Bitlis 2015.
• Üsküdarî Abdullah Efendi, Vâkı‘ât-ı Rûzmerre, Cilt I, hzl. Muzaffer Doğan, Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) Yayınları, Ankara 2017.
• C. Araştırma/İnceleme Eserler: ACAROĞLU, M. Türker, Bulgaristan’da Türkçe Yer Adları Klavuzu, TTK Yayınları, Ankara 2006.
• AMEDOSKİ, Dragan ve Tatyana Katiç, “Köstendil Kazasının 1581 Tarihli Celepkeşân Defteri (5 belge ile birlikte)”, Belgeler, Cilt XXXIII, Sayı 37, Ankara 2012.
• BARKAN, Ömer Lütfi, “Avârız”, MEB. İA, Cilt II, MEB Basımevi, İstanbul 1979, ss. 13-19.
• DRAGANOVA, Slavka, “Tuna Vilâyeti’ndeki (Köstendil Kazası) Ağalık Topraklarının Tabi Tutuldukları Vergiler”, Türkler, Cilt XIV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss. 364-370.
• _______, Tuna Vilayeti’nin Köy Nüfusu, TTK Yayınları, Ankara 2006.
• ERCAN, Yavuz, Osmanlı İmparatorluğunda Bulgarlar ve Voynuklar, TTK Yayınları, İstanbul 1989.
• FŬRKOV, Yulii, “Ukrepitelnata Sistema Na Kyustendil XVII-XIX Vek”, Izvestiya Na Istoricheski Muzeĭ Kyustendil, Том V, Istoricheski Muzeĭ Kyustendil, Kyustendil, 1993, ss. 171-184.
• GRADEVA, Rossitsa, “Orta Balkanlar’da Osmanlı İdari Sistemi ve Taşra İdaresi (XV. Yüzyıl)”, Türkler, Cilt IX, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss. 916-925.
• HALAÇOĞLU, Yusuf, XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, TTK Yayınları, Ankara 1998.
• İNALCIK, Halil, “Murad I”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt XXXI, İstanbul 2006, ss. 156-164.
• _______, Tanzimat ve Bulgar Meselesi (Doktora Tezi’nin 50. Yılı 1942-1992), TTK Yayınları, Ankara 1992.
• İNBAŞI, Mehmet, Eyüp Kul, Balkanlarda Bir Türk Şehri Üsküp-Fetihten XVIII. Yüzyıla Kadar, TTK Yayınları, Ankara 2018.
• İNBAŞI, Mehmet, “Köstendil Sancağı (1750-1800)”, New Trends in Social and Liberal Sciences-2/ Sosyal ve Liberal Bilimlerde Yeni Yönelimler-2, Ankara, Aralık 2017, ss. 461-484.
• KİEL, Machiel, “Köstendil”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt XXVI, Ankara 2002, ss. 277-279.
• _______, “Ottoman Kyustendil in the 15th and 16th Centuries”, Turco-Bulgarica Studies On The History Settlement And Historical Demography Of Ottoman Bulgaria, The Isis Press, İstanbul 2013, ss. 193-234.
• KUL, Eyüp, Alacahisar, Köstendil, Üsküp ve Vulçıtrın Sancaklarında Madencilik-Üsküp Nezareti, Lon Kuyucuları ve Lonik Bedeli, Doğu Kütüphanesi Yayınları, İstanbul 2019.
• MATANOV, Khristo, Vŭznikvane i Oblik Na Kyustendilski Sandzhak (XV-XVI. Vek), Sofiya 2000.
• MİKHAİLOV, Stamen ve Maria Sestrimska, The Old School in Kyustendil (Materials from Archaeological Excavations), Bulgarski Houdozhnik Publishing House, Sofia 1981.
• ORHONLU, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğunda Derbend Teşkilatı, Eren Yayıncılık, İstanbul 1990.
• ORUÇ, Hatice, Makedonya’da Osmanlı Egemenliğinin Kurulması, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Melek Delilbaşı, Ankara 1997.
• ÖZCAN, Abdülkadir, “Martolos”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt XXVIII, Ankara 2003, ss. 64-66.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt III, MEB Basımevi, İstanbul 1983.
• SEZER, Musa, XVI. Yüzyılda Köstendil Ilıcası, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Danışman: Prof. Dr. Özen Tok, Kayseri 2017.
• TODOROV, Nikolaj ve Asparuh Velkov, Situation demographique de la Péninsule Balkanique (fin du XV.e s.-début du XVI.e s.), Editions, de L’academie Bulgare des Sciences, Sofia 1988.
• TRANKOVA, Dimana, Anthony Georgieff ve Hristo Matanov, A Guide to Ottoman Bulgaria, Sofia 2011.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Cilt I, TTK Yayınları, Ankara 2011.
• ÜNAL, Mehmet Ali, Osmanlı Müesseseleri Tarihi, Fakülte Kitabevi, Isparta 2010.
• ______, Mehmet Ali, Osmanlı Tarih Sözlüğü, Paradigma Yayıncılık, İstanbul 2011.
• D. İnternet Kaynakları: http://bulgaristanalperenleri.blogspot.com/2020/07/kostendilli-mollazade-ahmed-efendinin.html, (22.03.2022).
• www.google.com.tr/maps/@42.5715755,22.8154511,2326m/data=!3m1!1e3?hl=tr, (21.01.2022).