THE EFFECT OF GENERAL RULES IN THE HANAFIS’ IJTIHADS ABOUT WORSHIP

Yıl 2016, Cilt: 2 Sayı: 2, 247 - 270, 30.12.2016

Mehmet Özkan

Öz

The main bases of canonical judgments according to the method of Islamic Law are the Qur’an and the Sunnah.However, the bases of jurisprudences about the issues which are not judged within the Qur’an and the Sunnah are ijma,qiyas, Istihsan, Istishab, masalih-i mursala, Sedd-i Zerayi and the other evidences. When we look at the sources of the classical Islamic Law, it is possible to see that there are lots of judgments attained through the methods of jurisprudence mentioned above. When the sources under consideration are studied, it is noticed that some judgments are based on the principles defined as “el-asl” “El-asl”, which has the meanings such as the basis, the support of something as a word,is used in the meaning of proof and the universal principles of Islamic Law as a term of Fiqh. In Fiqh books, some partial questions are based on the universal principles of Islamic Law. We fixed that the interpreters of Islamic Law who are the members of Hanafi School of Law depended most of the related questions about the worship subjects on the bases mentioned and we included relevant samples in our study. We selected these examples from Serahsî’s (d. 483/1090) work titled el-Mabsût.

Anahtar Kelimeler

al-asl, the universal principles of Islamic Law, Hanafi School, Jurisprudence, al-Mabsut

Hanefîlerin İbadet Konularındaki İçtihatlarında Küllî Kaidelerin Etkisi

Öz

İslam hukuk usûlünde şer’î hükümlerin temel dayanağı Kuran ve Sünnettir. Bu iki kaynakta hükmü bulunmayan meselelerle ilgili içtihatların dayanağı ise icma, kıyas, istihsan, istishab, mesalih-i mürsele, sedd-i zerayi ve diğer yöntem nitelikli delillerdir. Klasik İslam hukuku kaynaklarına baktığımızda yukarıdaki içtihat yöntemleriyle ulaşılan birçok hüküm olduğunu görmek mümkündür. Söz konusu kaynaklar incelendiğinde bazı hükümlerin yukarıdaki delillerden ve metotlardan başka, el-asl kelimesiyle ifade edilen esas ve kaidelere dayandırıldığı görülmektedir. Kelime olarak bir şeyin esası, dayanağı gibi anlamlara gelen el-asl (el-usûl) fıkıh kavramı olarak delil ve küllî kaide manasında kullanılmaktadır. Fıkıh kitaplarında bazı cüz’i meseleler küllî kaidelere dayandırılmıştır. Hanefî mezhebine mensup müçtehitlerin ibadet konularıyla ilgili birçok meseleyi söz konusu asıllara dayandırdıklarını tespit ettik ve çalışmamızda bununla ilgili örneklere yer verdik. Bu örnekleri Serahsî’nin(ö. 483/1090) el-Mebsût adlı eserinden seçtik.

Anahtar Kelimeler

el-Asl, Küllî kaide, Hanefî Mezhebi, İçtihat, el-Mebsût

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmet, Mukayeseli İslam ve Osmanlı Hukuku Külliyatı, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Diyarbakır 1986.
• Baktır, Mustafa, “İslam Hukukunda Küllî Kaideler”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 1988.
• Beyhakî Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn b. Alî (ö. 458/1066), es-Sünenü’l-kübrâ, thk. Muhammed Abdüikadir Atâ, Dâru’l-kütübi’l-imiyye, Lübnan-Beyrut, 1424/2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl (ö. 256/870), el-Câmiu’s-sahîh, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah b. Muhammed (ö. 430/1039), Te’sîsü’n-nazar, Mısır, ty.
• Dirik, Mehmet, “İslâm Fıkhında Ceninin Yaşama Hakkını Koruyan Düzenlemeler”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Ekim 2013, sy: 22. (ss. 45-62)
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as (ö. 275/889), Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
• Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Rağbet Yay, İstanbul 1998.
• Hadimî, Ebû Said (ö. 1176/1762), Mecâmiu’l-hakâik, İstanbul ty.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd (ö. 273/887), Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm (ö. 970/1563), el-Eşbah ve’n-nezâir, Mısır 1904.
• Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd, Bedâiu’s-sanâi fî tertîbi'-şerâi‘ (nşr. Ali Muhammed Muavvez-Âdil Ahmed Abdülmevcûd) Beyrut 1997.
• Kaşıkçı, Osman, İslam ve Osmanlı Hukukunda Mecelle, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları No: 6, İstanbul 1997.
• Kerhî, Ebü’l-Hasen Ubeydullah b. el-Hüseyn (ö. 340/952), er-Risale, (Debûsî’nin Te’sîsü’n- nazar’ı ile birlikte basılı), Mısır ty.
• Kızılkaya, Necmettin, “Hanefî Fürûu Fıkıh Eserlerinde Fıkhî Kaidelerin Uygulama Alanına Bir Örnek Olarak Bedâiu’s Sanâi’ ” İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 8, 2006.
• ………,“Hanefî Mezhebinde Kavâ‘id İlmi ve Gelişimi”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya 2011.
• ……….,Hanefî Mezhebi Bağlamında İslam Hukukuna Küllî Kaideler, İz Yayıncılık, İstanbul 2013.
• Nedvî, Ali Ahmed, el-Kavâidü’l-fıkhiyye, Dâru’l-kalem, Beyrut 1994.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb (ö. 303/915), Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
• Şafiî, Muhammed b. İdris (ö. 204/820), el-Ümm, Beyrut 1990/1410.
• Özkan, Mehmet, Hanefîlere Göre İbadetlerin Uygulamasına İlişkin İçtihatlar, Emin Yay., Bursa 2012.
• Rûdânî, Muhammed b. Süleyman (ö.1094) Cem'u'l-fevâid min câmii'l-usûl ve mecmai'z-zevâid, çev. Naim Erdoğan, Tahric: Yusuf Özbek, C. I-VI, İz Yayıncılık, İstanbul 1996.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl (ö. 483/1090), el-Mebsût, Çağrı Yayınları, İstanbul 1983.
• Tirmîzî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ (ö. 279/892), Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
• Özel, Ahmet, “Asıl”, DİA, III, İstanbul 1991.
• Pekcanlı, Ali, Fıkhî Risaleler, Ek Kitap, İstanbul, 2012.
• Yaman, Ahmet, “Sahâbenin Fıkhî Mezheplere Kaynaklığı”, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 38, 2014.
• Yıldırım, Mustafa, Mecelle’nin Küllî Kaideleri, İzmir İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları-17, İzmir 2009.