AN OTTOMAN CASTLE ON THE NORTH BORDER IN THE XVITH CENTURY: GIURGIU

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 1, 125 - 167, 01.07.2022

Meryem Kaçan Erdoğan

https://doi.org/10.30903/Balkan.1134138

Öz

Giurgiu is a settlement located on the left bank of the Danube River that dates back to the Mesolithic Age and where many civilizations ruled. Giurgiu, which has been known by various names in the historical process and has the characteristics of a port town, was named “Yergöğü Öte Yaka” compared to the city of Ruse (Yergöğü Beri Yaka) on the opposite shore after it came under Ottoman rule during the reign of Çelebi Mehmed. From the conquest to the late 16th century, the number of guards was increased in Giurgiu, which was exposed to many attacks and looting of the Crusader army, especially Wallachia; some exemptions were also given to the Muslim and Christian reaya (people) living in the suburbs in return for the protection and repair of the castle.
Giurgiu, located on the northern border of the Ottoman Empire, was also directly affected by Ottoman-Wallachian relations. In the town and castle, which became the target point during the conflicts, some events disrupted the peace, such as border violations, banditry, desertions, tax issues, and theft in times of peace. However, the fact that Giurgiu is bordered by Wallachia and its location on the Danube has made the town important politically, militarily, commercially, and economically. Having a large pier, a lively trade, and a lively market, Giurgiu also served as a gateway for Istanbul’s food supply.
This article points out the military, demographic and socio-economic status of Giurgiu in the 16th century as a town of the Ottoman Empire with castles and piers. The fact that there was little research in the existing literature on the town during the time frame mentioned earlier motivated this research. The study framework was based on tahrir records, mühimme books, and kanunnames, and the plot of the period was tried to be complemented through chronicles, travel books, and domestic and foreign works.

Anahtar Kelimeler

Giurgiu, Ottoman, Wallachia, Castle, Trade.

XVI. YÜZYILDA KUZEY SINIRINDA BİR OSMANLI KALESİ: YERGÖĞÜ

Öz

Tuna Nehri’nin sol kıyısında bulunan Yergöğü, tarihi Mezolitik Çağ’a kadar uzanan ve birçok medeniyetin hüküm sürdüğü bir yerleşim birimidir. Tarihî süreçte çeşitli isimlerle anılan ve bir liman kasabası özelliği gösteren Yergöğü, Çelebi Mehmed döneminde Osmanlı hâkimiyetine girdikten sonra karşı kıyıdaki Rusçuk (Yergöğü Beri Yaka) şehrine kıyasla “Yergöğü Öte Yaka” olarak isimlendirilmiştir. Fetihten XVI. yüzyılın sonlarına kadar başta Eflâk olmak üzere Haçlı ordusunun birçok saldırı ve yağmasına maruz kalan Yergöğü’de muhafız sayısı arttırılmış, varoşta yaşayan Müslüman ve Hıristiyan reayaya kale koruması ve tamiri karşılığında bazı muafiyetler verilmiştir.
Osmanlı’nın kuzey sınırında bulunan Yergöğü, Osmanlı-Eflâk ilişkilerinden de doğrudan etkilenmiştir. Çatışmalar sırasında hedef noktası haline gelen kasaba ve kalede, barış zamanlarında da hudut ihlalleri, eşkıyalık, firarlar, vergi meseleleri ve hırsızlık gibi asayişi bozan olaylar yaşanmıştır. Bununla birlikte Yergöğü’nün Eflâk ile sınırdaş olması ve Tuna’daki konumu kasabayı siyasî, askerî, ticarî ve ekonomik açıdan önemli hale getirmiştir. Büyük bir iskeleye, canlı bir ticarete ve hareketli bir pazara sahip olan Yergöğü, aynı zamanda İstanbul’un iaşesinin temin edilmesinde bir geçit görevi üstlenmiştir.
Bu makalede, kale ve iskeleye sahip bir Osmanlı kasabası olarak Yergöğü’nün XVI. yüzyıldaki askerî, demografik ve sosyo-ekonomik durumuna dikkat çekilmiştir. Söz konusu dönemde kasabayla ilgili yerli literatürdeki bilgilerin yok denecek kadar az olması böyle bir çalışmanın yapılmasında etkili olmuştur. Konunun çerçevesinin oluşturulmasında ağırlıklı olarak tahrir kayıtları, mühimme defterleri ve kanunnameler kullanılmış, kronikler, seyahatnameler, yerli ve yabancı eserler yoluyla dönemin olay örgüsü tamamlanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yergöğü, Osmanlı, Eflâk, Kale, Ticaret.

