Sûfilerin Kelâmcılara Bakışı

Yıl 2021, Sayı: 14, 129 - 153, 31.12.2021

Seyyit Nur Ciran

Öz

Tasavvuf ve Kelâm İslâm düşünce yapısının şekillenmesinde önemli roller üstlenmiş disiplinlerdendir. Farklı bakış açılarıyla İslâm’a zenginlik kazandıran bu ilimler asırlardır süregelen tartışmaları da beraberinde getirmişlerdir. Mutasavvıflar ve mütekellimler birbirlerini eleştirirken ifrat ve tefrite düşerek itidal çizgisini zaman zaman kaybetmiş, karşımıza acımasız tenkitçiler olarak çıkmışlardır. Ancak ifrat ve tefritten uzak itidal üzere olan sûfîler ve kelâmcılar bu iki önemli düşünce yapıtaşını ortak bir paydada buluşturma imkânını yakalamışlardır. Bizlerde makalemizde, İslâm düşüncesine farklı bakış açılarıyla zenginlik kazandıran bu iki ilim mensuplarından sûfîlerin kelâmcılara yönelttikleri eleştiriler ve onlara karşı takındıkları tavrı ele alacağız.

Anahtar Kelimeler

Sûfî, Kelâm, Akıl, Keşf ve İlham, Tasavvuf, Bilgi

The Perspective of Sufis on The Mutekellims

Öz

Sufism and kalam are among those disciplines which have played an important role in shaping the Islamic mentality. These sciences, which enriched Islam with their different perspectives, brought along the discussions as well which is ongoing for centuries. Whilst the Sufis and the Mutekellims were criticizing each other, they have sometimes appeared as brutal critics because of losing their sense of moderation. However, the Sufis and Mutekellim, who were able they away from that extremity, they have had the opportunity to get those two important ideologies’ building blocks together. In our article, among the representatives of those two ideologies which enriched Islamic thought with their different perspectives, we will be treating without going into details the critics and attitudes of the Sufis towards the Mutekellims.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Sufi, Kalam, Intellect, Discovery and Inspiration, Information

