Kırsal Kalkınma Aracı Olarak Defne Toplayıcılığının Durum Analizi

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 1, 119 - 136, 29.02.2024

Ersin Güngör , Mertcan Çoban

https://doi.org/10.24011/barofd.1396287

Öz

Odun Dışı Orman Ürünleri (ODOÜ), sağladığı gelir bakımından kırsal kalkınma için stratejik bir araçtır. Defne (Laurus nobilis L.), dünyada ekonomik değeri yüksek olan bir ODOÜ’dür. Dünya defne varlığının %90’ı Türkiye’de bulunmaktadır. Ülkemizde defne, önemli bir kırsal kalkınma aracı haline gelmiştir. Kırsalda defne toplayıcılığına yönelik ilgi her geçen gün artmaktadır. Son yıllarda iklim değişikliği ve sürdürülebilir olmayan düzensiz hasat, defne türünün devamlılığını sekteye uğratmaktadır. Etkili stratejiler geliştirilmediği takdirde defne, ülkemiz kırsal kalkınma açısından önemini kaybetme tehlikesiyle karşı karşıyadır. Çalışmada, sürdürülebilir defne toplayıcılığına yönelik stratejilerin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Çalışma, Türkiye’de defnenin en çok üretildiği il olan Bartın’da gerçekleştirilmiştir. Hedef kitle, kırsalda yaşayan ve defne toplayıcılığı yapan 18-65 yaş arası orman köylüleridir. Çalışmada 60 defne toplayıcısına anket uygulanmıştır. Anketin birinci bölümünde, katılımcıların sosyo-demografik özelliklerini belirleyen sorular, ikinci bölümünde ise sürdürülebilir defne toplayıcılığında durum analizine yönelik sorular yer almıştır. Analiz aşamasında A’WOT (AHP+SWOT) Tekniği kullanılmıştır. Araştırma bulgularına göre, defne toplayıcılığı yapanların önemli bir kısmı (%71’i) ilköğretim mezunudur. %12’si geçimini yalnızca defne hasadından sağlamaktadır. %47’si defne hasadını, tarım ve hayvancıkla birlikte yürütmektedir. A’WOT sonuçlarına göre; defne toplayıcılığında güçlü-zayıf yönler sırasıyla bölgede nitelikli defne işleme tesislerinin varlığı (%31) ve defne toplayıcılarının bilgi düzeylerinde yetersizlik (%23) şeklindedir. Fırsatlar-tehditler tarafında ise sırasıyla yörede verimli defne sahalarının varlığı (%26) ve koruma-kullanım dengesi içinde yürütülmeyen defne toplayıcılık faaliyetleri (%20) gelmektedir. Bulgulara göre defne toplayıcılığında temel strateji; defne hasadına yönelik etkin planlama, defne sahalarını genişletme ve niteliğini arttırma, yetiştirme-hasat konusunda bilinç oluşturma, bilgilendirme ve defne işlemede katma değeri yüksek üretim şeklinde sıralanabilir.

Anahtar Kelimeler

ODOÜ, Defne (Laurus nobilis L.) toplayıcılığı, kırsal kalkınma, ÇKKV, A’WOT Tekniği

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

1919B012200964

Teşekkür

Bu çalışma, 5. Uluslararası Odun Dışı Orman Ürünleri̇ Sempozyumu (5th International Non-Wood Forest Products Symposium) kapsamında sunulan “Rural development tool: Laurel leaves” isimli sözlü bildiriden türetilmiştir. Diğer yandan çalışma, 1919B012200964 nolu “Defne, Orman Köylüleri İçin Geçim Kaynağı Oluyor” isimli TÜBİTAK 2209-A projeleri kapsamında desteklenmiştir.

