KOMÜNİZM SONRASI ROMANYA’DA ANAYASA YAPIM SÜRECİ VE REJİM DEĞİŞİMİ

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 1, 173 - 218, 31.07.2023

Yaşar Pınar Özmen

Öz

Günümüzde Avrupa Birliği (AB) üyesi bir devlet olan Romanya; bağlı bir beylikten bağımsız bir monarşiye ve daha sonra yarım asırlık totaliter bir rejime olmak üzere tarihinde birkaç kez rejim geçişi yaşamıştır. Doğu Bloku’nun yıkılmasının ardından yeniden yapılanma ve demokratikleşme sürecine giren Romanya’da diğer bazı blok ülkelerinin yaşadığı bağımsız bir ulus-devlet olma aşamasının getirdiği birtakım güçlükler yaşanmamış fakat reform süreci yapısal sıkıntılarla geçmiştir. Romanya’da çoğu reformlar AB uyum ve katılım çerçevesinde yapılmış, anayasa yapım sürecinde AB’nin hızlandırıcı etkisi olmuştur. Yalnızca 2003 yılında kapsamlı bir değişikliğin söz konusu olduğu 1991 Anayasası, aşırı merkezî bürokratik bir yapıdan serbest piyasa ekonomisine, çoğulcu bir demokratik sisteme geçişin hukuki temeli olmuştur. Devlet kontrolünde merkezî bir ekonomiden serbest piyasa ekonomisine geçişte yüksek enflasyon, yüksek işsizlik oranları, gerileyen reel gelirler gibi büyük bir maliyete katlanmak zorunda kalmıştır. Romanya’nın siyasi ve ekonomik durumunun AB üyesi Doğu Avrupa ülkelerinin gerisinde kaldığı gözlenmektedir. Bu çalışmada, Romanya’nın komünizm sonrası yeniden yapılanma süreci ele alınmakta ve “post-otoriter” anayasacılık örneği olarak 1991 Anayasası, hükümet modeli ve hukuk sistemi değerlendirilmektedir. Çalışma, Romanya’nın demokratik rejime geçiş sürecini ve hükümet sistemini yaşanan anayasal ve siyasal krizler bağlamında analiz etmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Romanya, Siyasi Rejim, Anayasa, Demokratikleşme, Yarı Başkanlık Sistemi

THE CONSTITUTION MAKING PROCESS AND REGIME CHANGE IN POST-COMMUNIST ROMANIA

Öz

Romania, which is a member state of the European Union (EU) today, had experienced several regime transitions in history from a subordinate principality to an independent monarchy and later to a half-century-old totalitarian regime. Romania, which entered the process of restructuring and democratization after the collapse of the Eastern Bloc, did not experience some difficulties caused by the stage of becoming an independent nation-state experienced by some other bloc countries, but on the other hand, there were structural problems in the reform process. Most of the reforms in Romania were made within the framework of EU harmonization and accession, and the EU had an accelerating effect on the constitution-making process. The 1991 Constitution, which was subject to a comprehensive amendment only in 2003, became the legal basis for the transition from an ultra-centralized bureaucratic structure to a free market economy and a pluralistic democratic system. In the transition from a state-controlled centralized economy to a free market economy, it had to bear great costs such as high inflation, high unemployment rates, and declining real incomes. It is observed that the political and economic situation of Romania lags behind the EU member Eastern European countries. In this study, the post-communist reconstruction process of Romania is discussed, and the 1991 Constitution, government model, and legal system are evaluated as an example of “post-authoritarian” constitutionalism. The study aims to analyze Romania’s transition to a democratic regime and its government system in the context of the constitutional and political crises.

Anahtar Kelimeler

Romania, Political Regime, Constitution, Democratization, Semi-Presidential System

