İlköğretim Öğrencileri İçin Sağlık Tutum Ölçeği Geliştirilmesi

Yıl 2013, Cilt: 7 Sayı: 1, 32 - 56, 01.06.2013

Fatma Pelitoğlu Fatma Çıldır Pelitoğlu , Sami Özgür

https://doi.org/10.12973/nefmed152

Öz

Sağlık, hayatın en temel öğelerinden biriyken sağlık eğitimi her geçen gün daha da önem kazanmaktadır. Özellikle eğitimin temellerinin atıldığı ilköğretimde sağlık eğitiminin öğrenciyi nasıl etkilediği önemli bir konudur. İlköğretim programlarındaki sağlık eğitimine genel olarak bakıldığında, farklı disiplinlere yerleştirilmiş bir ara disiplin olarak yer aldığı görülmektedir. Sağlık eğitimi, farklı öğretmenler tarafından farklı disiplinler aracılığı ile öğrenciyi farklı açılardan etkilemektedir. Bu durum, öğrencinin ilköğretimde kazandığı sağlığa yönelik tutum ve davranışlarının ileriki yaşantısını farklı şekillerde etkileyebileceği sonucunu doğurmaktadır. Tüm bu varsayımlardan hareketle çalışmanın amacı, ilköğretim öğrencilerinin sağlığa yönelik tutumlarını tespit etmek için bir tutum ölçeği geliştirmektir. Çalışmanın ilk aşamasında, ilköğretim öğrencilerinin sağlığa yönelik tutumları belirlenmeye çalışılmıştır. Sonraki aşamada bu tutumlar ölçülebilir bir forma dönüştürülmüştür. Bu amaçla önce bir madde havuzu oluşturulmuştur. Daha sonra bu madde havuzundan seçilen maddeler, üçlü Likert tipi bir ölçeğe dönüştürülmüştür. Balıkesir merkez ve merkeze bağlı köy okullarından rastgele seçilen üç ilköğretim okulunda 6 ve 7. Sınıftan 234 öğrenciye bu ölçek uygulanmıştır. Ölçeğin geçerlik çalışmasında kapsam ve yapı geçerliği sınanmıştır. Kapsam geçerliği için tutum ifadelerinin belirlenmesi sırasında alınan uzman görüşleri uygun ve yeterli sayılmıştır. Ölçeğin yapı geçerliliğini ortaya koymak amacı ile açımlayıcı faktör analizi yapılmıştır. Bu analizler sonucunda ölçeğin “Sağlık Sorumluluğu”, “Çevre ve Güvenlik Sağlığı” ve “Bütünüyle Sağlıklı Bir İnsan” olmak üzere üç faktörden oluştuğu görülmüştür. Ölçeğin Cronbach alpha katsayısı 0.968 olarak hesaplanmıştır. Madde ayırt ediciliklerinin belirlenmesi için %27’lik üst-alt grup tekniği ile analiz yapılmıştır. Bu bağlamda yapılan geçerlik ve güvenirlik analizleri ve alınan uzman görüşleri neticesinde 34 maddelik bir sağlık tutum ölçeği ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sağlık, sağlık eğitimi, ilköğretim, öğrenci, tutum ölçeği