Analysis of Laurel Harvesting as a Rural Development Tool

Öz

Non-Wood Forest Products (NWFPs) play a pivotal role as a strategic tool for rural development, contributing significantly to income generation. Laurel (Laurus nobilis L.), identified as an NWFP with high economic value globally, and holds particular importance in Turkey, where it accounts for an astounding 90% of the world’s laurel production. In the Turkish context, laurel has emerged as a crucial instrument for rural development. The escalating interest in laurel harvesting within rural areas has been a noteworthy trend, but this enthusiasm is threatened by challenges such as climate change and unsustainable irregular harvesting practices. Recent years have witnessed adverse effects on the continuity of the laurel species, emphasizing the urgency of developing effective strategies. Failure to address these issues puts laurel at risk of losing its significance in the realm of rural development in Turkey. This study aims to contribute to the sustainable management of laurel resources by developing strategies for responsible harvesting. The research was conducted in Bartın, the leading province in Turkey for laurel production. The study focused on forest villagers aged 18-65 living in rural areas actively engaged in laurel harvesting. A meticulously designed questionnaire, comprising two parts, was administered to 60 laurel harvesters. The first part of the survey included questions determining the socio-demographic characteristics of the participants, and the second part included questions regarding the situation analysis in sustainable laurel harvesting. This combined study provides a comprehensive examination of the economic and ecological aspects of laurel as an NWFP in Turkey. The findings aim to contribute valuable insights to the scholarly discourse on sustainable forest management, particularly concerning laurel resources, with the aspiration of publication in a reputable scientific journal. During the analysis phase, the A’WOT (AHP+SWOT) technique was employed. According to the research findings, a significant portion of laurel harvesters (71%) have completed primary education. 12% of them solely rely on laurel harvesting for their livelihood, while 47% concurrently engage in laurel harvesting along with agriculture and livestock activities. Based on the A’WOT results, the strengths and weaknesses in laurel harvesting are, respectively, the existence of qualified laurel processing facilities in the region (31%) and the inadequacy of knowledge levels among laurel harvesters (23%). On the opportunities-threats side, the presence of productive laurel fields in the region (26%) and the activities of laurel harvesting that are not conducted within the framework of conservation and sustainable use (20%) are noted. According to the findings, the primary strategy in laurel harvesting includes effective planning for laurel harvesting, expanding and enhancing the quality of laurel fields, creating awareness in cultivation and harvesting, providing information, and promoting high-value-added production in laurel processing.

Anahtar Kelimeler

NWFPs, Laurel (Laurus nobilis L.) harvesting, rural development, MCDM, A’WOT Technique