Kaynakça

• AGTAŞ, Özkan, “Demokrasi Nefreti (Jacques Rancière)”, Mülkiye Dergisi, Cilt 38, Sayı 3, 2014, ss. 117-28.
• AĞIR, Bülent Sarper, “Romanya’nın Avrupa Birliği Bütünleşme Sürecinde Romen Milliyetçiliği ve Etnik Macar Azınlığın Konumu”, Uluslararası Hukuk ve Politika, Cilt 8, Sayı 30, 2012, ss. 125-48.
• ARMAOĞLU, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914), Türk Tarih Kurumu, Ankara 1997.
• BBC News, “EU warns Romania PM Victor Ponta over political crisis”, BBC, 12 Haziran 2012, https://www.bbc.com/news/world-europe-18822790 (16.08.2022).
• BERİŞ, Hamit Emrah, Siyasal Düzenin Sınırları: Demokrasi Demokratikleşme ve Katılımcı Siyaset, Tezkire Yayınları, İstanbul 2015.
• BİLİR, Faruk, “Çerçeve Anayasa-Düzenleyici Anayasa Ayrımı”, Terazi Hukuk Dergisi, Cilt 6, Sayı 64, 2011, ss. 82-83.
• BLOKKER, Paul, “Constitution making in Romania: From reiterative crises to Constitutional moment”, Revista Română de Drept Comparat, Sayı 2, 2012, ss. 187-204.
• BLONDEL, Jean, “Party systems and patterns of government in Western democracies”, Canadian Journal of Political Science/Revue canadienne de science politique, 1968, ss. 180-203.
• CANDAN, Kadir, SOLAK, Mehmet ve BİLGİN, Murat, Dünyada Seçim Sistemleri, 1. Baskı. Türkiye Büyük Millet Meclisi Araştırma Hizmetleri Başkanlığı, Ankara 2020.
• CANTÜRK, Caner, “AB’ye Üyelik Perspektifinden Romanya’da Kamu Yönetimi Reformları: Yapısal Bir Analiz”, Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, Cilt 1, Sayı 3, 2009, ss. 85-107.
• CINPOEŞ, Radu, “The extreme right in contemporary Romania”, Friedrich Ebert Stiftung, International Policy Analysis, 2012, http://library.fes.de/pdf-files/id-moe/09408.pdf, (20.02.2021).
• DAHL, Robert A., “Democracy”, Encyclopaedia Britannica, https://www.britannica.com/topic/democracy, (11.02.2022).
• ________, Demokrasi Üzerine, (çev.) Betül Kadıoğlu, Phoenix Yayınevi, Ankara 2010.
• DIAMOND, Larry, Developing democracy: Toward consolidation, Johns Hopkins University Press, Baltimore 1999.
• DİKMEN CANİKLİOĞLU, Meltem, “Anlamı, Kapsamı ve Sınırlarıyla Temel Haklar ve Anayasalarımız”, Prof. Dr. Mahmut Tevfik Birsel’e Armağan, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir 2001, https://hukuk.deu.edu.tr/wp-content/uploads/2020/01/M.-Caniklioglu4.pdf, (16.02.2021).
• DOBRE, Ana Maria, “Europeanization and new patterns of multi-level governance in Romania”, Southeast European and Black Sea Studies, Cilt 10, Sayı 1, 2010, ss. 59-70.
• DUMBRAVĂ, Horațius ve CĂLİN, Dragoş, “The evolution of the judicial system in Romania during the past 60 years”, Revista Forumul Judecatorilor, 123, 2009.
• DUVERGER, Maurice, LIJPHART, Arend ve PASQUINO, Gianfranco, “A new political system”, European Journal of Political Research, Cilt 31, Sayı 1-2, 1997, ss. 125-146.
• DÜNYA BANKASI, World Bank Data Bank, https://databank.worldbank.org/source/world-development-indicators, (17.02.2023).
• DÜNYA BÜLTENİ, “Romanya’da hükümet karşıtı protestolarda yüzlerce yaralı”, 11 Ağustos 2018, https://www.dunyabulteni.net/avrupa/romanyadaki-protestolarda-yuzlerce-kisi-yaralandi-h427180.html?ysclid=lcnmtuvx8l906991442, (07.03.2023).
• EKIERT, Grzegorz, KUBIK, Jan ve VACHUDOVA, Milada Anna, “Democracy in the Post-Communist World: An Unending Quest?”, East European Politics and Societies, Cilt 21, Sayı 1, 2007, ss. 7-30.
• ELGIE, Robert, MOESTRUP, Sophia ve YU-SHAN, Wu (ed.), Semi-presidentialism and Democracy, Palgrave Macmillan, London 2011.
• ELKINS, Zachary, GINSBURG Tom ve MELTON, James, “Comparative Constitutions Project-The Endurance of National Constitutions”, 2022, https://comparativeconstitutionsproject.org/chronology/, (20.08.2022).
• ERYÜCEL, Ertuğrul, “Romanya Milliyetçiliği”. Milliyetçiliğin Coğrafyaları, (ed.) Gökberk Yücel, A Kitap PÜF Yayıncılık, Ankara 2019, ss. 69-86.
• EUROPEAN COMISSION, “Report From the Commission to the European Parliament and the Council On Progress in Romania under the Cooperation and Verification Mechanism”, 22 Ekim 2019, https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/progress-report-romania-2019-com-2019-499_en.pdf, (21.08.2022).
• HELLMAN, Joel S., “Winners take all: the politics of partial reform in postcommunist transitions”, World Politics, Cilt 50, Sayı 2, 1998, ss. 203-234.
• HOLMES, Leslie, Post Komünizm, (çev.) Yavuz Alogan, Doruk Yay., Ankara 2002.
• IANCU, Bogdan, “Romania-The vagaries of international grafts on unsettled constitutions”, National Constitutions in European and Global Governance: Democracy, Rights, the Rule of Law, (ed.) Anneli Albi ve Samo Bardutzky, Asser Press Hague, 2019, ss. 1047-95.