Kaynakça

• Ak, Ş., Çelen, Ü., Özen, Y., Tabak, R.S., Piyal, B. (2006). Ankara merkez ilçeler ilköğretim okulları çalışanlarının sağlık davranışları. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 5(2), 83-93.
• Akdur, R. (2003). Sağlık sektörü temel kavramlar, Türkiye ve Avrupa Birliği’nde durum ve Türkiye’nin birliğe uyumu. Editör: Yrd. Doç. Dr. M. Nail Alkan. Ankara Üniversitesi Avrupa Toplulukları Araştırma ve Uygulama Merkezi Araştırma Dizisi No: 17. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. ISBN: 975-482-608-0.
• Alkan, E., Ertem, A.A., Hatemoğlu, E., Hülür, Ü. ve Mollahaliloğlu, S. (2005). Mevcut durum raporu. Okullarda sağlık eğitimi. T.C. Sağlık Bakanlığı, Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı, Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü, 14 Aralık.
• Bahar, Z., Beşer, A., Gördes, N., Ersin, F. Ve Kıssal, A. (2008). Sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçeği II’nin geçerlik ve güvenirlik çalışması. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 12(19), 1-13.
• Bay, E., Mert, O., Alyılmaz, S. ve Albayrak, F. (2012). Eski Türk eserlerine ilişkin tutum ölçeği geliştirilmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 1/2, 70-82.
• Belek, İ. (1998). Sağlıkta eşitsizlik: Önlenebilir ve kabul edilemez bir politik ekonomi sorunu. Toplum ve Hekim, 13 (2), 96-104.
• Büyüköztürk, Ş. (2004). Sosyal Bilimler için veri analizi el kitabı; istatistik, araştırma deseni, SPSS uygulamaları ve yorum. (4. Baskı) Ankara: PegemA Yayıncılık, s. 117-131.
• Cerrah, L., Ayaş, A. (2003). Meslek liselerinde görev yapan biyoloji öğretmenlerinin karşılaştıkları problemler. Biyoloji ve sağlık bilgisi öğretim programına bir bakış. Milli Eğitim Dergisi, 159, 149-159.
• Çirkinoğlu-Şekercioğlu, A. G. (2011). Akran öğretimi yönteminin öğretmen adaylarının elektrostatik konusundaki kavramsal anlamalarına ve tutumlarına etkisi. Balıkesir Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, Balıkesir.
• Doğan, T. (2006). Üniversite öğrencilerinin iyilik halinin incelenmesi. H.Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi, 30, 120-129.
• Fosse, E. ve Roeiseland, A. (1999). From vision to reality? The Ottawa-Charter in Norwegian health policy. Internet Journal of Health Promotion, URL: http://www.rhpeo.org/ijhparticles/1999/1/index.htm (Erişim: 28.05.2008).
• Güler, S. ve Yöndem, Z. (2007). Ergenlik ve cinsel sağlık eğitimi ile ilgili grup rehberliğinin 6. sınıf öğrencilerinin bilgi ve tutumlarına etkisi. İlköğretim Online, 6 (1), 2-10.
• Güven, B. ve Uzman, E. (2006). Ortaöğretim coğrafya dersi tutum ölçeği geliştirme çalışması. Kastamonu Eğitim Dergisi, 14(2), 527-536.
• İslamoğlu, G. ve Börü, D. (2007). Politik davranış boyutları: Bir ölçek geliştirme çalışması. Akdeniz İ.İ.B.F Dergisi, 14, 135-153.
• Kan, A. ve Akbaş, A. (2005). Lise öğrencilerinin kimya dersine yönelik tutum ölçeği geliştirme çalışması. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(2), 227- 237.
• Kaya, F., Ünüvar, R., Bıçak, A., Yorgancı, E., Funda Öz, B.Ç. ve Kankaya, F.C. (2008). Öğretim elemanlarının sağlığı geliştirme davranışları ve etkileyen etmenlerin incelenmesi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 7 (1), 59-64.
• Koçakoğlu, M. ve Türkmen L. (2010). Biyoloji dersine yönelik tutum ölçeği geliştirilmesi. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(2), 229-245.
• Kurnaz, M.A. ve Yiğit, N. (2010). Fizik tutum ölçeği: Geliştirilmesi, geçerliliği ve güvenilirliği. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 4(1), 29-49.
• Man, F. ve Balcı, A. (2006). Postmodern bir dönemde modern bir pratik olarak sağlık. V. Uluslararası Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi, Kocaeli Üniversitesi, 3-5 Kasım, Kocaeli.
• McQueen, D.V. ve Jones, C.M. (2007). Global perspectives on health promotion effectiveness. New York, USA: Springer Science & Business Media.
