Chionodoxa boiss. (Asparagaceae) Cinsinin Taksonomik Statüsünün Sürdürülmesi, Türkiye'de Yayılış Gösteren Taksonlarının Morfolojik Revizyonu ve Yeni Bir Türü

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1, 51 - 95, 29.04.2021

Hasan Yıldırım , Yusuf Altıoğlu

Öz

Chionodoxa taksonları Scilla bifolia ile moleküler ve bazı morfolojik yakınlıklarından dolayı Scilla altında sinonim olarak ele alınmaktadır. Moleküler yakınlıklarına rağmen, Scilla cinsi kendi içinde çok atalı, polifiletik bir yapıdadır. Chionodoxa taksonlarında, bariz bir perigon tüpü ve perigon tüpünü örtecek şekilde üzerine kapanan, konik dizilimli, oldukça yassılaşmış filamentlere sahip sitamenlerin varlığı Chionodoxa taksonlarını net bir şekilde Scilla taksonlarından ayırmaktadır. Morfolojik karakterlerin evrimsel olarak ilkelliği ve gelişmişliği baz alındığında, birleşik perigonlu ve ayrık perigonlu taksonların aynı cins altında yer alması bekelen bir durum değildir. Bu çalışmamızda, Chionodoxa cinsinin Scilla cinsi altında sinonim olarak ele alınmasının doğru bir yaklaşım olmadığı ve Chionodoxa cinsinin cins düzeyinde taksonomik statüsünün devam ettirilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Bu çalışma kapsamında, Türkiye'de yayılış gösteren Chionodoxa taksonlarının morfolojik ve taksonomik bir revizyonu gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, Chionodoxa salbacus Yıldırım adlı yeni bir tür, Denizli, Babadağ'dan tanımlanmıştır. Türkiye'deki Chionodoxa taksonlarının teşhis anahtarı hazırlanmıştır. Chionodoxa forbesii, C. sardensis, C. luciliae, C. siehei, C. salbacus ve cinsler arası bir melez takson, x Chionoscilla allenii'nin (Chionodoxa siehei x Scilla bifolia) tam betimleri, ayrıntılı fotoğrafları ve çizimleri verilmiştir. Tüm taksonların coğrafi dağılımları haritalandırılmıştır. Ayrıca, Chionodoxa luciliae ve x Chionosilla allenii'nin lektotipleri ve x Chionosilla allenii'nin epitipi belirlenmiştir. Bu çalışmanın sonunda, Chionodoxa cinsi Türkiye'de 5 türle ile temsil edildiği ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Scilla, Chionodoxa, Asparagaceae, Revizyon, Türkiye

