Some Common Motifs Related to Turkish Mythology in the Poems of İzzeddin Hasanoğlu and Six Balkan Poets

Yıl 2023, , 181 - 203, 31.07.2023

Seyfettin Altaylı

https://doi.org/10.47139/balted.1285768

Öz

The thirteenth century marks a difficult period for the Turks in Anatolia and Azerbaijan. The persecution that started with the Mongol invasion, heavy taxes, the lack of a state to save the people from this situation, etc. Reasons naturally lead people to God. The activities carried out by the sects established in Anatolia and Azerbaijan, and the poet-dervishes known as Khorasan saints, presented the recipe for salvation with their own power. Izzeddin Hasanoğlu is one of these wandering poets and one of the leading poets of the Turkishization movement. His masnavi named "Kitab-ı Siretü'n Nebi" was written by Hz. Muhammad's life, struggle and Hz. Ali is devoted to his wars. The work he wrote was copied in Istanbul in 1802, approximately five hundred years later. Although the masnavi has a religious character, it expressed the Turkish epic tradition in line with Islamic principles, and included discourses, idioms and proverbs belonging to the old Turkish language. In this article, the depths of meaning of some motifs belonging to Turkish mythology used in "Kitab-ı Siret'ün Nebi" in the poems of six Balkan divan poets (Priştineli Mesihî, Âşık Çelebi, Kalkandelenli Muidi, Bosnalı Asım, Murtaza Sükûtî and Selanikli Meşhurî) were examined comparatively.

Anahtar Kelimeler

Hasanoğlu, Mongolian, Ilkhanid, Balkan poets, motif, couplet

İzzeddin Hasanoğlu ve Altı Balkan Şairinin Şiirlerinde Türk Mitolojisine Ait Bazı Ortak Motifler

Öz

Anadolu ve Azerbaycan sahasındaki Türkler için XIII. yüzyıl zorlu bir döneme işaret etmektedir. Moğol işgaliyle başlayan zulüm, yüklü vergiler, halkı bu durumdan kurtaracak bir devletten yoksunluk vb. sebepler insanları doğal olarak Tanrı’ya yöneltmiştir. Anadolu ve Azerbaycan’da kurulan tarikatlar ve Horasan erenleri olarak anılan ozan-dervişlerin yürüttükleri faaliyetler, insanlara kendi güçleriyle kurtuluşun reçetesini sunmuştur. İzzeddin Hasanoğlu bu gezginci ozanlardan biri olup Türkçeleşme akımının başat şairlerindendir. “Kitab-ı Siretü’n Nebi” adlı mesnevisi Hz. Muhammed’in hayatı, mücadelesi ve Hz. Ali cenklerine hasredilmiştir. Yazdığı eser takriben beş yüz yıl sonra 1802 yılında İstanbul’da istinsah edilmiştir. Mesnevi dinî karakterli olsa da Türk destan geleneğini İslami prensipler doğrultusunda dile getirmiş, eski Türk diline ait söylemler, deyim ve atasözlerini ihtiva etmiştir. Bu makalede “Kitab-ı Siret’ün Nebi”de kullanılan Türk mitolojisine ait bazı motiflerin altı Balkanlı divan şairinin (Priştineli Mesihi, Âşık Çelebi, Kalkandelenli Muidi, Bosnalı Âsım, Murtaza Sükûtî ve Selanikli Meşhurî) şiirlerindeki anlam derinlikleri karşılaştırmalı olarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hasanoğlu, Moğol, İlhanlı, Balkan şairleri, motif, beyit