• Rootman, I., Goodstadt, M., Hyndman, B., McQueen, D.V., Potvin, L., Springett, J. ve Ziglio, E. (2011). Sağlığın teşviki ve geliştirilmesi alanındaki değerlendirmeler, ilkeler ve bakış açıları. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), Bölgesel Yayınlar, Avrupa Serisi, No: 92. 2001 yılında yayınlanmıştır. Ed.: Akdağ, R., Erkoç, Y., Çom, S., Keskinkılıç, B., Karkaya, K Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı, Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından çevrilmiştir. Bakanlık Yayın no: 815, Ankara: Anıl Matbaacılık.
• Sağlam, N. (1996). Ortaöğretimde Sağlık Bilgisi dersinin niteliği ve öğrencilerin derse ilgileri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12, 201-206.
• Srof, B. J. ve Velsor-Friedrich, B. (2006). Health promotion in adolescents: A review of Pender’s health promotion model. Nursing Science Quaterly, 19(4), 366-373.
• Tavşancıl, E. ve Keser, H. (2002). İnternet kullanımına yönelik Likert tipi bir tutum ölçeğinin geliştirilmesi. Eğitim Bilimleri ve Uygulama, 1(1), 79-100.
• Tekindal, S. (2009). Duyuşsal özelliklerin ölçülmesi için araç oluşturma. Ankara: Pegem Akademi.
• Terzi, A. R. ve Tezci, E. (2007). Necatibey Eğitim Fakültesi öğrencilerinin öğretmenlik mesleğine ilişkin tutumları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 13(52), 593-614.
• Tokuç, B. ve Berberoğlu, U. (2007). Edirne merkez ilçe ilköğretim okullarında çalışan öğretmenlerde sağlığı geliştirici davranışlar. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6(6), 421- 426.
• Turan, S. ve Bahar-Özvarış, Ş. (2006). Altındağ Halk Eğitim Merkezinde kadın kursiyerlerin “kadın sağlığı” konusunda bilgi düzeylerini belirlemek için ölçme aracı geliştirme çalışması. Toplum Hekimliği Bülteni, 25(1), 5-11.
• Türkiye Cumhuriyeti (T.C.) Anayasası 56. Maddesi (1982). A: Sağlık hizmetleri ve çevrenin korunması. URL: http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/anayasa.uc?p1=56 (Erişim: 01.02.2013).
• T.C. Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı (TTKB), (2009). İlköğretim öğretim programları URL: http://ttkb.meb.gov.tr/www/ogretimprogramlari/icerik/72 (erişim 01.02.2013).
• T.C. Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı (TTKB), (2012). Ortaöğretim sağlık bilgisi dersi öğretim programı. URL: http://ttkb.meb.gov.tr/www/ogretim-programlari/icerik/72 (erişim 01.02.2013).
• Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi (ULAKBİM), Cahit Arf Bilgi Merkezi (CABİM), (2013). ULAKBİM Keşif. URL: www.ulakbim.gov.tr/cabim/ (erişim 01.02.2013).
• Ulusoy-Gökkoca, F. Z. (2001). Sağlık eğitimi açısından temel ilkeler. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, 10(10), 371-374. URL: http://www.saglikplatformu.com/statik/saglikegitimi.- pdf (Erişim:15.12.2012).
• Ural, A. ve Kılıç, İ. (2006). Bilimsel araştırma süreci ve SPSS ile veri analizi; SPSS 10.0-12.0 for Windows. (2. Baskı) Ankara: Detay Yayıncılık, s.281-294.
• Whalen, S., Splendorio, D. ve Chiariello, S. (2007). Tools for teaching health, interactive strategies to promote health literacy and life skills in adolescents and young adults. San Francisco, USA: John Wiley & Sons, Inc. Jossey-Bass.
• World Health Organization (WHO). (1998). Health promotion glossary. Geneva: WHO/HPR/HEP/98.1. URL: http://www.who.int/healthpromotion/about/HPR%20- Glossary%201998.pdf (Erişim: 02 Şubat 2013).
• World Health Organization (WHO). (2013a). Health education. URL: http://www.who.int- /topics/health_education/en/ (Erişim: 02 Şubat 2013).
• World Health Organization (WHO). (2013b). Health promotion. URL: http://www.who.int- /topics/health_promotion/en/ (Erişim: 02 Şubat 2013)
• Yarham, C.L. (1994). Health education and promotion: A school programme for adolescents. Promotion & Education, 1(6). URL: http://ped.sagepub.com (Erişim: 17 Aralık 2009)
• Yeşilyurt, S. ve Gül, Ş. (2009). Biyoloji tutum ölçeği. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(2), 239-258.
• Yurtsever-Kılıçgün, M. ve Oktay, A. (2011). Çocuk haklarına yönelik ebeveyn tutum ölçeğinin geliştirilmesi ve standardizasyonu. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 31, 1-22.
• Zöllner, H., Stoddart, G. ve Selby Smith, C. (2003). Learning to live with health economics. Chapter V Useful economic tools. Copenhagen: Who Regional Office for Europe. URL: http://new.paho.org/hq/documents/events/antigua06/Libro_OMS_Economia_Salud_Zol lner_Stoddart_5. pdf (Erişim: 02 Şubat 2013).