Proje Numarası

1919B012200964

Kaynakça

• Acıbuca, V., Budak, D. B. (2018). Dünya’da ve Türkiye’de Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Yeri ve Önemi. Çukurova J. Agric. Food Sci. 33(1): 37-44.
• Akyol, A. (2013). Türkiye Odun Dışı Orman Ürünleri Kaynaklarının Sürdürülebilir Orman Yönetiminin Ölçüt ve Göstergeleri Açısından Bir Değerlendirmesi. 2023’e Doğru 2. Doğa ve Ormancılık Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, s.303-315, 31 Ekim-3 Kasım, Antalya.
• Altunel, T. (2012). Odun Dışı Orman Ürünlerinin Toplayıcı/Üretici Açısından Sosyoekonomik Önemi, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi 2012, 62(1).
• Ayanoğlu, F., Mert, A., Kaya, A., Köse, E. (2010). Hatay Yöresinde Doğal Olarak Yetişen Defne (Laurus nobilis L.) Bitkisinin Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi ve Seleksiyonu, Tübitak Proje No: 108O878, 268s, Hatay.
• BAKA, (2022). Defne Tarımı ve Endüstrisi Fizibilite Raporu, Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı, 62 s. https://baka.ka.gov.tr/assets/upload/dosyalar/defne-tarimi-ve-endustrisi-fizibilite-raporu.pdf. Erişim Tarihi: 20.03.2023.
• BAKKA, (2018). Defne İşleme ve Paketleme Tesisi Ön Fizibilitesi, Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı, 123 s. https://www.bakka.gov.tr/assets/upload/dosyalar/Defne-On-Fizibilite-Raporu.pdf. Erişim Tarihi: 20.03.2023.
• BAKKA, (2020a). Bartın’da Odun Dışı Orman Ürünlerinin Değerlendirilmesi, Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı, 63 s. https://bakkakutuphane.org/upload/dokumandosya/bartin--odun-disi-orman-urunleri_td.pdf. Erişim Tarihi: 20.03.2023.
• BAKKA, (2020b). Zonguldak İli Defne İşleme Ve Paketleme Tesisi / Ön Fizibilite Raporu, 72 s. https://www.kalkinmakutuphanesi.gov.tr/assets/upload/dosyalar/zonguldak-ili-defne-isleme-ve-paketleme-tesisi-on-fizibilite-raporu-2020.pdf. Erişim Tarihi: 20.03.2023.
• Bārdule, A., Jūrmalis, E., Lībiete, Z., Pauliņa, I., Donis, J., Treimane, A. (2020). Use of retail market data to assess prices and flows of non-wood forest products in Latvia. Silva Fennica, 54(3).
• Başar, H, Bilgin, F, Arslan, M. (2020). Ege Bölgesi odun dışı orman ürünleri sanayinin mevcut durumu. Ormancılık Araştırma Dergisi, 8 (1), 69-79. DOI: 10.17568/ogmoad.758590.
• Bayan, A. A. (2016). International Engineering, Science and Education Conference, 22-26.
• Bayramoğlu, M. M. (2007). Doğu Karadeniz Bölgesinde Tıbbi bitkilerin Pazarı Üzerine Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.
• Bayramoğlu, M. M. (2013). Türkiye ormancılığında odun dışı orman ürünlerinin ekonomik açıdan değerlendirilmesi üzerine bir araştırma (Doğu Karadeniz Bölgesi örneği). 2023’e Doğru 2. Doğa ve Ormancılık Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, 31 Ekim-3 Kasım, Antalya, s.317-330.
• Bayram, E., Kırıcı S., Tansı, S., Yılmaz, G., Arabacı, O., Kızıl, S. ve Telci, İ. (2010). Tıbbi Bitkilerin Üretiminin Arttırılması Olanakları. VII. Türkiye Ziraat Mühendisliği Teknik Kongresi Bildiriler Kitabı-1,s. 453-484, 11-15 Ocak 2010, Ankara.
• Baytop, A. (1991). Farmasötik Botanik. İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Ders Kitabı. İstanbul.
• Blanco J. A. Zavala M.A., Imbert J. B., Castillo F. J. (2005). Sustainability of forest management practices: Evaluation through a simulation model of nutrient cycling. Forest Ecology and Management, 213(1−3): 209−228.
• Bilgin, F., Şafak, İ. Kiracıoğlu, Ö. (2005). Ege Bölgesinde Defne ( Laurus Nobilis L.) Üreticiliğinin Sosyo-Ekonomik Önemi ve Üretici Profilinin Belirlenmesi. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı. Ege Ormancılık Araştırma Müdürlüğü Yayınları. Bakanlık Yayın No: 260. Müdürlük Yayın No: 37. (ODC:892). Teknik Bülten No: 28. İzmir. 39 s.
