Atom Theory Within the Context of Causality Principle on Kalam

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 1, 41 - 52, 30.06.2020

Ekrem Uysal

Öz

Human beings have paid attention to the cause-effect relationship between natural events throughout history and felt the need to believe in a supreme being by looking at the order in the realm. Realizing that there is a natural causal relationship between the world and God over time, he began to discuss the position of man here. Anthropomorphism, on the one hand, and the idea of totemism on the other, attempted to reveal the complex structure between God, the world and the human within the context of the principle of principle, when the idea of totemism began to shape the beliefs of people, and the opportunity to explore the realm of the realm. As a cosmological and epistemological doctrine, the principle of countyhood, which has its origins in ancient Greek and ancient Indian civilizations, has remained important to this day.

It is accepted that the idea of atomism in Islam was put forward by Abu Bakr er-Râzî (d. 313/925). Classical theologians stated that the world was made up of beings other than Allah's life and that these beings consisted of atoms, objects and lands. Although theologians allied that the realm is made up of atoms, they proposed different views in the definition of the atom.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Realm, Causality, Atom, Theory

KELÂMDA İLLİYYET İLKESİ BAĞLAMINDA ATOM TEORİSİ

Öz

İnsanoğlu tarih boyunca tabiat olayları arasındaki sebep-sonuç ilişkisine dikkat etmiş ve âlemdeki düzene bakarak yüce bir varlığa inanma ihtiyacı hissetmiştir. Zamanla âlem ve Tanrı arasında tabiî bir nedensellik ilişkisinin olduğunu fark ederek insanın buradaki konumunu tartışmaya başlamıştır. Bir tarafta antropomorfizm diğer tarafta totemizm düşüncesinin insanların inançlarını şekillendirmeye başladığı bir dönemde âlemi oluşturan unsurları daha çok araştırma imkânı bulan insanoğlu, Tanrı, âlem ve insan arasındaki karmaşık yapıyı illiyyet ilkesi bağlamında ortaya koymaya çalışmıştır. Kökeni eski Yunan ve eski Hint medeniyetlerine dayanan illiyyet ilkesi, kozmolojik ve epistemolojik bir doktrin olarak günümüze kadar önemini korumuştur. İslâm kelâmında atomculuk düşüncesinin Ebû Bekir er-Râzî (ö. 313/925) tarafından ortaya atıldığı kabul edilmektedir. Klasik dönem kelâmcıları âlemin, Allah’ın zâtı dışındaki varlıklardan meydana geldiğini ve bu varlıkların da atom, cisim ve arazlardan oluştuğunu ifade etmişlerdir. Kelâmcılar âlemin atomlardan meydana geldiği konusunda ittifak halinde olsalar da atomun tanımında farklı görüşler ileri sürmüşlerdir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Âlem, İlliyyet, Atom, Teori