Kaynakça

• 1. Arşiv Belgeleri: Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) BOA, Bab-ı Asafî Divan-ı Hümayun Sicilleri Mühimme Defterleri (A.DVNSMHM.d.), 4, 14, 21, 23, 24, 27, 35, 49, 52, 58, 62. BOA, İbnül Emin-Hariciye (İE.HR), 1/2. BOA, Tahrir Defteri (TD), 382, 439, 467, 775. BOA, Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Defterleri (TKGM.d.), 42. BOA, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defterleri (TSMA.d.), 167, 724.
• 2. Kitaplar ve Makaleler: AKGÜNDÜZ, Ahmed, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, 8/I.Kitap, İstanbul 1994.
• BAKARDJIEVA Teodora-Stoyan Yordanov, Ruse. Prostranstvo I İstoriya [Ruse. Region and History], Ruse 2001.
• ÇOLAK, Kamil, “Rusçuk ve Eflak Sınır Bölgesinde Eşkiyalık ve Asayiş Meselesi (1550-1600)”, Osmanlı İdaresinde Bir Balkan Şehri Rusçuk, (ed.) Meral Bayrak Ferlibaş, İstanbul 2011, ss. 91-107.
• DEMİR, Selçuk, XVI. Yüzyılda Niğbolu Sancağı, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Danışman: Prof. Dr. Mehmet İnbaşı, Erzurum 2014.
• Evliya Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, III. Kitap, (hzl.) Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, İstanbul 1999.
• Hasan Bey-zâde Ahmed Paşa, Hasan Bey-zâde Târîhi Metin ve İndeks (1003-1045/1595-1635), Cilt III, (hzl.) Şevki Nezihi Aykut, Ankara 2004.
• HEPER, Yusuf, Osmanlı Devleti ve Eflak-Boğdan İlişkileri (1574-1634), Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Danışman: Prof. Dr. Mustafa Murat Öntuğ, Uşak 2020.
• ________, Yusuf, “Tuna Yalılarında Mihai Viteazul Tehdidi (1598): Osmanlı-Romen Kaynakları Işığında Yeni Bir Değerlendirme”, Karadeniz Araştırmaları, Cilt XVII, Sayı 68, 2020 ss. 889-900.
• KAÇAN ERDOĞAN, Meryem, “Rusçuk Kalesi”, Uluslararası Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Türk-Bulgar İlişkileri Sempozyumu (11-13 Mayıs 2005), Bildiriler Kitabı, İstanbul 2005, ss. 425-438.
• MAXIM, Mihai, “XVI. Asrın İkinci Yarısında Eflâk-Buğdan’ın Osmanlı İmparatorluğu’na Karşı İktisadî ve Malî Mükellefiyetleri hakkında Bazı Düşünceler”, VII. Türk Tarih Kongresi Ankara: 25-29 Eylül 1970 Kongreye Sunulan Bildiriler, Cilt II, Ankara 1973, ss. 553-566.
• ________, “Yergöğü”, Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), Cilt 43, İstanbul 2013, ss. 483-484.
• Mehmed Neşri, Kitâb-ı Cihan-nümâ Neşrî Tarihi, Cilt II, (yay. hzl.) Faik Reşit Unat-Prof. Dr. Mehmed A. Köymen, Ankara 2014.
• OĞUZOĞLU, Yusuf, “Dizdar”, DİA, Cilt 9, İstanbul 1994, ss. 480-481.
• Podbrani İzvoriza İstoriyata na Grad Ruse: RusenskiyaKray (II-XIX V.) [SelectedBibliography on RuseandtheHistory of theRegion of Ruse (II-XIX thCenturies)], (Sistaviteli, StoyanYordanov-Teodora Bakardjieva), Ruse 1999.
• SARĞIN, Yasemin, Başlangıcından 1606’ya Kadar Osmanlı Devleti ile Eflak ve Boğdan Voyvodalıkları Arasındaki İlişkiler, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Yrd. Doç. Dr. Alper Başer, Afyonkarahisar 2013.
• SELÂNİKÎ MUSTAFA EFENDİ, Tarih-i Selânikî, C. I (971-1003/1563-1595), c.II (1003-1008/1595-1600), (hzl.) Mehmet İpşirli, Ankara 1999.
• SOLAK, Mehmet, Erken Modern Dönemde Osmanlı Habsburg Sınır Savunma Sistemleri (1540-1664), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Yrd. Doç. Dr. Serhat Küçük, Ankara 2015.
• ________, “Tuna Ötesi ve Yukarı Macaristan Bölgelerinde Osmanlı-Habsburg Sınır Çatışmaları (1567-1580), Karadeniz Araştırmaları, Cilt XVI, Sayı 61, 2019, ss. 17-30.
• Tevârih-i Âl-i Osmandan Aşıkpaşazâde Tarihi, İstanbul H. 1332.
• T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 3 Numaralı Mühimme Defteri (966-968/1558-1560), Ankara 1993.
• T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 5 Numaralı Mühimme Defteri (973/1565-1566), Özet ve İndeks, Ankara 1994.
• T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 7 Numaralı Mühimme Defteri (975-976/1567-1569), Özet-Transkripsiyon-İndeks, I, Ankara 1998.
• T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 12 Numaralı Mühimme Defteri (978-979/1570-1572), Özet-Transkripsiyon-İndeks, I, Ankara 1996.
• 370 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Rum-ili Defteri (937/1530), Dizin ve Tıpkıbasım, II, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 2002.
• 3. İnternet Kaynakları: https://www.britannica.com/place/Giurgiu-Romania, (28.03.2022).
• Cetatea Giurgiu Delimitarea Monumentului Şı A Zonei De Protecţie, http://www.primariagiurgiu.ro/portal/giurgiu/primarie/portal.nsf/0/E104ED7D0A3EFB5EC22581B600272C5E/$FILE/2%20cetatea%20giurgiu.pdf, (20.10.2021).
• George V Grigore, “Cetatea lui Mircea cel Bătrân de la Giurgiu va fi amenajată peisagistic”, http://noidacii.ro/Nr.%20137,%202019/Cetate%20Mircea%20cel%20Batran%20-%20Giurgiu%20-%202.pdf, (15.10.2021).
• https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/3/C03001272.pdf, ss. 411-412, (15.03.2022).
• https://planiada.ro/destinatii/giurgiu/cetatea-giurgiu-450, (25.10.2021).