Koku Bahçelerinde Değerlendirilebilecek Bazı Tıbbi ve Aromatik Bitkiler ve Sağladıkları Ekosistem Hizmetleri

Yıl 2025, Cilt: 54 Sayı: Özel Sayı 1, 419 - 428, 25.03.2025

Banu Karaşah

https://doi.org/10.53471/bahce.1556702

Öz

Kentlerimizde yanlış alan planlamaları sonucunda yeşil altyapılar azalmakta ve gri altyapılar artmaktadır. Bu artış kentlerdeki ekosistemlere zarar vermektedir. Yeşil altyapı sistemlerinin önemli bir bileşeni olan bitkiler, kentlere ve kentlilere birçok ekosistem hizmeti sağlamaktadır. Bitkiler, sahip oldukları koku, renk, doku vb. özellikleriyle bireylerin duyularına hitap ederek stresi azaltmakta ve mental sağlığı iyileştirmektedir. Koku, güçlü duyusal tepkiler oluşturabilen ve insanların hafızalarında görsel imgelerden daha fazla yer alabilen bir özelliktir. Çeşitli ölçeklerde peyzaj tasarımlarında tıbbi ve aromatik bitkiler estetik, fonksiyonel, ekolojik ve ekonomik amaçlarla kullanılmaktadır. Bu çalışmada koku özellikleri ile öne çıkan ve koku bahçelerinde değerlendirebilecek tıbbi ve aromatik bitkilerin ortaya konulması amaçlanmıştır. Seçilen 15 adet bitkinin koku özelliklerinin yanı sıra estetik ve fonksiyonel özellikleri, peyzaj mimarlığında diğer kullanım alanları ve bu bitkilerin sağladıkları ekosistem hizmetleri de açıklanmıştır. Seçilen bitkilerle öneri bitkilendirme tasarımı illüstrasyonları da oluşturulmuş ve bu illüstrasyonlar ile tasarımcılar ve öğrenciler için bir örnek teşkil edilmesi hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Koku bahçeleri, Tıbbi ve aromatik bitkiler, Ekosistem hizmetleri

Some Medicinal and Aromatic Plants that can be Used in Smell Gardens and the Ecosystem Services Provided by Them

Öz

As a result of incorrect spatial planning in our cities, green infrastructures are decreasing, and grey infrastructures are increasing. This increase damages ecosystems in cities. Being an important component of green infrastructure systems, plants provide many ecosystem services to cities and their inhabitants. Plants reduce stress and improve mental health by appealing to the senses of individuals with their smell, color, texture, etc. Smell is a feature that can create strong sensory reactions and stay in people’s memories more than visual images. Medicinal and aromatic plants are used for aesthetic, functional, ecological and economic purposes in landscape designs at various scales. In this study, it was aimed to reveal the medicinal and aromatic plants that stand out with their smell properties and can be used in smell gardens. In addition to the olfactory characteristics of the 15 selected plants, their aesthetic and functional properties, other uses in landscape architecture and the ecosystem services provided by these plants are also explained. Suggested planting design illustrations were also created with the selected plants. It is thought that these illustrations will be an example for designers and students. Suggested planting design illustrations were also created with the selected plants, and it was aimed to set an example for designers and students with these illustrations.

