Ardıç (Juniperus L.) Taksonomisinde İnce Dal ve İğnemsi Yaprak Terimlerinin Kullanımı-Bozardıç (Juniperus excelsa M. Bieb) Örneği

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 75 - 93, 29.04.2022

Burçin Çıngay , Tuğrul Mataracı

Öz

Günümüze kadar yapılan taksonomik çalışmalar incelendiğinde Çam altsınıfında (Pinidae Cronquist) bazı karakterlerin terminolojisinin ortak olduğu görülür. Ancak bu altsınıfa ait Servigiller ailesine (Cupressaceae Gray) has olmak üzere özel bir terminolojinin oluşturulduğu ve bu terminolojinin Türkçe yapılan çalışmalarda tam olarak anlaşılamadığı anlaşılmaktadır. Bu karışıklığa özellikle ardıç (Juniperus L.) taksonomisine yönelik çalışmalarda sıklıkla rastlanmaktadır. Farklı kozalaklılar otörlerince tanımlanan ve kullanılan “branchletˮ (dal-sürgün-ince dal) ve “acicular leaf” (iğne yaprak-iğnemsi yaprak) terimlerinin, Türkçe karşılıklarının ve tanımlamalarının eksik ya da yanlış ifade edildiği anlaşılmaktadır. Her iki terimin diğer bitki gruplarında farklı karakterleri ifade etmek için de kullanılması, ardıç taksonomisi çalışmalarında karşımıza doğru bilinen yanlışları (galat-ı meşhur) getirmektedir. Bu arka plan göz önüne alınarak, çalışmamızda her iki terimin de ana kaynaklara dayanan gözden geçirilmiş tanımları ve Türkçe karşılıkları önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Juniperus, Cupressaceae, ince dal, iğnemsi yaprak, terminoloji

Teşekkür

Yapıcı eleştri ve değerlendirmelerinden her zaman istifade ettiğimiz Sn. Dr. Mehtap Öztekin’e, çizim ve değerlendirmeleriyle katkıda bulunan Doç. Dr. Sn. Ersin Karabacak’a teşekkür ederiz.

Clarification of the Use of the Terms “Branchlet” and “Acicular Leaf” in Juniperus L. (Cupressaceae) Taxonomy, by means of the Juniperus excelsa M. Bieb. Case

Öz

Analyzing the taxonomic studies on Pinus subdivision (Pinidae Cronquist), it is observed that some characteristics share the same terminology. However, it is seen that a specialized terminology has been developed on Pinus subdivision in Cupressaceae Gray family, but this terminology is not used clearly in studies such as textbooks, handbooks, etc. made in Turkey. This unclearness is typically seen in studies on Juniperus L. taxonomy. “Branchlet” and “acicular leaf” terms determined and used by different Gymnosperm authors, have incomplete or wrong Turkish meanings. The use of both these terms in reference to different characteristics in other plant groups also, result in confusion in Juniperus taxonomy. Taking these points in consideration, our study proposes reviewed determinations and Turkish phrases for both terms derived from main sources.