Kaynakça

• Baker, J.G. (1870). A revision of the genera and species of herbaceous capsular gamophyllous Liliaceae. J. Linn. Soc. Bot. 11: 349-436.
• Baker, J.G. (1879a). Chionodoxa luciliae. Bot. Mag. 35, t. 6433.
• Baker, J.G. (1879b). Chionodoxa nana. Bot. Mag. 35, t. 6453.
• Boissier, P.E. (1844). Diagnoses plantarum orientalium. Ser. 1 (5): 61-62.
• Boissier, P.E. (1854). Diagnoses plantarum orientalium. Ser. 1 (13).
• Boissier, P.E. (1881). Flora Orientalis 5. Genevae et Basileae.
• Burtt, B.L. (1949). Chionodoxa sardensis. Bot. Mag. 166, tab. 50. s. 4.
• Fırat, M. ve Yıldırım, H. (2020). Scilla hakkariensis, sp. nov. (Asparagaceae: Scilloideae): a new species of Scilla L. from Hakkâri (eastern Anatolia). Adansonia 42(2): 89-94.
• Gerard, J.N. (1892). The Chionodoxas. Gard. & Forest 5: 488-489.
• Gerard, J.N. (1893). New Plants from Asia Minor. Gard. & Forest 6: 274-275.
• Gerard, J.N. (1894a). The hardy flower-garden. Gard. & Forest 7: 146.
• Gerard, J.N. (1894b). Spring flowers. Gard. & Forest 7: 176.
• Gerard, J.N. (1895). Flowers of the Season. Gard. & Forest 8: 157.
• Gerard, J.N. (1896). Early spring flowers. Gard. & Forest 9: 177-178.
• Gerard, J.N. (1897). Scillas and Chionodoxas. Gard. & Forest 10: 137-138.
• Govaerts, R. (2020). World Checklist of Asparagaceae. Facilitated by the Royal Botanic Gardens, Kew. Published on the Internet; http://apps.kew.org/wcsp/, http://sweetgum.nybg.org/ih/ (erişim tarihi: 25 Aralık 2020).
• Grey-Wilson, C. ve Mathew, B. (1981). Bulbs-The Bulbous Plants of Europe and Their Allies, W.Collins and Sons, Limited, London, 285 s.
• Gumbleton, W.E. (1892). New form of Chionodoxa. Garden (London) 42: 16-17.
• Güner, A., Özhatay, N., Ekim, T. ve Başer, K.H.C. (2000). Liliaceae. Flora of Turkey and the East Aegean Islands 11. Edinburgh University Press, Edinburgh.
• Leet, J. (1994). The Cover. Jama 272 (23):1802.
• Linnaeus, C. (1753). Species Plantarum 1, 560 s. Impensis Laurentii Salvii, Stockholm.
• Mathew, B. (1987). The Smaller Bulbs, 145. Batsford, London.
• Mathew, B. (2005). Hyacinthaceae-Little Blue Bulbs, Bulletin number 11. RHS Plant Trials and Awards. Royal Horticultural Society.
• Maw, G. (1879). Chionodoxa luciliae in Reports of Societies. Gard. Chron. 11: 474.
• Meikle, R.D. (1954). A new species of Chionodoxa from Cyprus. Kew Bull. 9 (3): 495-496.
• Meikle, R.D. (1977). Chionodoxa luciliae. Bot. Mag. 181, 3: Plate (tafel) 730, 109-111.
• Meikle, R.D. (1984). Chionodoxa Boiss. Şu eserde: Davis, P.H (ed.). Flora of Turkey and East Aegean Islands 8: 224-226, Edinburgh University Press, Edinburgh.
• Mordak, E.V. (1984). Scilla L. Şu eserde: Davis P.H. (ed.), Flora of Turkey and the East Aegean Islands 8: 214–224. Edinburgh University Press. Edinburgh.
• Nicholson, G. (1897). Chionoscilla allenii. Gard. Chron. 21 (3): 191.
• Pfosser, M. ve Speta, F. (1999). Phylogenetics of Hyacinthaceae Based on Plastid DNA Sequences. Annals of the Missouri Botanical Garden 86: 852-875.
• Speta, F. (1971). Beitrag zur Systematik von Scilla L. subgen. Scilla (inklusive Chionodoxa Boiss.). Österr. Bot. Z. 119: 6-18.
• Speta, F. (1972). Entwicklungsgeschichte und Karyologie von Elaiosomen an Samen und Früchten. Naturk. Jahrb. Stadt Linz 18: 9-65.
• Speta, F. (1974a). Cytotaxonomische und arealkundliche Untersuchungen an der Scilla bifolia-Gruppe in Oberösterreich, Niederösterreich und Wien. Naturk. Jahrb. Stadt Linz 19: 9-54.