• BOİM, (2018). Bartın Orman İşletme Müdürlüğünün 2016 ve 2017 yılı kayıtları. Bartın.
• CBD, (2001). Sustainable Management of Non-Timber Forest Resources. Technical Series No:6, Montreal, Canada.
• Chamberlain, J., Bush, R. Hammett, A. L. (1998). Non-Timber Forest Products. The Other Forest Products, Forest Products Journal, Vol 48, No 10, Bethesda, MD, 10-18.
• Chopra, K. (1997). The Valuation and Pricing of Non-Timber Forest Products: Conceptual Issues and a case Study from India, Institute of Economic Growth, Delhi, India.
• Çakmaklı, T. (2019). Bartın İlinde Odun Dışı Orman Ürünlerinin Sosyoekonomik Analizi, Bartın Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Mühendisliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 66 s. Bartın.
• Daniel, W. W. (1999). Biostatistics: A Foundation for Analysis in the Health Sciences (7th edition). ‒ New York: John Wiley & Sons.
• Davis, P. H. (1982). Flora of Turkey, Vol. 7, Edinburg Universty Pres, Edinburg, pp. 947.
• Dhar U., Manjkhola S., Joshi, M., Bhatt, A., Bisht A. K., Joshi, M. (2002). Current status and future strategy for development of medicinal plants sector in Uttaranchal, India. Current Science, 83(8): 956-964.
• Doğan, O. (2020). Zonguldak Orman Bölge Müdürlüğü Sınırlarında Yetişen Önemli tıbbi ve Aromatik Bitki Potansiyeli ve Ülkemizdeki Pazar Payı. Bartın Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Endüstri Mühendisliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 85 s. Bartın.
• DPT, (2001). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ormancılık Özel İhtisas Komisyonu Raporu, 2531, Ankara, 104-115.
• Durgun, M., Şahin, Y. Serin, H. (2014). Defne Yaprağı Toplayıcılarının Çalışma Koşulları ve İş Kazaları. II. Ulusal Akdeniz Orman ve Çevre Sempozyumu “Akdeniz Ormanlarının Geleceği: Sürdürülebilir Toplum ve Çevre”. Bildiriler Kitabı s. 619-623, 22-24 Ekim 2014. Isparta.
• Duymuş, A. (2019). Bartın-İnkumu Yöresinde Odun Dışı Orman Ürünleri Üretimine Yönelik Ağaçlandırmaların Adaptasyon Yeteneğinin Belirlenmesi, Bartın Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Mühendisliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 30 s. Bartın.
• Düzenli, A., Karaömerlioğlu, D. (2012). Türkiye’de Defne ve Defnecilik, Orman ve Su İşleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü ISBN:978-605-4610-10-5, Ankara.
• Ervin, J. B., Mallet, P., (2002). The Rise of Certification, the Current State of the Playing Field for NTFP Certification Programmes and Future Prospects, Tapping the Green Market: Certification & Management of Non-Timber Forest Products, London, 7–20.
• EFI, (2008). European Forest Institute, Certification Information Service, [online], Forest products certification, http://efi.fi/cis/english/background/faq.html. [Ziyaret Tarihi: Mayıs 2008].
• FAO, (1995), Non-Wood Forest Products for Rural Income and Sustainable Forestry, Non Wood Forest Products Series No 7, Rome.
• FAO, (1998). Report of the International Expert Consultation on Non-Wood Forest Products, Non Wood Forest Products Series No:3, Rome, 92-5-103701-9.
• Floris, I., Pusceddu, M., Raccimolo, E., Casula, A., Patteri, G., Satta, A. (2020). The use of cork in the thermoregulation of the hive: an innovation attempt to enhance non-wood products and beekeeping in Mediterranean forests. Annals of Silvicultural Research, 45(1), 99-104.
