Balkan Edebiyatında Osmanlı Medeniyet Tasavvurunun Akisleri: İvo Andriç Örneği

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 2, 109 - 159, 31.07.2023

Gülçin Balat

https://doi.org/10.47139/balted.1274407

Öz

Osmanlı Devleti fetih hareketleriyle birden çok kıtada toprak sahibi olmuş, nüfuz alanına giren bölgelerdeki halkı Türk-İslam kültürü çerçevesinde değerlendirmiş fakat onların kültürel, dinî ve millî unsurlarına karışmamıştır. 13. yüzyılın başlarından itibaren Balkanlarda etki alanı genişleyen Osmanlı Türk kültürü -MS 4-5. yüzyıllarda Balkan coğrafyasına intikal eden Türk boyları ilk tabaka kabul edilirse- bölgede ikinci Türk kültür katmanını oluşturmuştur. Türk kültür ekolojisi unsurları bölgede yaşayan gayrimüslim tebâyı etkilemiş, toplum hafızasında yer etmiştir. Bu Türkizm unsurları özellikle edebî şahsiyetlere ilham vermiş ve onların zihinlerindeki Türk tasavvuru eserlerine yansımıştır. Bu bağlamda Bosna Hersekli yazar İvo Andriç önemli şahsiyetlerden biridir. Andriç, Osmanlı Devleti’nin Bosna Hersek’teki mevcudiyetiyle ilgili motiflerden oluşan eserler yazmıştır. Bu çalışmada, İvo Andriç’in Sinan’ın Tekkesinde Ölüm adlı eserindeki hikâyelerde Balkanların gayri Türk unsurlarındaki Türk kültür ekolojisi yansımalarına odaklanılarak ele alınmıştır. Bu hikâyeler yapısalcı yöntemle kişi/zaman/mekân alanlarında değerlendirilirken hikâyelerin içerik analizinde Türk kültür ögeleri tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bosna Hersek, Ivo Andriç, Türk kültür ekolojisi, Osmanlı Devleti, vezir

Reflections of Ottoman Civilization Conception in Balkan Literature: The Example of Ivo Andric

Öz

The Ottoman Empire acquired lands in more than one continent with its conquest movements, evaluated the people in the regions within its sphere of influence within the framework of Turkish-Islamic culture, but did not interfere with their cultural, religious, and national elements. The Ottoman Turkish culture, whose sphere of influence expanded in the Balkans from the beginning of the 13th century - AD. 4-5. If the Turkish tribes, which were transferred to the Balkan geography in the centuries, are accepted as the first layer, they formed the second Turkish cultural layer in the region. The elements of Turkish cultural ecology have affected the non-Muslim subjects living in the region and have taken a place in the memory of the society. These elements of Turkism inspired especially literary figures and the Turkish imagination in their minds was reflected in their works. In this context, writer Ivo Andric from Bosnia and Herzegovina is one of the important personalities. Andric wrote works consisting of motifs related to the presence of the Ottoman Empire in Bosnia and Herzegovina. In this study, the stories in Ivo Andric's work titled Death in Sinan's Lodge are discussed by focusing on the reflections of Turkish cultural ecology in the non-Turkish elements of the Balkans. While these stories were evaluated in the areas of person/time/space with the structuralist method, Turkish cultural elements were tried to be determined in the content analysis of the stories.

Anahtar Kelimeler

Bosnia and Herzegovina, Ivo Andric, Turkish cultural ecology, Ottoman Empire, vezir

