KAZAN-TATAR BİLMECELERİ İLE TÜRKİYE SAHASI BİLMECELERİNİN YAPI BENZERLİKLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2017, Cilt: 17 Sayı: 2, 271 - 285, 30.06.2017

Aslı Büyükokutan Töret

Öz

Türk topluluklarının birbirleriyle ilişkilerinin gelişmesi neticesinde halk edebiyatı verimlerinin mukayesesi bir ihtiyaç hâline gelmiştir. Sözlü gelenek içinde masal, destan, halk hikâyesi gibi türlerin yanı sıra bilmecelerin özel bir yeri vardır. Ancak diğer türler üzerine yapılan çalışmalara bakıldığında, bilmece türünün yetim kaldığı görülmektedir. Türk topluluklarının geçmişe ve günümüze ait inanış ve düşünce kalıplarının ortaya konulabilmesi için bilmecelerin şekil, muhteva, icra ortamı, icracı, dinleyici ve işlev bağlamında ele alınarak karşılaştırmalı bir şekilde incelenmesi gerekmektedir. Makalede, Kazan Tatarlarından tespit edilmiş bilmecelerle Türkiye sahasındaki bilmecelerin ortak yapı özellikleri üzerinde durulmuştur. Örnek metinlerden hareketle yapılan incelemelerde türün adlandırması, bilmece sorma geleneği ve bilmecelerin yapı özellikleri de göz önüne alınmıştır. Değerlendirme sonucunda; yapı ve ifade özellikleri bakımından Kazan Tatarlarının bilmeceleri ile Türkiye sahası bilmecelerinin ortak özelliklere sahip oldukları görülmüştür. Bu benzerlikler, söz konusu toplumların ortak duygu ve düşünce dünyası, hayat karşısındaki duruş ve zihniyetleri hakkında da ipuçları sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kazan Tatarları, Türkiye, Bilmece, Yapı, Benzerlik

Kaynakça

• Aça, Mehmet (2009). “Türk Halk Edebiyatında Tür ve Şekil Bilgisi”. Başlangıçtan Günümüze Türk Edebiyatında Tür ve Şekil Bilgisi. İstanbul: Kriter Yayınları. 447-564.
• Aça, Mehmet (2013). “Tıva Bilmeceleri”. Türk Halk Edebiyatı İncelemeleri ˂Saim Sakaoğlu Armağanı˃. Ed. M. Ergun. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları. 121-139.
• Başgöz, İlhan ve Tietze, Andreas (1999). Türk Halkının Bilmeceleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Çelebioğlu, Ȃmil ve Öksüz, Yusuf Ziya (1979). Türk Bilmeceler Hazȋnesi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Duymaz, Ali (2002). İrfanı Arzulayan Sözler Tekerlemeler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ehmetyanov, Rifkat vd. (2014). Türkçe-Tatarca Sözlük. Akt. M. Öner. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Elçin, Şükrü (1993). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• İsenbet, Nakıy (1970). Tatar Halık Tabışmakları. Kazan: Tatarstan Kitap Yayınları.
• Kaya, Doğan (1999). Anonim Halk Şiiri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Mehmütov, Huciehmet (1977). Tatar Halıḳ Tabışmaḳları. Kazan: Tatarstan Kitap Yayınevi.
• Sabitova, Guzel (2015). Tatar Bilmecelerinin Dil Özellikleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sakaoğlu, Saim (1982). “Bilmecelerimizde Doldurma Kelimeler”. II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri 2. Ankara. 345-360.
• Sakaoğlu, Saim (1983). “Bilmece Terimi Üzerine Notlar”. Türk Kültürü Araştırmaları XVII-XXI/ 1-2, 1979-1983: 226-243.
• Sakaoğlu, Saim (1995). “Azerbaycan ve Anadolu Sahası Bilmecelerinde Görülen Yapı Ortaklıkları Üzerine”. İpek Yolu Uluslararası Halk Edebiyatı Sempozyumu Bildirileri 1-7 Temmuz 1993. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. 491-499.
• Şimşek, Esma (2003). “Bilmeceler”. Türk Dünyası Edebiyat Tarihi. III. Cilt. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. 222-250.
• Türkyılmaz, Dilek (2007). Türk Dünyasında Bilmece. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.