• Geray, A. U., Şafak, İ. (2007). Ege Bölgesi Odun Dışı Bitkisel Orman Ürünleri Yönetimindeki Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Ormancılık Eğitiminin 150. Yılında Orman Kaynaklarının İşlevleri Kapsamında Darboğazlar, Çözüm Önerileri ve Öncelikler Sempozyumu, 17-19 Ekim 2007, İstanbul, s:467-482.
• Gül, A. ve Çelik, A.D. (2016). Tıbbi ve Aromatik Bitki Yetiştiriciliği ve Dış Ticareti: Hatay İli Örneği. Mustafa Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 21(2).
• Güler, S. (2006). Defne (Laurus nobilis L.) Yaprağı Verimi Üzerinde Etkili Faktörlerin Belirlenmesi Üzerine Araştırmalar (Antalya Manavgat Yaylaalan Örneği), Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Mühendisliği Ana Bilim Dalı, Isparta.
• Güngör, E. (2011). Orman Kaynaklarının Bütünleşik İşlevsel Yönetim Planlaması, Bartın Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamıs Doktora Tezi, Bartın.
• Güngör, E., Şen, G. (2018). Selecting suitable forest areas for honey production using the ahp: a case study in Turkey. Cerne, 24(1): 67-79.
• Hammett, A. L. Chamberlain, J. L. (1999). Sustainable Use of Non-Traditional Forest Products: Alternative Forest-Based Income Opportunities, Department of Wood Science and Forest Products, Viriginia Tech, VA.
• Hill, T., Westbrook, R. (1997). SWOT Analysis: It’s Time for a Product Recall. ‒ Long Range Planning 30(1): 46-52.
• Hishe M, Asfaw Z, Giday, M. (2016). Review on Value Chain Analysis of Medicinal Plants and the Associated Challenges. Journal of Medicinal Plants Studies; 4(3): 45-55.
• Huş, S. (1966). Orman Mahsulleri Kimyası. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları. İstanbul. Karik, Ü., Öztürk, M. (2009). Türkiye Dış Ticaretinde Tıbbi ve Aromatik Bitkiler. Bahçe 38 (2): 21-31.
• Kajanus, M. Kangas, J., Kurtilla, M. (2004). The Use of Value Focused Thinking And The A’WOT Hybrid Method In Tourism Management. ‒ Tourism Management 25(4): 499-506.
• Karki, M. B. (2005). The organic production of medicinal and aromatic plants: a strategy for improved value addition and marketing of products from the Himalayas. Proceedings of the Regional Workshop on Wise Practices and Experiential Learning in Conservation and Management of Himalayan Medicinal Plants, Kathmandu: Government of Nepal, Ministry of Forests and Soil Conservation, pp.56−69.
• Korkmaz, M., Duman, E. A. (2019). Türkiye’de bazı odun dışı orman ürünlerinin dış ticaretine yönelik değerlendirmeler. Turkish Journal of Forestry 20(4), 401-410.
• Kurt, R., Karayılmazlar, S., İmren, E., Çabuk, Y. (2016a). Türkiye ormancılık sektöründe odun dışı orman ürünleri: ihracat analizi. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 18(2):158-167.
• Kurt, R., Karayılmazlar, S., Çabuk, Y. (2016b). Important non-wood forest products in Turkey: An econometric analysis. Engineering, Technology & Applied Science Research, 6(6): 1245-1248.
• Kurttila, M., Pesonen, M., Kangas, J. Kajanus, M. (2000). Utilizing The Analytical Hierarchy Process (AHP) in SWOT Analysis – A hybrid method and its application to a forest–certification case. ‒ Forest Policy and Economics 1: 41-52.
• KUZKA, (2020). Kastamonu İli Defne Yaprağı İşleme / Ön Fizibilite Raporu, Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı, 40 s. https://www.yatirimadestek.gov.tr/pdf/assets/upload/fizibiliteler/kastamonu-ili-defne-yapragi-isleme-on-fizibilite-raporu2020.pdf. Erişim Tarihi: 20.03.2023.
• Leakey, R.B., Temu, A.B., Melynk, M. Vantomme, P. (1996). Domestication and Commercialization of Non-Timber Forest Products. Non-Wood Forest Products Series 9, Rome. 92-5-103935-6.
