Bosnalı Asım’s Sulhiyyas and the Issue of Kat‘-I Hudûd (Frontier Delimitation) as a Different Dimension of the Genre

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 1, 251 - 287, 16.07.2025

Betül Sinan Nizam

https://doi.org/10.30903/baed.1723235

Öz

With the signing of the Treaty of Karlowitz in 1699, sulhiyyas began to be written. In these poems, poets thanked their addressees for their role in the peace treaties signed after long years of wars and expressed their expectations from them. The two examples written in response to the Treaty of Karlowitz that have been ascertained so far, belong to Nabi (d. 1124/1712) and Bosnalı Sabit (d. 1124/1712). These sulhiyyas, written for Amcazade Hüseyin Paşa (d. 1114/1702), have attracted the attention of researchers with their distinctive style and imagery, and have enabled various inferences to be made about the genre. Certainly, it is inevitable that these inferences will be enriched as new texts are ascertained. This article focuses on Bosnalı Asım’s (d. 1122/1710) three previously unexamined sulhiyyas on the Treaty of Karlowitz and examines them in comparison with Nabi and Sabit’s qasidas. As a result, it is understood that the poet’s sulhiyyas, written for addressees such as Rami Mehmed Paşa (d. 1119/1708) and Köseç Halil Paşa (d. 1127/1715), share similarities with other sulhiyyas, yet also display notable differences. The most important of these differences is that Asım was not indifferent to the place he lived and addressed the issue of Bosnian frontier delimitation. The poet, who thus had the opportunity to praise his own patron, brought a new dimension to the genre in terms of both content and style.

Anahtar Kelimeler

Sulhiyya , Asım , Bosnia , Kat‘-ı hudûd (frontier delimitation) , Qasida

Bosnalı Âsım’ın Sulhiyyeleri ve Türün Farklı Bir Boyutu Olarak Kat‘-I Hudûd Meselesi

Öz

Şairlerin uzun yıllar süren savaşlar sonucunda imzalanan barış antlaşmalarındaki rollerinden dolayı muhataplarına teşekkür ettiği ve onlardan beklentilerini dile getirdiği sulhiyyeler, 1699 Karlofça Antlaşması ile kaleme alınmaya başlanmıştır. Türün bu antlaşma üzerine yazılan ve şimdiye kadar tespit edilebilen iki örneği Nâbî (ö. 1124/1712) ve Bosnalı Sâbit’e (ö. 1124/1712) aittir. Amcazâde Hüseyin Paşa (ö. 1114/1702) için yazılan bu sulhiyyeler farklı üslup ve imaj dünyaları ile araştırmacıların dikkatini çekmiş, türle ilgili çeşitli çıkarımların yapılmasına olanak sağlamıştır. Elbette ki yeni metinler tespit edildikçe bu çıkarımların zenginleşmesi kaçınılmazdır. Bu makalede Bosnalı Âsım’ın (ö. 1122/1710) daha önce ele alınmayan ve Karlofça Antlaşması üzerine yazılan üç sulhiyyesi üzerinde durulmuş, bunlar Nâbî ve Sâbit’in kasideleriyle mukayeseli olarak incelenmiştir. Neticede şairin Râmî Mehmed Paşa (ö. 1119/1708) ve Köseç Halil Paşa (ö. 1127/1715) gibi muhataplar için kaleme aldığı sulhiyyelerinin çeşitli açılardan diğer sulhiyyelerle benzeştiği ancak onlardan ayrılan yönlerinin de olduğu anlaşılmaktadır. Âsım’ın yaşadığı coğrafyaya kayıtsız kalmayarak Bosna’nın sınırlarının belirlenmesi (kat‘-ı hudûd) meselesini ele alması bu farklılıklardan en önemlisidir. Böylece kendi memdûhunu da övme fırsatı yakalayan şair hem içerik hem üslup olarak türe yeni bir boyut kazandırmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sulhiyye , Âsım , Bosna , Kat‘-ı hudûd , Kaside.