Kaynakça

• Aslan, Abdulgaffar. “IV / X. Yüzyılda Kelam-Tasavvuf İlişkisi: İbn Fürek Örneği”. Dinî Araştırmalar Dergisi 5/14 (2002), 61-75.
• Bolay, Süleyman Hayri. “Akıl”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 2/238-242. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil. Sahihü'l-Buhârî. Beyrut: Daru İbn Kesir.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka Yayınları, 2004.
• Cürcânî, Seyyit Şerîf. Et-Ta’rîfât. çev. Arif Erkan. İstanbul: Bahar Yayınları, 1997.
• Çağrıcı, Mustafa. “Gazzâlî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 13/489-505. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Çift, Salih. “İslâm Düşüncesinin Kurucu Unsurları: Usûl-i Fıkıh, Kelâm, Tasavvuf ve İslâm Felsefesi - Tartışmalı İlmi İhtisas Toplantısı”. Birleşen ve Ayrışan Yönleriyle Tasavvufun Usûl-i Fıkıh, Kelâm ve İslâm Felsefesi İle Olan İlişkisi. 445-488. Ensar Neşriyat, 2016.
• Dihlevî, Şah Veliyyullah. Hüccetullâhi’l-Bâliğa. çev. Mustafa Erdoğan. 2 Cilt. İstanbul: Yeni Şafak Yayınları, 2003.
• Erginli, Zafer. “Muhâsibî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 31/13-16. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Fûrek, İbn. El-İbâne ‘an turukı’l-kâsıdîn. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu, 2004.
• Göktaş, Vahit. “Kur’an’da Bilgi ve Bilginin Kaynakları”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/20 (2008), 159-179.
• Gölcük, Şerafettin - Toprak, Süleyman. Kelâm Tarih-Ekoller-Problemler. Konya: Tekin Kitabevi, 2016.
• Göztepe, Yüksel. “Gazâlî ve Öncesi Bazı Sûfîlerin Akla Eleştirel Bakışı”. İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 8/19 (2007), 297-326.
• İzmirli, İsmail Hakkı. “İslamda İlk Fikrî Hareketler ve Dinî Mezhepler”. Darülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası 3/12 (1929), 22-29.
• Kindî, Ya’kûb b. İshak. Resâ’ilü’l-Kindi El-Felsefiyye. Kahire: Daru Fikri’l-Arabî, 1950.
• Komisyon. Türkçe Sözlük. 2 Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu, 9. Basım, 1998.
• Konuk, Ahmet Avni. Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu, 2017.
• Köle, Bekir. “Tasavvufa Göre İlâhî Hakikatlerin İdrâkinde Aklın Konumu”. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 3 (2013), 81-96.
• Mâtürîdî, Ebu Mansûr. Kitâbü’t-Tevhîd. çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2002.
• Mısrî, Niyâzî. Mavâ’idü’l-’irfân. çev. Süleyman Ateş. Ankara: Emel Matbaası, 1971.
• Muhâsibî, Hâris. El-Akl ve Fehmü’l-Kur’ân. çev. Veysel Akdoğan. İstanbul: İşaret Yayınları, 2. Basım, 2006.
• Muhyiddin, İbnü’l Arabî. Resailu İbn Arabî. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. Makaleler 2. çev. Şahabettin Yalçın. İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
• Rûmî, Mevlânâ Celâleddîn. Mesnevi. çev. Veled Çelebi İzbudak. 6 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1995.
• Sayın, Esma. Tasavvuf Eğitimi Hafıza Teknikleriyle Tasavvuf Kavramları. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2018.
• Sayın, Esma. Tasavvuf Terapisi. İstanbul: Hayykitap, 2020.
• Shu’ayb, Fiazuddin. “Gazzalî’nin Kelam Hakkında Son Sözü”. çev. Sibel Kaya - Muhammed Çiftci. Kelam Araştırmaları Dergisi 12/2 (2014), 415-434.
• Sühreverdî, Şehâbeddin. ‘Avârifü’l-ma’ârif. çev. Dilaver Selvi. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2010.
• Şahin, Naim. “Kur’an-ı Kerîm’de Akıl ve Aklın Değeri Meselesi”. Necmeddin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/8 (1998), 221-242.
• Şa’rânî, Abdulvehhâb. Tabakâtü’l-Kübrâ. çev. Abdulkadir Akçiçek. 2 Cilt. İstanbul: Toker Yayınları, 1968.
• Şa’rânî, Abdulvehhâb - Sayih, Ahmed Abdurrahim thk: Et-Tabakâtü’l-Kübrâ. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’s-Sakafa ed-Diniyye, 2005.
• Şık, İsmail. “Bir Mutasavvıf Olarak Kuşeyrî’nin Kelami Görüşleri”. İslâmî İlimler Dergisi 4/1-2 (2009), 257-274.
• Tanrıbilir, Tarık - Karagöz, Nail. “Kelam Konularına Tasavvufî Yaklaşım: Hâris el-Muhâsibî’nin ‘er-Riâye Li Hukûkillâh’ Eseri Örneği”. Kelam Araştırmaları Dergisi 15/3 (2017), 678-697.
• Taylan, Necip. “Bilgi”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 6/157-161. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Tûsî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-Gazzâlî et-. El-Münkız mine’d-Dalâl. çev. Hilmi Güngör. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Tûsî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-Gazzâlî et-. İhyâü Ulûmi’d-Dîn. çev. Ahmet Serdaroğlu. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1986.
• Tûsî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-Gazzâlî et-. Mükaşefetü’l Kulüb. çev. Muhammed Taha. İstanbul: Muallim Neşriyat, 2017.
• Uludağ, Süleyman. İslâm Düşüncesinin Yapısı Selef, Kelâm, Tasavvuf, Felsefe. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2019.
• Uludağ, Süleyman. “Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 26/473-475. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İlham”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 22/98-100. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Vahiy”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 42/440-443. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Yazıcı, Tahsin. “İbn Hafîf”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 19/535-537. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Yılmaz, Ömer. Geçmişten Günümüze Tasavvuf ve Tarîkatlar. Ankara: Akçağ Yayınları, 2017.