• Leskinen, P., Kurttila, J., Kangas, M., Kajanus, M. (2008). Adopting Modern Strategic Decision Support Tools In The Participatory Strategy Process – A Case Study of a Forest Research Station. ‒ Forest Policy And Economics 8: 267-278.
• Leskinen, P., Kangas, J. (1998). Analysing uncertainties of interval judgment data in multiple-criteria evaluation of forest plans. Silva Fennica, 32: 363-372.
• Leskinen, P. (2000). Measurement scales and scale independence in the Analytic Hierarchy Process. ‒ Journal of Multi-Criteria Decision Analysis, 9: 163-174.
• Masozera, M. K., Alavalapatı, J. R. R., Jacobson, S. K., Shrestha, R. K. (2006). Assessing the Suitability of Community-Based Management for the Nyungwe Forest Reserve, Ruanda. Forest Policy and Economics 8: 206-216.
• McDonald, M. H. B. (1993). The Marketing Planner. ‒ Butterworth–Heinemann, Oxford. Okan, T., Köse, C. (2021). Orman ürünleri açısından fikri mülkiyet haklarından faydalanma olanakları. Ekoloji ve Ekonomi Ekseninde Türkiye’de Ormanlar ve Ormancılık, Sonçağ Akademi, s.273-304.
• OKA, (2021). Samsun İli Defne Kurutma, Paketleme Ve Defne Yağı Üretimi Ön Fizibilite Raporu, Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı, 32 s. https://www.kalkinmakutuphanesi.gov.tr/dokuman/samsun-ili-defne-kurutma-paketleme-ve-defne-yagi-uretimi-on-fizibilite-raporu/2219.pdf. Erişim Tarihi: 20.03.2023.
• Okigbo, R.N., Eme, U.E., Ogbogu, S. (2008). Biodiversity and conservation of medicinal and aromatic plants in Africa. Biotechnology and Molecular Biology Reviews, 3(6), 127-134.
• OGM, (2016a). Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü, Odun Dışı Ürün ve Hizmetler Dairesi Başkanlığı, Orman Dışı Orman Ürünlerinin Envanter ve Planlanması ile Üretim ve Satış Esasları, Tebliğ No:302, Ankara, 119 s.
• OGM, (2016b). Defne Eylem Planı 2016-2020. Orman Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara, 37 s.
• OGM, (2017a). Ormancılık İstatistikleri, Tali Orman Ürünleri, Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü, 2017. Erişim: https://www.ogm.gov.tr/ekutuphane/ Istatistikler/Forms/AllItems.aspx?Root¬Folder= %2fekutuphane%2fIstatis-tikler%2fOrmanc%C4%B1l%C4%B1k%20 %C4%B0statistikleri&FolderCTID = 0x012000301D182F8CB9F¬C49963274E712A2DC00.
• OGM, (2017b). Orman Genel Müdürlüğü, Odun Dışı Orman Ürünleri Resmi İstatistikleri, 2017.
• Parlak, S. (2007). Defne (Laurus Nobilis L.)’nin Tohumla ve Çelikle Üretimi Esaslarının Belirlenmesi Üzerine Araştırmalar, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Mühendisliği Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Trabzon 93 s.
• Pesonen, M., Ahola, J., Kurttila, M., Kajanus, M., Kangas, J. (2000). Investment strategies of Finnish forest industry in North America: A case study using A’WOT. ‒ In: Munn, I., Bullard, S. H., Grado, S. C. & Grebner, D. L. (eds.) SOFEW ‘99. Southern Forest Economics Workshop. April 18-20. Biloxi, MS. Proceedings of the 1999: 43-49.
• Pesonen, M., Kangas, J., Kurttila, M., Kajanus, M. (2001a). Applying A’WOT to choose a management strategy for the forest holding owned by private partnership. ‒ In: Väyrynen, J. & Niskanen, A. (eds.) International Symposium on Economic Sustainability of Small-scale Forestry. IUFRO Working Unit 3.08.00: Small-scale Forestry. 20-26 March, 2001, Joensuu, Finland. Abstracts.
• Pesonen, M., Kurttıla, M., Kangas, J., Kajanus, M. And Heinonen, P. (2001b). Assessing the Priorities Using A’WOT among Resource Management Strategies at the Finnish Forest and Park Service. ‒ Forest Science 47(4): 534-541. Saaty, 1980