Kaynakça

• ABOU-EL-HAJ, Rıfa’at Ali, “Ottoman Diplomacy at Karlowitz”, Journal of the American Oriental Society, Vol. 87, No. 4, Oct. - Dec. 1967, ss. 498-512. AHISHALI, Recep, “Râmi Mehmed Paşa”, DİA, TDV, Cilt 34, İstanbul 2007, ss. 449-451.
• __________, “Reîsülküttâb”, DİA, TDV, Cilt 34, İstanbul 2007, ss. 546-549.
• AKTEPE, M. Münir, “Amcazâde Hüseyin Paşa”, DİA, TDV, Cilt 3, İstanbul 1991, ss. 8-9.
• ANDREWS, Walter G. ve KALPAKLI, Mehmet, “Kasîdenin Ekonomisi: Vuslat, İntisab, Pazarlık”, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VIII-Kasîdeye Medhiye: Biçime, İşleve ve Muhtevaya Dair Tespitler, (haz.) Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, Selim S. Kuru ve Ali Emre Özyıldırım, Klasik, İstanbul 2013, ss. 32-43.
• Âsım, Dîvân-ı Âsım, Arkeoloji Müzesi Ktp., T. 271.
• ATAR, Fahrettin, “Fetva”, DİA, TDV, Cilt 12, İstanbul 1995, ss. 486-496.
• AYDEMİR, Yaşar, “Türk Edebiyatında Kaside”, Bilig, Sayı 22, Yaz 2002, ss. 133-168.
• BAYKAL, Bekir Sıtkı, “Râmî Mehmed Paşa, MEB İslâm Ansiklopedisi, MEB, Cilt 9, İstanbul 1964, ss. 623-624.
• BEYAZIT, Yasemin, Osmanlı İlmiyye Tarîkinde İstihdam ve Hareket: Rumeli Kadıaskerliği Ruznâmçeleri Üzerine Bir Tahlil Denemesi (XVI. Tezi, Danışman: Yrd. Doç. Dr. Abdüllatif Armağan, Ankara 2009.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Avusturya/Tarih” , DİA, TDV, Cilt 4, İstanbul 1991, ss. 174-177.
• BİLKAN, Ali Fuat, “İki Sulhiyye Işığında Osmanlı Toplumunda Barış Özlemi”, Türkler, Cilt 12, (ed.) Hasan Celâl Güzel, Kemal Çiçek ve Salim Koca, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss. 598-605. __________, Nābī Dīvānı, Cilt 1, MEB, İstanbul 1997.
• __________, “Nâbî’nin ‘Sulhiyyesi’ ve ‘Yorgun Osmanlı’”, Dergâh, Cilt 5, Sayı 50, Mart 1994, s. 9.
• Bosnalı Âsım, Bosnalı Âsım Dîvânı, (haz.) Orhan Kurtoğlu, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Ankara 2018.
• CENGİZ, Cihan, XVII. Yüzyıl Ortalarında Osmanlı İlmiyye Kânûnmâmeleri ve Mülâzemet Sistemi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Yasemin Beyazıt, Denizli 2019.
• ÇİÇEK, Kemal, “II. Viyana Kuşatması ve Avrupa’dan Dönüş (1683-1703)”, Türkler, Cilt 9, (ed.) Hasan Celâl Güzel, Kemal Çiçek ve Salim Koca, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss. 746-764.
• DAL, Umur Sergen, “Mehmet Emin İseviç’e Göre Bosna’daki Medreseler”, VIII. Uluslararası Balkan Tarihi Araştırmaları Sempozyumu: Balkanlar’da Kültür, Mimari ve Sanat (1-4 Eylül 2022, İstanbul/Türkiye) Tam Metin Bildiri Kitabı, Cilt 1, (ed.) Abidin Temizer, Livre de Lyon, Lyon 2022, ss. 541-563.
• DANİŞMEND, İsmail Hâmi, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Cilt 3, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1972.
• Defterdar Sarı Mehmed Paşa, Zübde-i Vekayiât: Tahlil ve Metin (1066 - 1116 / 1656 - 1704), (haz.) Abdülkadir Özcan, TTK, Ankara 1995.
• DEMİREL, Tacettin, XVIII. Yüzyıl Başlarında İlmiye Düzenlemeleri ve Mülâzemet Sistemi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Yasemin Beyazıt, Denizli 2019.
• DİLÇİN, Cem, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, TDK, Ankara 1997.
• DOĞAN, Güner, Sınırlar Üzerinde Bir Hayat: İtalyan General Kont Luigi Ferdinando Marsigli ve Osmanlı İmparatorluğu, İtalya Kültür Derneği, Ankara 2020.
• __________, “Venediklü ile Dahi Sulh Oluna” 17. ve 18. Yüzyıllarda Osmanlı-Venedik İlişkileri, İletişim, İstanbul 2017.
• EVSEN, Esra, Osmanlı İlmiye Teşkilâtında Mülâzemet Sistemi (18. Yüzyıl Örneği), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. İsmail Safa Üstün, İstanbul 2009.
• GÖKÇE, Turan, “1699-1700 Tarihli Bosna Vilâyeti Hududnâmesi”, Ege Üniversitesi Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt 16, 2001, ss. 75-104.
• İNALCIK, Halil, “Saray Bosna Şer’iyye Sicillerine Göre Viyana Bozgunundan Sonraki Harp Yıllarında Bosna”, Tarih Vesikaları, Cilt 2, Sayı 9, İlkteşrin 1942, ss. 178-187.
• __________, “Saray Bosna Şer’iyye Sicillerine Göre Viyana Bozgunundan Sonraki Harp Yıllarında Bosna”, Tarih Vesikaları, Cilt 2, Sayı 11, Şubat 1943, ss. 372-384.