Anahtar Kelimeler

Juniperus, Cupressaceae, branchlet, acicular leaf, terminology

Kaynakça

• Adams, R. P. (2014). Juniperus of the World: The Genus Juniperus. 4. baskı. Trafford Publishing Co., Bloomington.
• Adams, R. (2016). Two new cases of chloroplast capture in incongruent topologies in the Juniperus excelsa complex: J. excelsa var. turcomanica comb. nov. and J. excelsa var. seravschanica comb. nov. Phytologia, 98(3): 219-231.
• Akman, Y., Ketenoğlu, O., Kurt, L. ve Güney, K. (2003). Açık Tohumlu Bitkiler (Gymnospermae). Ankara.
• Akman, Y., Ketenoğlu, O., Kurt, L., Kurt, F. ve Körüklü, T. (2012). Gymnospermae (Açık Tohumlular). Ajans- Gazetecilik Matbaaacılık İnş. San. AŞ., Ankara.
• Anşin, R. (1988). Tohumlu Bitkiler, Gymnospermae (Açık Tohumlular), 1. cilt. Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi Yayın No:15, Trabzon.
• Anşin, R. ve Özkan, Z.C. (1997). Tohumlu Bitkiler (Spermatophyta), Odunsu Taksonlar, 2. baskı. Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi Genel Yayın No: 167, Fakülte Yayın No:19, Karadeniz Teknik Üniversitesi Basımevi, Trabzon.
• Bieberstein, F.A.M.V. (1798). Tableau des Provinces Situées sur la Côte Occidentale De la Mer Caspienne Entre les Fleuves Terek et Kour. á St. Petersbourg. https://www.biodiversitylibrary.org, (erişim tar.: 09.04.2020).
• Baytop, A. (1983). Farmasötik Botanik. İstanbul Ün. Yayınları No:3158, Eczacılık Fakültesi Yayınları No:36, Dilek Matbaası, İstanbul.
• Baytop, A. (1998). İngilizce-Türkçe Botanik Kılavuzu. Ünversite Yayın No:4058 Eczacılık Fakültesi Yayın No:70, İstabul Üniversitesi Basımevi ve Film Merkezi, İstanbul.
• Carrière, E.A. (1855). Traité Général des Conifères; ou Description de Toutes les Espèces et Variétés de ce Genre Aujourd'hui Connues, Avec Leur Synonymie, L'indication des Procédés de Culture et de Multiplication Qu'il Convient de Leur Appliquer. Chez L’auteur, Rue de Buffon 53, et Dans les Principales Librairies Agricoles, Paris.
• Clinton-Baker, H. (1913). Illustrations of Conifers, 3. cild. yazarın kendi baskısı, Hertford, UK.
• Coltman-Rogers, C. (1920). Conifers and Their Characteristics. John Murray, London.
• Coode, M.J.E. ve Cullen, J. (1965). Juniperus. Şu eserde: Davis, P.H. (ed.), Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Volume.1. Edinburgh University Press, Edinburgh.
• Dallimore, W. ve Jackson, A.B. (1923). A handbook of Coniferae, Including Ginkgoaceae. Longmans Green & Co., New York.
• Eckenwalder, J.E. (2009). Conifers of the World, the Complete Reference. Timber Press, Portland, London.
• Eliçin, G. (1977). Türkiye Doğal Ardıç (Juniperus L.) Taksonlarının Yayılışları ile Önemli Morfolojik ve Anatomik Özellikleri Üzerinde Araştırmalar. İstabul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, İ.Ü Yayın N0:2327, O.F. Yayın No: 232, Çelikcilt Matbaası, İstanbul.
• Endlicher, S. (1847). Synopsis Coniferarum. Sangalli, Apud Scheitlin & Zollikofer. Fakir, H. (2014, 2018, PDF olarakda açık erişimli). Juniperus L. Şu eserde: Akkemik, Ü. (ed.). Türkiye’nin Doğal-Egzotik Ağaç ve Çalıları. Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
• Farjon, A. (1992). The taxonomy of multiseed junipers (Juniperus Sect. Sabina) in southwest Asia and east Africa (Taxonomic notes on Cupressaceae I). Edinburgh J. Bot., 49 (3): 251-283.
• Farjon, A. (2000). Juniperus. Şu eserde: Güner, A., Özhatay, N., Ekim, T. ve Başer, K.H.C. (edlr.), Flora of Turkey and the East Aegean Islands 11. Edinburgh University Press, Edinburgh.
• Farjon, A. (2005). A monograph of Cupressaceae and Sciadopitys. Royal Botanic Gardens, Kew.
• Farjon, A. (2008). A natural history of confers. Timber Press. Inc, U.S.A.
• Farjon, A. (2010). A Handbook of the World’s Conifers, vol.1. Brill Academic Publishers, Leiden-Boston.
• Gordon, G. ve Glendinning, R. (1858). The Pinetum: Being a Synopsis of All the Coniferous Plants at Present Known, with Descriptions, History and Synoymes and Comprising Nearly One Hundered New Kinds. Henry G. Bohn, York Street, Covent Garden, London.