Anahtar Kelimeler

Smell gardens, Medicinal and aromatic plants, Ecosystem services

Kaynakça

• Cohen, D.A. 2014. Quantifying the contribution of public parks to physical activity and health. Santa Monica, Calif: RAND Corporation, 1-24.
• Liu, H., Li, F., Li, J., Zhang, Y. 2017. The relationships between urban parks, residents’ physical activity, and mental health benefits: A case study from Beijing, China. Journal of Environmental Management 190:223-230.
• He, M., Wang, Y., Wang, W.J., Zhong Xie, Z. 2022. Therapeutic plant landscape design of urban forest parks based on the five senses theory: a case study of Stanley Park in Canada. International Journal of Geoheritage and Parks 10:97-112.
• Martin, J.P., Beyerlein, A., Dacks, A.M., Reisenman, C.E., Riffell, J.A., Lei, H., Hildebrand, J.G. 2011. The neurobiology of insect olfaction: sensory processing in a comparative context. Progress in Neurobiology 95(3):427-447.
• Jia, C., Rong, Y., Geng, X., Wang, M., Zhang, Z., Han, S., Bie, X. 2023. People’s psychological and physiological responses to the combined smell-thermal environments. Building and Environment 241:110510.
• Song, X., Wu, Q. 2022. Study on smellscape perception and landscape application of fragrant plants. Urban Forestry & Urban Greening 67:127429.
• Gorman, R. 2017. Smelling therapeutic landscapes: Embodied encounters within spaces of care farming. Health & Place 47:22-28.
• Moss, M., Oliver, L. 2012. Plasma 1,8-cineole correlates with cognitive performance following exposure to rosemary essential oil aroma. Therapeutic Advances in Psychopharmacology 2(3):103-113.
• Ba, M., Kang, J. 2019. Effect of a fragrant tree on the perception of traffic noise. Building and Environment 156:147-155.
• Pallasmaa, J. 2012. The eyes of the skin: architecture and the senses. John Wiley & Sons, USA.
• Xiao, J., Tait, M., Kang, J. 2018. A perceptual model of smellscape pleasantness. Cities 76:105-115.
• Thrift, N. 2003. All nose. In: Anderson, K., Domosh, M., Pile, S., Thrift, N. (Eds.), Handbook of Cultural Geography. SAGE Publications, London, pp:9-14.
• Tuan, Y.F. 1977. Space and place: The perspective of experience. University of Minnesota Press, Minneapolis.
• Xiao, J., Tait, M., Kang, J. 2020. Understanding smellscapes: Sense-making of smell-triggered emotions in place. Emotion, Space and Society 37:100710.
• Baron, R.A. 1997 The sweet smell of. helping: effects of pleasant ambient fragrance on prosocial behavior in shopping malls. Personality and Social Psychology Bulletin 23(5):498-503.
• Baykaldı, R. 2015, Tüketicilerin mağaza atmosferi faktörlerinden renk, müzik ve kokuya karşı tutumları. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Acar, B. 2020. Konya ili Meram ilçesi örneğinde bir koku bahçesi tasarımı. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Zhang, W., He, C., Gong, Y. 2019. Pollinator attraction and outcrossing strategies in Iris. Plant Science Journal 37(5):672-681.
• O’Neill, S.D., Bui, A.Q., Potter, D., Zhang, X.S. 2017. Pollination of Orchid flowers: quantitative and domain-specific analysis of ethylene biosynthetic and hormone-induced gene expression. International Journal of Plant Sciences 178(3):188-210.
• Zhang, Z., Luo, Z., Gao, Y., Bian, L., Sun, X., Chen, Z. 2014. Volatiles from non-host aromatic plants repel tea green leafhopper Empoasca vitis. Entomologia. Experimantalis et Applicata 153(2):156-169.
• Zhao, Y.H., Xu, S.Y., Lu, H.B., Zhang, D.X., Liu, F., Lin, J., Mu, W. 2017. Effects of the plant volatile trans-2-hexenal on the dispersal ability, nutrient metabolism and enzymatic activities of Bursaphelenchus xylophilus. Pesticide Biochemistry and Physiology 143:147-153.
• Guo, A.J., Wang, Z.Y., Zou, L. 2014. Release variation of volatile compounds from Pinus sylvestris var. Mongolica Litv. and their effects on bacteriostasis. Journal of Northeast Forestry University 42(4):115-118.
• Gao, X., Yao, L. 2011. Preliminary study on the combinations of specific aromatic plants for hypotensive healthcare. Chinese Landscape Architecture 4:37-38.
• Song, X., Li, H., Li, C., Xu, J., Hu, D. 2016. Effects of VOCs from leaves of Acer truncatum Bunge and Cedrus deodara on human physiology and psychology. Urban Forestry&Urban Greening 19:29-34.