Kaynakça

• Akgün, A. (2022). Balkan Türkleri Edebiyat Tarihinde Klasik Döneme Dair Bir Derkenar. Şerife Yalçınkaya, İlyas Yazar (Ed.), Akademide Nezaket Üslubu Prof. Dr. İlhan Genç Armağanı. Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Altaylı, S. (2023). İzzeddin Hasanoğlu’nun “Kitab-ı Siretü’n Nebi” Mesnevisinde Hz. Ali Cenknamelerinin İzleri. Karadeniz Araştırmaları, XX(77), 237-258.
• Altun, Z. (2019). Türk Kültüründe “Kurt Kavramı” Üzerine Bir İnceleme. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 8(22), 91-108.
• Bağcı, A. (2016). Türk Kültüründe Kurdun Kutsiyetinin Şaman Mitlerindeki Yeri. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (42), 7-15.
• Bayat, F. (2007). Mitolojiye Giriş. İstanbul: Ötüken.
• Bedirhan, Y., Süder, N. (2022). İslamiyet Öncesi Dönemde Türklerde Kullanılan Madenler ve Maden işletmeciliği. BALTID, 7(350), 273-289.
• Bosnalı, Â. (2018). Divân (İnceleme-Tenkitli Metin). Orhan Kurtoğlu (Haz.). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. [Erişim tarihi: 12.03.2023] (http://ekitap.kulturturizm.gov.tr)
• Coşkun, G. (2022). Alevilikte Cem ve Semah’ın Kaynağı Olarak Görülen Miraç Hadisesi ve Kırklar Cemi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (103), 187-203.
• Çelebi, Â. Es-Seyyid Pir Mehmed. (2017). Filiz Kılıç (Haz.). Ankara: T.C.Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. [Erişim tarihi: 15.04.2023] (http://ekitap.kulturturizm.gov.tr)
• Çelebi, Âşık (2010). Meşâ’irü’ş-Şu’arâ (İnceleme-Metin). Filiz Kılıç (Haz.), C 2, İstanbul: İstanbul Araştırma Enstitüsü.
• Çeribaş, M. (2007). Türklerde Demirciler ve Şamanlar. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, (42), 113-121.
• Develioğlu, F. (2017). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat. (33. Baskı). Ankara: Aydın Kitabevi.
• Duman, H. (2019). Türk Mitolojisinde Ejderha. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, 5(11) (Özel Sayı), 482-493.
• Əlizadә, S. (2004). Kitabi-Dәdә Qorqud. Bakı: Önder.
• Ergin, M. (2003). Dede Korkut Kitabı. Murat Emre Şahin, Hasan Katıköylü (Haz.), İstanbul: Hisar Kültür Gönüllüleri. [Erişim tarihi: 02.03.2023] (www.hisargazetesi.com)
• Esin, E. (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı.
• Gülmez, G. (2008). Güney Azerbaycan Erdebil Bölgesindeki Türk Halk Masalları (Metin-İnceleme) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ege Üniversitesi.
• İnan, A (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İnan, A. (1987). Makaleler ve İncelemeler. C. I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kalkandelenli, M. (2018). Dîvân. Gülçin Tanrıbuyurdu (Haz.). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. [Erişim tarihi: 12.02.2023] (http://ekitap.kulturturizm.gov.tr)
• Karakurt, D. (2011). Türk Söylence Sözlüğü. e-Kitap.
• Kavruk, H., Selçuk, B. (2017). Filibeli Vecdî ve Dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 289. [Erişim tarihi: 11.01.2023] /http://ekitap.kulturturizm.gov.tr)
• Köprülü, M. F. (2014). Edebiyat Araştırmaları II. İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım.
• Kvilinkova, E. N. (2015). Etnokültürel Semboller Işığında Kurt Kültü. Ali Toraman (Aktaran). ERUIFD, 2(21), 93-100.
• Meşhuri, S. (2017). Divan. Yaşar Aydemir, Halil Çeltik (Haz.). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. [Erişim tarihi: 20.04.2023] (http://ekitap.kulturturizm.gov.tr)
• Ögel, B. (2010). Türk Mitolojisi. C I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özcan, N. (2001). Sükûtî Hayatı, Sanatı ve Dîvânı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Priştineli M. (2020). Mine Mengi (Haz.). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. [Erişim tarihi: 12.03.2023] (http://ekitap.kulturturizm.gov.tr)
• Sakaoğlu, S. (2011). Halk Masalları. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Taşağıl, A. (2003). Gök-Türkler (2. Baskı). C I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (2006). Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Torebekkyzy, L. (2021). Türk Halk Kültüründe ve Edebiyatında Yedi Sayısı. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları E – Dergisi, 8(1), 82-91.
• Uraz, M. (1994). Türk Mitolojisi. İstanbul: Düşünen Adam.
• Yuvalı, A. (1994). Gazan Han maddesi. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde. (Yıl: 1994, C 13), 429-431.