• Speta, F. (1974b). Cytotaxonomischer Beitrag zur Kenntnis der Scilla nivalis- Gruppe. Linzer Biol. Beitr. 8, 1: 293-322.
• Speta, F. (1976). Über Chionodoxa Boiss., ihre Gliederung und Zugehörigkeit zu Scilla L. Naturk. Jahrb. Stadt Linz 21: 9-79.
• Speta, F. (1977). Cytotaxonomischer Beitrag zur Kenntnis der Scilla-Arten Ungarns und Siebenbürgens, Naturk. Jahrb. Stadt Linz 22: 9-6.
• Speta, F. (1980). Die frühjahrsblühenden Scilla-Arten des östlichen Mittelmeerraumes, Naturk. Jahrb. Stadt Linz 25: 19-198.
• Speta, F. (1981a). Bemerkungen über die Familie Hyacinthaceae J. Agardh. Linzer biol. Beitr. 13: 79-80.
• Speta, F. (1981b). S. bifolia L. S. Str. und S. vindobonensis Speta Der Gegenwärtige Stamp Unseres Wissens. Linzer biol. Beitr. 13, 1: 77-78.
• Speta, F. (1991). Zwei neue Scilla-Arten (Hyacinthaceae) aus dem östlichen Mittelmeerraum, Phyton (Horn) 31: 27-33.
• Speta, F. (1998a). Systematische Analyse der Gattung Scilla L. s.l. (Hyacinthaceae). Phyton 38: 1–141.
• Speta, F. (1998b). Hyacithaceae. Şu eserde: Kubitzki., K. (ed.). The Families and Genera of Vascular Plants, Monocotyledons III: 261–285.. Springer-Verlag, Berlin, Heidelberg.
• Spratt, L.T.A.B. (1842). Travels in Lycia 2: 332. London.
• Stapf, O. (1925). Chionodoxa siehei. Bot. Mag. 150, t. 9068.
• Thiers, B. (2020) [devamlı güncellenmekte] Index Herbariorum: A global directory of public herbaria and associated staff. New York Botanical Garden’s Virtual Herbarium. http://sweetgum.nybg.org/ih/ http://sweetgum.nybg.org/ih/ (erişim tarihi: 25 Aralık 2020).
• Turland, N.J., Wiersema, J.H., Barrie, F.R., Greuter, W., Hawksworth, D.L., Herendeen, P.S., Knapp, S., Kusber, W.-H., Li, D.-Z., Marhold, K., May, T.W., McNeill, J., Monro, A.M., Prado, J., Price, M.J. ve Smith, G.F. (2018). International Code of Nomenclature for algae, fungi, and plants (Shenzhen Code) adopted by the Nineteenth International Botanical Congress Shenzhen, China, July 2017. Regnum Vegetabile 159.
• Trávníček, B., Duchoslav, M., Šarhanová, P. ve Šafáøová, L. (2009). Squills (Scilla s.lat., Hyacinthaceae) in the flora of the Czech Republic, with taxonomical notes on Central-European squill populations. Acta Musei Moraviae, Scientiae biologicae (Brno) 94: 157–205.
• Turrill, W.B. (1953). Chionoscilla allenii. Bot. Mag. 169: t. 207.
• Umlauft, F. (1895). Deutsche Rundschau für Geographie und Statistik 17: 282.
• Valdes, B. (2004). Some Validations in Liliaceae. Willdenowia 34 (1): 63-64.
• Whittall, E. (1889). Chionodoxas. Garden 35: 367.
• Yıldırım, H., Wilkin P. ve Gemici Y. (2013). Scilla vardaria (Asparagaceae subfamily Scilloideae): a threatened new species of Scilla L. from Northeast Turkey with a floral corona. Phytotaxa 91: 50-60.
• Yıldırım, H. (2012). Scilla Adams. Şu eserde: Güner A., Aslan S., Ekim T., Vural M. ve Babaç M.T. (edlr.). Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını, İstanbul: 106-107.
• Yıldırım, H. ve Aslan, S. (2015). Scilla alinihatiana (Asparagaceae alt familya Scilloideae): Kuzeydoğu Anadolu’dan yeni bir Sümbülcük (Scilla L.) türü. Bağbahçe Bilim Dergisi 2(2): 33-41.
• Yıldırım, H. ve Altıoğlu, Y. (2017). Scilla bilgineri (Asparagaceae: Scilloideae): a new species of Scilla L. from eastern Turkey. Turkish Journal of Botany 41: 88-95.
• Yıldırım, H., Gemici, Y. ve Altıoğlu, Y. (2014). Scilla arsusiana Yıldırım ve Gemici ve Scilla albinerve Yıldırım & Gemici (Asparagaceae alt familya Scilloideae): Güney Anadolu’dan iki yeni Sümbülcük (Scilla L.) türü. Bağbahçe Bilim Dergisi 1(2): 37- 49.