• __________, “Siyaset, Ticaret, Kültür Etkileşimi”, Osmanlı Uygarlığı, Cilt 2, (haz.) Halil İnalcık ve Günsel Renda, Kültür Bakanlığı, Ankara 2002, ss. 1049-1089.
• İPŞİRLİ, Mehmet, “Sulh/Osmanlılar’da”, DİA, TDV, Cilt 37, İstanbul 2009, ss. 490-492.
• KAPLAN, Mahmut, “Bir Şairin Barışa Teşekkürü: Nâbî’nin Sulhiyye Kasidesi”, Köprü, Sayı 82, Bahar 2003, ss. 54-60.
• KARACAN, Turgut, Bosnalı Alaeddin Sâbit, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas 1991.
• KARAVELİOĞLU, Murat Ali, “Urfalı Nâbî’nin Amcazade Hüseyin Paşa Medhinde Yazdığı Sulhiye Kasidesi”, Cemal Aksu Armağanı, (ed.) Müslüm Yılmaz ve Ayşe Aksu, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2020, ss. 691-704.
• KIRMACI, Yunus, Şeyhülislam Feyzullah Efendi ve Mülazemet Sistemi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Yasemin Beyazıt, Denizli 2020.
• KOLÇAK, Özgür, “Marsigli, Luigi Ferdinando”, DİA, TDV, Cilt Ek-2, Ankara 2019, ss. 198-200.
• KORKMAZ, Yaşar, Viyana Kuşatması’ndan Sonraki Harp Yıllarında Bosna Eyaleti’nde Asayiş ve Düzen (1683-1699), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Doç. Dr. Hakan Karagöz, Isparta 2018.
• KOVAČEVIĆ, Ešref, “Hududnama Bosanskog Vilajeta Prema Austriji Poslije Karlovačkog Mira (Kritičko Izdanje Teksta)”, Prilozi za Orijentalnu Filologiju, Sayı 20-21, 1974, ss. 365-436.
• KOYUNCU, Aşkın, “Osmanlı Dönemi’nde Saraybosna Yangınları (1697-1878)”, Cihannüma - Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, Sayı 6/2, Aralık 2020, ss. 47-94.
• KUL, Eyüp, “Bosna Eyaleti’nde Askerî ve Sosyal Alanda Yapılan Faaliyetler (1700-1715)”, Türkiyat Mecmuası, Sayı 28/2, 2018, ss. 111-136.
• KURTOĞLU, Orhan, “Âsım, Bosnalı Yusuf Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS), 23 Kasım 2020, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/asim-bosnali-yusuf-efendi, (02.02.2024).
• MAŠIĆ, Madžida, “Sarajevski Pjesnik Jusuf Asim i Njegov Divan”, PISMO - Journal for Linguistics and Literary Studies, Sayı 19, 2021, s. 145-166.
• Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, Cilt 2 ve 4, (haz.) Nuri Akbayar, (eski yazıdan aktaran) Seyit Ali Kahraman, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996.
• MOAČANIN, Nenad, “Slavonya”, DİA, TDV, Cilt 37, İstanbul 2009, s. 336.
• MOLNÁR, F. Mónika, Olasz hadi írók és generálisok Bécs és Isztambul között: L. F. Marsigli és kortársai, Reciti, Budapest 2016.
• __________, “Venedik Kaynaklarında Karlofça Antlaşması: Diplomasi ve Tören”, Türkler, Cilt 9, (ed.) Hasan Celâl Güzel, Kemal Çiçek ve Salim Koca, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss. 783-791.
• __________, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa’daki Sınırlarının Tespiti (1699-1701)”, XIII. Türk Tarih Kongresi (Ankara: 4-8 Ekim 1999): Kongreye Sunulan Bildiriler (III. Cilt - I. Kısım), TTK, Ankara 2002, ss. 321-329.
• NİZAM, Betül Sinan, “Displaying Competence Through Love: A Typology of Lovers in Ḳaṣīdes with the Redīf ‘Işḳ”, Challenging Conventions: Love, Lovers, and Beloveds in Early Modern Ottoman Poetry, (ed.) Christiane Czygan and Hatice Aynur, De Gruyter, Berlin 2025 (yayın aşamasında).
• __________, “Divan Şairi Neye Hamd Eder Niye Şükreder? Bir Anlatım Biçimi Olarak Hamd”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Sayı 39, Güz 2018, ss. 169-222.
• ÖZCAN, Abdülkadir, “Karlofça/Karlofça Antlaşması”, DİA, TDV, Cilt 24, İstanbul 2001, ss. 504-507.
• __________, “300. Yılında Karlofça Antlaşması”, Akademik Araştırmalar Dergisi, Sayı 4-5, 2000, ss. 237-253.
• ÖZKAN, Selim Hilmi, Amcazâde Hüseyin Paşa’nın Hayatı ve Faaliyetleri (1644-1702), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Danışman: Prof. Dr. Fahrettin Tızlak, Isparta 2006.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Maliye Teşkilâtı Tarihi (1442 - 1930), Cilt 2, Maliye Bakanlığı Tetkik Kurulu Yayını, Ankara 1978.
• PARMAKSIZOĞLU, İsmet, “Karlofça”, MEB İslâm Ansiklopedisi, MEB, Cilt 6, İstanbul 1977, ss. 346-350.