İSTANBUL KEKİĞİ (Origanum vulgare L. subsp. hirtum) POPULASYONLARINDA FARKLI BİÇİM ZAMANLARININ VERİM VE KALİTEYE ETKİLERİ

Yıl 2007, Cilt: 36 Sayı: 1, 37 - 48, 01.03.2007

Ünal Karik Ahmet Bircan Tınmaz Mine Kürkçüoğlu Kemal Hüsnü Can Başer Gülendam Tümen

Öz

Baharat ve uçucu yağ sanayi için ekonomik önemi bulunan İstanbul kekiği
(Origanum vulgare L. subsp. hirtum) ülkemizde çoğunlukla doğadan temin edilmektedir.
Doğada populasyon halinde bulunan bitkilerde özellikle kalite açısından büyük
bir varyasyon söz konusudur. İstenen kalitede homojen ürüne ulaşabilmek ve doğaya
bağımlılığı azaltmak için bitkinin kültüre alınması ve ıslahının yapılması gereklidir.
Bu çalışma 2003-2004 yılları arasında Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma
Enstitüsü deneme alanlarında İstanbul kekiği (Origanum vulgare L. subsp. hirtum)
bitkisinde farklı populasyonlardan örneklenen bitkilerin verim ve kalite özelliklerini
belirlemek amacıyla 2 yıl süre ile yürütülmüştür. 3 ilde (Balıkesir, Bursa, Çanakkale)
10 farklı lokasyondan tohum temin edilerek yetiştirilen bitkilerde kalitenin
populasyona ve biçim zamanına göre (çiçeklenme öncesi, çiçeklenme başlangıcı, tam
çiçeklenme) değişimleri araştırılmıştır. Ayrıca populasyonların kendi içlerinde
kemotipik varyasyon olup olmadığı da tek bitkiler seçilerek incelenmiştir. Populasyon
içi tek bitki değerlendirmelerinde uçucu yağ oranı %3.2-6.5, uçucu yağda timol oranı
%0.2 ile 82.3, karvakrol oranı ise %1.9 ile 88.6 arasında değişim göstermiştir.
Populasyonlar içi değerlendirmede 10 populasyonun 3’ünde kemotipik yapısı farklı
bitkiler gözlenmiştir. Ölçülen karakterler açısından farklı biçim zamanlarının ve
farklı populasyonların İstanbul kekiği (Origanum vulgare L. subsp. hirtum) bitkisinin
verim ve kalitesi üzerine etkisi istatistiki açıdan önemli bulunmuştur. En yüksek drog
yaprak verimi 380.7 kg/da ile 9 no’ lu populasyondan ve 2004 yılı tam çiçeklenme biçiminde, en yüksek uçucu yağ oranı ise %6.192 ile 5 no’ lu populasyondan 2004 yılı tam çiçeklenme biçiminde elde edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İstanbul Kekiği (Origanum vulgare L. subsp. hirtum), Uçucu Yağ, Verim, Kalite, Kemotipik Varyasyon