• Polat, S., Gülbaba, A.G., Tüfekçi, S. Özkurt, A. (2009). Defne (Laurus Nobilis L.) Alanlarında En Uygun Yaprak İşletme Şekli Ve Maliyetlerinin Belirlenmesi (Tarsus Örneği). Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın no: 391. DOA Yayın No: 56, Teknik Bülten No: 34. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü, Tarsus, Türkiye. ss.55.
• Sarıtaş, E. (2019). Odun Dışı Bitkisel Ürünler Üzerine Faaliyet Gösteren Kooperatiflerin İktisadi Kalkınma Üzerindeki Etkilerinin Ölçülmesi ve Bu Ürünlerin Pazarlama Dağıtım Kanallarının Belirlenmesi (Kozak Bucağı Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Örneği), KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Trabzon.
• Sharrock, S., Oldfield, S. Wilson, O., (2014). Plant Conservation Report 2014: A review of progress in implementation of the Global Strategy for Plant Conservation 2011-2020. Secretariat of the Convention on Biological Diversity, Montréal, Canada and Botanic Gardens Conservation International, Richmond, UK. Technical Series No. 81. ss.56.
• Sher, H., Aldosari, A., Ali, A., Boer, H. J. (2014). Economic benefits of high value medicinal plants to Pakistani communities: an analysis of current practice and potential. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine 10(1)1-16. Şafak, İ., Okan, T. (2004). Kekik, defne ve çam fıstığının üretimi ve pazarlaması, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü DOA Dergisi, 10, 101-129.
• UNDP, 2008. Odun Dışı Orman Ürünleri Üretimi Defne Değer Zinciri Analizi, Araştırma Raporu, 2008. https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/migration/tr/defne_hq.pdf. Erişim tarihi: 01.07.2023.
• URL-1, 2020. Tarım Ve Orman Bakanlığı 2019’da 32 Bin 600 Ton Defne Üretimi Gerçekleştirdi, Erişim tarihi: 01.07.2023. Erişim adresi: https://www.tarimorman.gov.tr/Haber/4560/Tarim-Ve-Orman-Bakanligi-2019da-32-Bin-600-Ton-Defne-Uretimi-Gerceklestirdi%E2%80%A6,
• URL-2, 2023. Bartın’da defne üretimi 8 yılda 140 tondan 10 bin tona yükseldi. Erişim tarihi: 01.07.2023. Erişim adresi:https://www.obmhaber.com/bartin-da-defne-uretimi-8-yilda-140-tondan-10-bin-tona-yukseldi/1568/.
• TÜİK, (2017). Türkiye İstatistik Kurumu. www.tuik.gov.tr. 18.11.2022. Erişim adresi: https://www.tuik.gov.tr/indir/duyuru/kobi-istatistikleri-raporu.pdf.
• TÜİK, (2018). Türkiye İstatistik Kurumu. www.tuik.gov.tr. 18.11.2022. Erişim adresi: https://www.tuik.gov.tr/indir/duyuru/kobi-istatistikleri-raporu.pdf.
• TÜİK, (2019). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, 2019 Türkiye İstatistik Kurumu. www.tuik.gov.tr. 18.11.2022. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2019-33705.
• TÜİK (2022). Türkiye İstatistik Kurumu. KOBİ İstatistikleri Raporu (2009-2019), Erişim tarihi: 27.07.2022. Erişim adresi: https://www.tuik.gov.tr/indir/duyuru/kobi-istatistikleri-raporu.pdf.
• Walter, S., Vantomme, P., Kıllmann, W. Ndeckere, F. (2003). Benefit Sharing Arrangements in the Field of Non-Wood Forest Products: Status and Links to Certification. Sustainable Production of Wood and Non-Wood Forest Products, Proceedings of the IUFRO Division 5 Research Groups 5.11 and 5.12, pp-11-120, Rotorua, New Zealand.
• Wheelen, T. L., Hunger, J. D. (1995). Strategic Management and Business Policy, 5th Edition, Addison Wesley, Reading, MA.
• Yılmaz, E. (2007). A’WOT Tekniği Kullanarak Katılımcı Yaklaşımla Proje Değerlendirmesi, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü, DOA Dergisi, Sayı: 13.
• ZOMB, 2021. Zonguldak-Bartın Defne Populasyonlarının Kemotip Özellikleri ile Coğrafi İşaret Belgelendirme Potansiyelinin Belirlenmesi Çalışmaları. Erişim tarihi: 01.07.2023. Erişim adresi: https://marmaraarastirma.ogm.gov.tr/Documents/ResimlerDiger/Poster%20(%20Defne).pdf