Kaynakça

• Akgün, A. (2022). Balkan Türkleri Edebiyat Tarihinde Klasik Döneme Dair Bir Derkenar. Şerife Yalçınkaya, İlyas Yazar (Ed.), Akademide Nezaket Üslubu Prof. Dr. İlhan Genç Armağanı. Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Andrić, I. (1990). The Development of Spiritual Life in Bosnia Under The Influence of Turkish Rule. Durham: Duke University Press.
• Andriç, İ. (2022). Sinan’ın Tekkesinde Ölüm. Müge Günay (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Assmann, J. (2015). Kültürel Bellek. Ayşe Tekin (Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Bayram, S. (2014). Ivo Andriç’in Drina Köprüsü Romanı Bağlamında Hayatlara Uzanan Köprüler. Turkish Studies, 9(9), 271-282.
• Bon, G. L. (1997). Kitleler Psikolojisi. İstanbul: Hayat.
• Çetin A. ve Çağ, G. (2011). Bosna’nın Osmanlı İdaresine Geçişinde Bogomilliğin Etkisi. Tarih Okulu, (19), 19-35.
• Çobanoğlu, Ö. (2017). Türk ve Boşnak Âşık Tarzı Edebiyat Gelenekleri. İÜHFM-Ord. Prof. Sadri Maksudi Arsal’a Armağan Özel Sayısı, LXXV, 389-406.
• Danış, İ. (2018). Bosna’da Erken Osmanlı Dönemi İskân ve İmar Faaliyetleri. Uluslararası Dünden Bugüne Bosna-Hersek ve Aliya İzzetbegoviç Sempozyumu Bildiri Kitabı (s. 29-44), İstanbul.
• Doğan, G. (2009). Temyizi Olmayan Bir Duruşmada Mahkûm Edilmiş İmparatorluğun Anlatıcısı: Ivo Andriç ve Eserlerindeki Kavramlar Etrafında Balkanları Yeniden Düşünmek. I. Uluslararası Balkanlarda Tarih ve Kültürü Kongresi Bildiri Kitabı (s. 81-93), Priştine.
• Eker, S. (2006). Bosna’da Etno-Linguistik Yapı ve Türk Dili ve Kültürü Üzerine. Millî Folklor, 18(72), 71-84.
• Emgili, F. (2012). Boşnakların Türkiye’ye Göçleri (1878-1934). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Emin, İ. (1962). Jepa Köprüsü, Drina Köprüsü, İlençli Avlu. Yeditepe Dergisi, (59), 13.
• Gölen, Z. (2010). Tanzîmât Döneminde Bosna Hersek. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Gündüz, T. (2012). Alahimanet Bosna. İstanbul: Yeditepe.
• Güvenç, B. (2018). İnsan ve Kültür. İstanbul: Boyut.
• İlgürel, M. (2001). İstimâlet. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (Yıl: 2001, Cilt: 23), 362-363.
• İmamoviç, M. (2018). Boşnakların Tarihi. Hüseyin Gül, Cenita Özgüner (Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Jezernik, B. (2006). Vahşi Avrupa. İstanbul: Küre.
• Kaplan, M. (2005). Hikâye Tahlilleri. İstanbul: Dergâh.
• Kıratlı, M. (1966). Sinan’ın Tekkesinde Ölüm. Cep Dergisi, (1), 63-73.
• Kiel, M. (2012). Travnik. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (Yıl: 2012, Cilt: 41), 308-311.
• Kolcu, A. (2003). İvo Andriç ve Drina Köprüsü. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, (14), 219-245.
• Kula, O. B. (2012). Almanya’da Türk Kültürü. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Nora, P. (2006). Hafıza Mekânları. Mehmet Emin Özcan (Çev.), Ankara: Dost Kitabevi.
• Pars, M. (2004). Makedon ve Sırp Romanlarında Türkler ve Türk İzleri. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Popovic, A. (1995). Balkanlarda İslâm. İstanbul: İnsan.
• Predović, J. (1998). The Interaction of Different Cultures In The Literary Works of Ivo Andric. Balcanica, (29), 339-353.
• Samarćić, R. (1995). Dünyayı Avuçlarında Tutan Adam: Sokollu Mehmed Paşa. Meral Gaspıralı (Çev.), İstanbul: Sabah.
• Škvorc, B., Lujanović, N. (2010). Andrić Kao Model Izmjestenog Pisca (ili kako je otvoren prostor za ‘pozicioniranje između’ nacionalnoga korpusa i kulturalnih paradigmi). Fluminensıa, 22(2), 37-52.
• Vildiç, S. (2012). Bosna’da Kâdirîlik ve Hacı Sinan Tekkesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Uludağ Üniversitesi.
• Wellek, R., Warren, A. W. (2011). Edebiyat Teorisi. Ömer Faruk Huyugüzel (Çev.). İstanbul: Dergâh.
• Yalap, H. (2016). Türkçeden Sırpçaya Geçen Kelime ve Eklerle Bu Unsurların Sırplara Türkçe Öğretimindeki Katkısı. TÜBAR Dergisi, (39), 239-259.
• Yusuf, S. (1969). Sırp-Hırvat Dilinde Türkçenin Etkisi ve Ivo Andriç’in Bir Öyküsünde Kullanılan Türkçe Sözcükler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, (302), 283-287.
• İnternet Kaynakları:
• https://www.ivoandric.org.rs/english/worksen/short-stories/190-the-story-of-the-vizier%E2%80%99s-elephant
• https://www.ivoandric.org.rs/english/worksen/short-stories/182-the-bridge-on-the-%C5%BEepa
• https://www.ivoandric.org.rs/english/worksen/short-stories/181-in-the-guest-house
• https://www.ivoandric.org.rs/english/worksen/short-stories/186-death-in-sinan-s-tekke
• https://www.ivoandric.org.rs/english/worksen/short-stories/188-letter-from-the-year-1920
• http://www.bosnahersek.ba/fatih-ahidnamesi/
• https://www.youtube.com/watch?v=OP5VGGt1jh0