Kaynakça

• Alma, MH., A, Mavi, A, Yıldırım, M. Dıgrak and T. Hırata, 2003. Biol. Pharm. Bull. 2003).
• Anonim, 2007. Türkiye İstatistik Kurumu Kayıtları, Ankara.
• Baricevic, D. and S. Padulosi, 1996. Experiences with Oregano (Origanum spp.) in Slovenia. Proceedingsof the IPGRI International Workshop on Oregano.
• Başer, K.H.C., 1993. Essential Oils of Anatolian Labiatae Acta Horticulture; 333: 217-238.
• _______________, T. Özek, G. Tümen ve E. Sezik, 1993. Composition of the Essential Oils of Turkish Origanum species With Commercial Importance. J.Essent. Oil Res., 5, 619-623.
• _______________, ______, M. Kürkçüoğlu ve G. Tümen, 1994. The Essential Oil of Origanum vulgare subsp. hirtum of Turkish Origin, J.Essent. Oil Res., 6, 31- 36.
• _____________, 1998. The Turkish Oregano, Third Regional. Workshop of MEDUSA Network, 27-28 April 1998, Coimbra, Portugal.
• Baydar, H., O. Sağdıç, G. Özkan ve T. Karadoğan 2004. Antibacterial Activitiy and Composition of Essential Oils From Origanum, Thymbra and Satureja Species With Commerical Importance in Turkey. Food Control 15 (2004) 169-172.
• Bernáth, J., 1996. Some Scienttific and Practica Ascepts of Production and Utilization of Oregano in Central Europe. IPGRI International Workshop on Oregano, 1996. s:76-90.
• Ceylan, A., 1996. Tıbbi Bitkiler II. Ege Univ. Zir. Fak. Yay.No:481, S.206-220.
• __________, E. Bayram ve H. Geren, 1999. İzmir Kekiği (Origanum onites L.) Isla- hında Geliştirilen Klonların Agronomik ve Kalite Özellikleri Üzerinde Araştırma. Tr. J. of Agriculture and Forestry 23 Ek Sayı 5, 1163-1168.
• Davis, P.H., 1982. Flora of Turkey and the East Aegean Islands., Vol.7, Edinburgh University Press, Edinburg (1982).
• Esen, G.,G. Azaz, M. Kurkcuoglu,K.H.C. Baser andA. Tınmaz, 2007. Essential Oil and Antimicrobial Activity of Wild and Cultivated Origanum vulgare The L. subsp. hirtum (Link) Ietswaart From Marmara Region in Turkey. Flavour and Fragrance Journal Volume 22, Issue 5, Pages 371 – 376.
• Kırımer, N., K.H.C. Başer, G. Tümen, Khim. Prir. Soedin, 1995. Carvacrol Rich Plants in Turkey. Chem. Nat. Comp., 31, 37-41.
• Kokkini S., R, 1996 Taxonomy, Diversty and Distribution of Origanum Species. IPGRI International Workshop on Oregano, 1996. s:2-12.
• __________, R, A. Karaousou Dardioti, N. Krigas and T. Lanaras, 1997. Autumn Essential Oils of Greek Oregano. Phyto- chemistry Vol. 44, No. 5, pp. 883-886, 1997.
• Marzi, V., 1996. Agricultural Practices for Oregano. IPGRI International Workshop on Oregano, 1996. s:61-67.
• Oflaz, S., M. Kürkçüoğlu ve K.H.C. Başer, 2004. Origanum onites ve Origanum vulgare Farmakognozik Araştırmalar. 14. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, Bildiriler, 29-31 Mayıs 2002, Eskişehir. Üzerinde
• Özgüven, M., ve S. Tansı, 1999. Mercan- köşk (Majorana hortensis Moench.)’te Gelişme Dönemlerine Göre Verim ve Kalite. Turkish. Journal. of Agriculture and Forestry 23 Ek Sayı 1, 11-17.
• Özhatay, N., ve M. Koyuncu, 1998. Türkiye’de Doğal Bitkilerin Ticareti. New Trends and Methods in Natural Products’ Researches. S: 11-38.
• Sarer, E., 1993. “Origanum Species, Their Essential Oil Content and Main Component of Oils” (Ed. K.H.C. Baser, N. Guler). Essential Oils 20, Istanbul, 1993.
• Sarıhan, E. O., A. İpek, N. Arslan ve B. Gürbüz, 2006. Farklı Sıra Arası ve Sıra Üzeri Mesafelerin Kekik (Origanum vulgare var. hirtum)’de Verim ve Verim Öğelerine Etkisi. A.Ü. Tarım Bilimleri Dergisi 12 (3) 246-251.
• Sezik, E., G. Tümen, N. Kırımer, T. Özek and K.H.C. Başer, 1993. Essential Oil Composition of Four Origanum vulgare Subspecies of Anatolian Origin. J.Essent. Oil Res., 5, 425-43.
• Tınmaz, A. B., M. Kürkçüoğlu, K. H. C., Başer ve M. Öztürk, 2002. Marmara Bölgesindeki İstanbul Kekiği (Origanum vulgare subsp. hırtum) Populasyonlarının Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi. 14. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, Bildiriler, 29-31 Mayıs 2002, Eskişehir. ISBN 975- 94077-2-8.