• Gökmen, H. (1953). Gymnosperm’ler (Çıplak Tohumlular). T.C. Tarım Vekâleti, Orman Umum Müdürlüğü Yayını Sıra no:143, Seri No: 22 Silvikültür Serisi, Sanat Basımevi, Ankara.
• Günal, N. (1997). Türkiye’de Başlıca Ağaç Türlerinin Coğrafi Yayılışları, Ekolojik ve Florisitik Özellikleri. Çantay Kitabevi, İstanbul.
• Güner, A. ve Ekim, T. (edlr.) (2014). Resimli Türkiye Florası 1. NGBB Yayınları Flora Dizisi 2, Flora Araştırmaları Derneği ve Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları yayını, İstanbul.
• Güner, A., Karabacak, E., Çıngay, B., Eker, İ., Güneş, F., Keskin, M., Körüklü, T. ve Öztekin, M. (2014). Bitki Terimleri. Şu eserde: Güner, A. ve Ekim, T. (edlr.), Resimli Türkiye Florası, cilt 1. Ali Nihat Gökyiğit Vakfı, Flora Araştırmaları Derneği ve Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları yayını, İstanbul.
• Kandemir, A. (2018). Juniperus L. Şu eserde: Güner, A., Kandemir, A., Menemen, Y., Yıldırım, H., Aslan, S., Ekşi, G., Güner, I. ve Çimen, A.Ö. (edlr.). Resimli Türkiye Florası 2: 382-408. ANG Vakfı Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi Yayınları, İstanbul.
• Karabacak, E. (2014). Bitki Terimleri. Şu eserde: Güner, A. ve Ekim, T. (edlr.). Resimli Türkiye Florası 1. Ali Nihat Gökyiğit Vakfı, Flora Araştırmaları Derneği ve Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları yayını, İstanbul.
• Kayacık, H. (1980). Orman ve Park Ağaçlarının Özel Sistematiği Gymnospermae (Açık Tohumlular). 1. cilt, 4. Baskı. İstanbul Ün. Orman Fakültesi Yayınları, İ.Ü. Yayın No: 2641, O.F. Yayın No: 281, Bozak Matbaası, İstanbul.
• Kent, A.H. (1900). Veitch's Manual of the Coniferae: Containing a General Review of the Order, a Synopsis of the Species Cultivated in Great Britain, Their Botanical History, Economic Properties, Place and Use in Arboriculture, Etc. James Veitch & Sons Ltd., Chelsea.
• Koch, K. (1849). Beitrage zu einer flora des orientes. Linnaea: Ein Journal für die Botanik in Ihrem Ganzen Umfange 22:177-382.
• Koch, K. (1872). Dendrologie; Bäume, Sträucher und Halbsträucher, Welche in Mittel-und Nord-Europa im Freien Kultivirt Werden, 1. cilt. Verlag von Ferdinand Enke, Erlangen.
• Komarov, V.L. (ed.). (1934). Flora of the U.S.S.R., 1. İng. çeviri 1968, IPST Press, Jerusalem.
• Krause, K. (1936). Türkiyenin Gymnospermleri (Çıplak Tohumlular). Çeviri: S. Fehmi. T.C. Yüksek Ziraat Enstitüsü Çalışması, Sayı:17, Köyhocası Matbaası, Ankara.
• Krüssmann, G. (1972). Manual of Cultivated Conifers. Çeviri: M. E. Epp. (1985). Timber Press, Inc. Oregon, U.S.A.
• Mamıkoğlu, N.G. (2007). Türkiye’nin Ağaç ve Çalıları. NTV Yayınları, Ofset Filmcilik ve Matbaacılık San. ve Tic. A.Ş., İstanbul.
• Meikle, R.D. (1977). Flora of Cyprus-1. The Bentham-Moxon Trust, Royal Botanic Gardens, Kew.
• Meine, F.J. (1940). (ed.). Webster’s Columbia Concise Dictionary of the English Language. Columbia Educational Books Inc., Chicago, U.S.A.
• Müderrisoğlu, S. (1971). Türkiye'de doğal olarak bulunan ardıç türleri ve özellikleri. Ormancılık Araştırma Enstitüsü Dergisi, 17 (1):3-54.
• Oksal, E.M. (1952). Orman ve Park Ağaçlarımız, cilt:2, Fasikül:3. T.C. Tarım Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü Yayını, Sıra no:72, Seri no:15-3, Akın Matbaası, Ankara.
• Özhatay, N., Kültür, Ş. ve Aksoy, N. (1994). Check-list of additional taxa to the supplement flora of Turkey. Turkish. J. Bot., 18(6): 497-514.
• Page, C.N. (1990). Cupressaceae. Kubitzki, K., Kramer, K.U. ve Green, P.S. (edlr). The Families and Genera of Vascular Plants, Pteridophytes and Gymnosperms I: 302-316. Springer-Verlag Berlin Heidelberg GmbH.
• Pamay, B. (1992). Park ve Bahçelerimiz İçin Bitki Materyali I. Ağaçlar ve Ağaçcıklar Bölümü. Uycan, İstanbul.