Kaynakça

• Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen el-Kādî. Şerḥu’l-Uṣûli’l-ḫamse. Nşr. Abdülkerîm Osmân. Kahire, Mektebetü Vehbe, 1988.
• Adulhayy, Muhammed. Eş’arîlik, İslâm Düşüncesi Tarihi. Çev. Ahmet Ünal. 4 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1990.
• Akarsu, Bedia. Felsefe Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1998.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkāhir b. Tâhir b. Muhammed et-Temîmî, Uṣûlü’d-dîn. Thk. Ahmed Şemsuddin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1432/2002.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2000.
• Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn Abdulmelik b. Abdullah b. Yusuf. eş-Şâmil fî usûli'd-dîn. Thk. Helmut Klopfer. Kahire: Dâru’l- Arab, 1989.
• Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn Abdulmelik b. Abdullah b. Yusuf. Kitâbu’l-İrşâd ilâ kavâti‘i’l-edille fî usûli’l-i‘tikâd. Thk. Muhammed Yusuf Musa-Ali Abdu’l-Mun’im. Mısır: Mektebetü Hancî, 1369/1950.
• De Boer, Tjitze J. İslâm’da Felsefe Tarihi, Çev. Yaşar Kutluay. Ankara: Balkanoğlu Matbaacılık, 1960.
• Demir, Osman. Kelâmda Nedensellik. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
• Ebû Zeyd, Münâ Ahmed. et-Tasavvuru’z-zerrî fi’l-fikri’l-felsefiyyi’l-İslâmî. Beyrut: Müessesetü’l-Câmi‘iyye, 1994.
• Erdemci, Cemalettin. “İslâm Kelâmında Kozalite Problemi”, Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (2014): 11-33.
• Erkol, Ahmet. “Kelâmî Bilgi Yöntemi Olarak Cedel ve Cedel Yöntemini Kullanmada Eş’arî Örneği”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/2 (2002): 67-94.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasan Ali b. İsmail. Kitâbu Maḳālâti’l-İslâmiyyîn ve’ḫtilâfi’l-muṣallîn. Thk. Ahmed Câd. Kahire: Dâru’l-Hadis, 1430/2009.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. Filozofların Tutarsızlığı. Çev. Bekir Sadak. İstanbul: Ahsen yayınları, 2002.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. Tehâfüt el-felâsife. Çev. Bekir Karlığa, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Güçlü, Abdülbaki. Felsefe Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2002.
• Günaltay, M. Şemseddin. Kelâm Atomculuğu ve Kaynağı Sorunu. Sad. İrfan Bayın. Ankara: Fecr Yayınları, 2008.
• İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed b. Hasen b. Fûrek el-İsfahânî. Mücerredü maḳālâti’ş-Şeyḫ Ebi’l-Ḥasan el-Eşʿarî. Nşr. Daniel Gimaret. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 1987.
• İbn Haldûn, Abdurrahmân b. Muhammed el-Hadramî. Mukaddime. Çev. Halil Kendir. 2 Cilt. Ankara: Yeni Şafak Yayınları, 2004.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. Thk. Muhammed Abdülvehhâb, Muhammed el-Ubeydî. 18 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi Turâsi’l-‘Arabî, 1997.
• Karadaş, Cağfer. “Atomcu Düşünceler ve Kelâm Atomculuğu”, Kelam Araştırmaları Dergisi 2/1 (2004): 57-72.
• Karadaş, Cağfer. “Kelâm Atomculuğunun Kaynağı Sorunu”, Marife Dergisi 2/2 (2002): 81-100.
• Kılavuz, Ahmet Saim. İslâm Akaidi ve Kelâma Giriş. İstanbul: Ensar Yayınları, 2011.
• Kutluer, İlhan. “Cevher”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8: 450-455. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Kutluer, İlhan. “Halâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15:221-225. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Kutluer, İlhan. “İlliyyet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22:120-121. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Süt, Abdulnasır. “Teorilerin Kur’an-ı Kerim ile Temellendirilmesi Problemi”, Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/11 (2018):11-27.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm. Nihâyetü’l-iḳdâm fî ʿilmi’l-kelâm. Thk. Ahmed Ferid el-Mezidî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1425 /2004.
• Topaloğlu, Bekir-Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İslâm Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2013.
• Tritton, Arthur Stanley. İslâm Kelâmı. Trc. Mehmet Dağ. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1983.
• Türkben, Yaşar. Gazzâlî ve Nedensellik. Ankara: Elis Yayınları, 2012.
• Wolfson, Harry Austryn. Kelâm Felsefeleri: Müslüman, Hıristiyan, Yahudi Kelâmı. Çev. Kasım Turhan. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2001.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İlliyyet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22:121-123. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Yıldız, Metin. “Ebu’l-Hüzeyl el-Allâf’ın Dakîku’l-Kelâm Anlayışı”, Kelam Araştırmaları 11/2 (2013): 283-298.
• Yıldız, Metin. “Kozmolojik Kelâm Delili”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/5 (2016): 20-35.