• Lv, Y., Li, K., Li, C., Song, X. 2020. Effects of flower volatiles from two liana species on spontaneous behavior of mice. Acta Ecologica Sinica 40:90-96.
• Zheng, H., Jin, Y.J., Zhou, J.X., Li, W.B. 2003. A preliminary study on human brain waves influenced by volatiles released from living Sorbaria kirilowii (Regel) maxim. in different seasons. Forest Research 16(3):328-334.
• Li, H., Li, K., Liu, H., Jing, T., Song, X., Xue, L., Li, C., Shen, W. 2016. The effect of VOCs from the branches and leaves of Pistacia chinensis Bunge and Juniperus chinensis cv. Kaizuka on mouse behavior. Bioresources 11(4):10226-10239.
• Jo, H., Fujii, E., Cho, T. 2010. An experimental study of physiological and psychological effects of pine scent. Journal of the Korean Institute of Landscape Architecture 38(4):1-10.
• Oka, T., Hayashida, S., Kaneda, Y., Takenaga, M., Tamagawa, Y., Tsuji, S., Hatanaka, A. 2008. Green odor attenuates a cold pressor test-induced cardiovascular response in healthy adults. BioPsychoSocial Medicine 2:2.
• Kim, M., Sowndhararajan, K., Park, S.J., Kim, S. 2018. Effect of inhalation of isomers, (+)-α-pinene and (+)-β-pinene on human electroencephalo graphic activity according to gender difference. European Journal of Integrative Medicine 17:33-39.
• Faydaoğlu, E., Sürücüoğlu, M.S. 2011. Geçmişten günümüze tıbbi ve aromatik bitkilerin kullanılması ve ekonomik önemi. Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi 11(1):52-67.
• Kara, B. 2020. Isparta iklim koşullarında yetişen bazı tıbbi ve aromatik bitkilerin şifa bahçeleri örneğinde kullanımı. Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Isparta.
• Akkemik, Ü. 2014. Türkiye’nin doğal-egzotik ağaçları ve çalıları-1-2. Orman Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Çorbacı, Ö.L., Ekren, E. 2021. Kentsel açık yeşil alanlarda kullanılan tıbbi ve aromatik bitkilerin değerlendirilmesi: Rize kenti örneği. Düzce Üniversitesi Ormancılık Dergisi 17(1):159-172.
• Karaşah, B. 2021. Bitkilendirme tasarımında renk özellikleri dolayısıyla değerlendirilebilecek tıbbi ve aromatik bitkiler üzerine bir araştırma. Turkish Journal of Forest Science 5(2):536-550.
• Eminağaoğlu, Ö. 2023. Artvin’in tıbbi-aromatik bitkileri. Zafer Medya, Artvin, 377s.
• PFAF, 2024. Plants for a future, database. https://pfaf.org/user/ (Erişim Tarihi: 08.09.2023).
• TUBİVES, 2024. Turkish plants data service. http://www.tubives.com/ (Erişim: 10.08.2024).
• WFO, 2024. World flora online, plant list. https://wfoplantlist.org/plant-list/taxon/ (Erişim Tarihi: 27.08.2024).
• MEA, 2005. Millennium ecosystem assessment, ecosystems and human well-being: synthesis. Island Press, Washington DC.
• Albayrak, İ. 2012. Ekosistem servislerine dayalı havza yönetim modelinin İstanbul-Ömerli havzası örneğinde uygulanabilirliği. Doktora Tezi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• O’Brien, L., De Vreese, R., Kern, M., Sievänen, T., Stojanova, B., Atmis, E. 2017. Cultural ecosystem benefits of urban and peri-urban green infrastructure across different European countries. Urban Forestry & Urban Greening 24:236-248.
• Karaşah, B., Çelik, M. 2021. Kent kimliğini oluşturan kent imgelerinin kültürel ekosistem servisleri bağlamında değerlendirilmesi “Balıklıgöl ve çevresi örneği”. Bartın Orman Fakültesi Dergisi 23(3):767-778.
• Sarı, D., Karaşah, B. 2023. Kampüs yerleşimlerindeki odunsu peyzaj bitkilerinin sağladıkları ekosistem hizmetleri: AÇÜ Seyitler yerleşkesi örneği. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi 24(2):129-139.
• Tırnakçı, A., 2022. Mezarlıkların kentsel bitki çeşitliliği potansiyeli ve sunduğu ekosistem hizmetleri: Kayseri şehir mezarlığı örneği. Uluslararası Hakemli Tasarım Mimarlık Dergisi 25:33-63.
• Tırnakçı, A., Aklıbaşında, M. 2023. Doğal bitki türlerinin kentsel alanlardaki bitkisel tasarımlarda kullanımı. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi 24(1):167-177.
• Cheng, Y.N., Tan, M. 2018. The quantitative research of landscape color: a study of Ming dynasty city wall in Nanjing. Color Research and Application 43:436-448.
• Wang, H., Ran, N., Jiang, H-Q., Wang, Q-Q., Ye, M., Bowler, P.A., Jin, X-F., Ye, Z-M. 2024. Complex floral traits shape pollinator attraction to flowering plants in urban greenspaces. Urban Forestry & Urban Greening 91:128165.