• Parlatore, P. (1868). Coniferae. Şu eserde: Candolle, A.P.de (ed.). Prodromus Systematis Naturalis Regni Vegetabilis, Sive, Enumeratio Contracta Ordinum, Generum, Specierumque Plantarum Huc Usque Cognitarium, Juxta Methodi Naturalis, Normas Digesta, cilt 16, kısım 2. Sumptibus Victoris Masson et Filii, Parisii.
• Pilger, R. (1926). Phylogenie und Systematik der Coniferae, Cupressaceae. Şu eserde: Engler, A., Prantl, K. (edlr). Die Natürlichen Pflanzenfamilien Nebst Ihren Gattungen und Wichtigeren Arten, Insbesondere den Nutzpflanzen, unter Mitwirkung Zahlreicher Hervorragender Fachgelehrten 2. Auflage 13: 361-403. Verlag von Wilhelm Engelmann, Leipzig.
• Pilger, R. (1931). Die gattung Juniperus L. Mitt. Deutsch. Dendrol. Ges. 43: 255-269. Pilger, R. (1951). Ardıç (Juniperus L.) Cinsi. Çeviri: H. Kayacık. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları No:20, Kader Basımevi, İstanbul. Plants of the World on Line (POWO), http://powo.science.kew.org, (erişim tar.: 20.10.2019).
• Rehder, A. (1940). Manual of Cultivated Trees and Shrubs, Hardy in North America, 2. baskı. Macmillan Publishing Co. Inc., New York.
• Riedl, H. (1968). Cupressaceae. Şu eserde: Rechinger, K.H. (ed.). Flora Iranica, Flora des Iranischen Hochlandes und der Umrahmended Gebirge, Persien, Afghanistan, Teile von West-Pakistan, Nord-Iraq, Azerbaidjan, Turkmenistan, No.50. Akademischean Druck-u Verlagsanstalt, Graz-Austria.
• Sarıbaş, M. (2016). Ormancılık Terimleri Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. Seçmen, Ö., Gemici, Y., Görk, G., Bekât, L. ve Leblebici, E. (1998). 5. Baskı. Tohumlu Bitkiler Sistematiği. Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Kitaplar Serisi No:116, Ege Üniversitesi Basımevi, Bornova, İzmir.
• Sénéclauze, A. (1867). Les Conifères Monographie Descriptive et Raisonnée Classée par Ordre Alphabétique de la Collection Complète des Conifères. Imprimerie Generale de Ch. Lahure, Paris.
• Silba, J. (1986). Encyclopaedia coniferae. Phytologia Memoirs 8: 1-217.
• Spach, P.E. (1841). Révision des Juniperus. Ann. Sci. Nat., Bot. Ser. 2 16: 282-305.
• Stearn, W.T. (2005). Botanical Latin. Reprint. Timber Press, UK. Takhtajan, A.L. ve Fedorov, A.A. (1972). Flora Erevana: Opredelitel Dik Orastushdikh Rastenii Araratskoi Kotloving. 2.ed. Nauka, Leningrad. The Plant List, http://www.theplantlist.org, (erişim tar.: 20.04.2020).
• Tuğlacı, P. (1974). Okyanus, 20. Yüzyıl Ansiklopedik Türkçe Sözlük 3. Pars Yayınevi, İstanbul. Tutin, T.G., Burges, N.A., Chater, A.O., Edmondson, J.R., Heywood, V.H., Moore,
• D.M., Valentine, D.H., Walters, S.M., ve Webb, D.A. (1964; fisrt paperback printing 2010). Flora Europaea. Cambridge University Press, USA.
• Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe Sözlük. 11. Baskı. Haz.: Akalın, Ş. H., Toparlı, R., Argunşah, M. vd. (2011). Türk Dil Kurumu Yayınları:549, Pursaklar, Ankara.
• Yaltırık, F. (1988). Dendroloji Ders Kitabı 1 Gymnospermae (Açık Tohumlular). İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları İ.Ü Yayın No: 3443, O.F. Yayın No:386, Taş Matbaası, İstanbul.
• Yaltırık, F. ve Efe, A. (1994). Dendroloji Ders Kitabı Gymnospermae – Angiospermae (Orman Endüstri Mühendisliği Bölümü Öğrencileri İçin). Üniversite Yayın No:3836, Fakülte Yayın No:431, ISBN 975-404-363-9, İ.Ü. Basımevi ve Film Merkezi, İstanbul.
• Yıldırımlı, Ş. (1996). Chrology of the Turkish Gymnosperms. Ot Sistematik Botanik Dergisi, 3(2): 113-124.
• Yıldırımlı, Ş. (2015). Bitki Sözlüğü. İvedik, Ankara.
• Yılmaz, H., Aksoy, N., Akkemik, Ü., Köse, N., Karlıoğlu, N. ve Kaya, A. (2011). Cupressaceae. Şu eserde: Yaltırık, F., Akkemik, Ü. (edlr.). Türkiye’nin Doğal Gymnospermleri (Açık Tohumlular). T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü, Dumat ofset, Ankara.
• Yücel, E. (2005). Ağaçlar ve Çalılar 1. Eskişehir. World Checklist of Selected Plant Families (WCSP), Royal Botanic Gardens, Kew, https://wcsp.science.kew.org, (erişim tar.: 09.02.2020).
• WFO (2020): World Flora Online. Published on the Internet; http://www.worldfloraonline.org, (erişim tar.: 12.11.2020).