• IORGOVAN, Antoine, “Le système politique et constitutionnel de la Roumanie”, Institut de Ciències Polítiques i Socials, Working Paper No. 54, Barcelona 1992, https://ddd.uab.cat/pub/worpap/1992/hdl_2072_1428/ICPS54.pdf, (20.08.2022).
• KAPICI, Özhan, “Şark Meselesinden Bir Kesit: Osmanlı-Rus İlişkilerinde Eflâk-Boğdan Meselesi (1864-1865)”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), Cilt 18, Sayı 18, (2013), ss. 83-116.
• KARAYİĞİT, Mustafa T., “The Semi-Presidential EU Governmental System As A Constitutional Design”, Uluslararası İlişkiler Dergisi, Cilt 17, Sayı 67, 2020, ss. 97-115.
• LINZ, Juan José ve STEPAN, Alfred, Problems of Democratic Transition and Consolidation. Southern Europe, South America, and Post-Communist Europe, Johns Hopkins University Press, Baltimore 1996.
• MARICA, Irina, “History: 20 facts about Romania’s last king”, Romania-Insider.com, 14 Aralık 2017, https://www.romania-insider.com/facts-king-michael, (21.08.2022).
• NECSUTU, Madalin, “Romanian Ex-President Accused of Working for Securitate”, Balkan Insight, 06 Haziran 2019, https://balkaninsight.com/2019/06/06/romanian-ex-president-accused-of-working-for-securitate/, (20.02.2023).
• O’DONELL, Guillermo A., “Delegative democracy”, Journal of Democracy, Cilt 5, Sayı 1, 1994, ss. 55-69.
• OSCE, “Romania - Parliamentary Elections, 6 December 2020-Statement of Preliminary Findings and Conclusions”, ODIHR Special Election Assessment Mission, 2020, https://www.osce.org/files/f/documents/4/9/472812_0.pdf, (01.09.2022).
• ÖZLEM, Kader, “Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Romanya’nın Dış Politikasında Batı Dünyası ve Türkiye’yle İlişkiler”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı 12, 2007, ss. 35-47.
• ÖZMEN, Yaşar Pınar, Hükümet Sistemlerinin Sosyoekonomik Göstergelere Göre Karşılaştırılması: Latin Amerika, Asya ve Doğu Avrupa Ülkeleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Danışman: Prof. Dr. Gonca Bayraktar Durgun, Ankara 2018.
• POZSÁR-SZENTMIKLÓSY, Zoltán, “The Constitutional Politics of Cohabitation in Romania”, Blog of the International Journal of Constitutional Law, 30 Ocak 2014, http://www.iconnectblog.com/2015/01/the-constitutional-politics-of-cohabitation-in-romania, (20.02.2023).
• REUTERS, “Romania top court says govt threatening rule of law”, 03 Temmuz 2012, https://www.reuters.com/article/uk-romania-politics-idUKBRE8620P120120703, (20.02.2023).
• ROMANIA INSIDER, “Bucharest palace where King Michael used to reside opens for visitors”, 23 Haziran 2020, https://www.romania-insider.com/elisabeta-palace-visits-jul-2020, (21.08.2022).
• ROMANIA INSIDER, “President announces questions Romanians have to answer in referendum on justice”, 25 Nisan 2019, https://www.euronews.com/2019/05/23/romania-anti-corruption-referendum-what-you-need-to-know-euronews-answers, (21.08.2022).
• RUSU, Mihai Stelian, “Transitional politics of memory: Political strategies of managing the past in post-communist Romania”, Europe-Asia Studies, Cilt 69, Sayı 8, 2017, ss. 1257-79.
• SKACH, Cindy, “The ‘newest’ separation of powers: Semipresidentialism”, International Journal of Constitutional Law, Cilt 5, Sayı 1, 2007, ss. 93-121.
• TEITEL, Ruti, “Post-Communist Constitutionalism: A Transitional Perspective”, Columbia Human Rights Law Review, Sayı 26, 1994, ss. 167-90.
• TILLY, Charles, “Processes and mechanisms of democratization”, Sociological Theory, Cilt 18, Sayı 1, 2000, ss. 1-16.
• YILMAZ, Nihat ve DOĞAN, K. Caner, “Avrupa Birliği (AB) Talepleri Doğrultusunda Çek ve Romanya Cumhuriyetleri’nin Demokratikleşme Reformları”, Journal of Black Sea Studies, Sayı 39, 2013, ss. 15-29.
• ZAKARIA, Fareed, “The rise of illiberal democracy”, Foreign Affairs, Cilt 76, Sayı 6, 1997, ss. 22-43.
• “Finland’s Constitution of 1999 with Amendments through 2011”, 1991, https://www.constituteproject.org/constitution/Finland_2011.pdf?lang=en, (20.02.2023).
• “Judicial systems in Member States- Romania”, The European e-Justice Portal, https://e-justice.europa.eu/content_judicial_systems_in_member_states-16-ro-en.do?member=1, (15.08.2022).
• “New constitution (Romania)”, Encyclopaedia Britannica, 2020, https://www.britannica.com/place/Romania/New-constitution (21.08.2022).
• “Romania 2019”, Uluslarası Af Örgütü (Amnesty International), 2019, https://www.amnesty.org/en/countries/europe-and-central-asia/romania/report-romania/, (20.02.2023).
• “Romania’s Constitution of 1991 with Amendments through 2003”, 1991, http://www.cdep.ro/pdfs/constitutie_en.pdf, (20.02.2023).
• “Report on Progress under the Co-operation and Verification Mechanism in Romania”, 20 Haziran 2010, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/MEMO_10_347, (21.08.2022).