İslâm Aile Hukuku Açısından Kasm Hakkını Düşüren Haller

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 163 - 183, 01.01.2023

İbrahim Sizgen

Öz

İslâm dini aynı anda birden fazla kadınla evlenilmesi olarak ifade edilen çok eşliliği (teaddüd-i zevcât), eşler arasında karşılıklı sevgi ve saygının sağlanması, adaletin gözetilmesi ve nafakalarının (yiyecek, giyecek ve mesken gibi zaruri ihtiyaçlar) temin edilmesi gibi bir takım maddi-manevi haklara riayet edilmesi koşuluyla dört ile sınırlandırarak meşru kılmıştır. Buna göre İslâm aile hukuku açısından çok eşliliğin, bireysel ve toplumsal bazı ihtiyaç ve zaruretler çerçevesinde karşılıklı rızaya dayalı olarak mubah kılınmış ahlâkî ve hukukî bir müessese olduğu söylenebilir. Ancak şâri‘, bahse konu müessesenin sağlıklı bir şekilde devam edebilmesi için kocaya, eşleri arasında adalete riayet etmek ve onların nafakasını temin edebilecek yeterli imkâna sahip olmak gibi önemli bazı sorumluluklar yüklemiştir. Söz konusu sorumluluklardan birisi kocanın gecelemede eşlerine ait olan gün sıralarını eşit şekilde bölmesi anlamına gelen kasmdır. İslâm, aile kurumunun sağlam temeller üzerinde sağlıklı bir biçimde yürümesi için kocaya yüklediği taksimin sübut bulabilmesi için eşlerin bazı davranışlardan uzak durmasını gerekli görmüştür. Aksi takdirde eşlerin kasm hakkı sâkıt olur. Bu bağlamda kasm hakkına ilişkin şer‘î nasları derinlemesine inceleyen müctehidler eşlerin nüşûz etmesi, yolculuğa çıkması, hapis tutulması, kaçırılması, irtidâd etmesi ve söz konusu haktan feragat etmesi gibi hallerde kasma konu olamayacağını ifade etmişlerdir. Bu çalışmada kasmın mahiyeti, hükmü, süresi ve rükünleri etraflıca incelendikten sonra kasm hakkını düşüren hallerin izahı amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Aile Hukuku,, Teaddüd-i zevcât,, Çok eşlilik,, Kasm hakkı.

Kaynakça

• Abdünnâsır Tevfîk Attâr. Teaddüdü’z-zevcât mine’n-nevâhî’d-dîniyye ve’l-ictimâiyye ve’l-kanûniyye. Kahire: eş-Şirketü’l-Mısriyye li’tıbâati ve’n-neşr, 1972.
• Abdürrezzâk b. Hemmâm. el-Musannef. thk. Habîbürrahmân el-Aʻzamî. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1970-1983.
• Aslan, Mehmet Selim. İslâm Aile Hukuku. Bursa: Emin Yayınları, 2022.
• Atar, Fahrettin. “Mükâtebe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/530-530. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• ---------- “Tedbir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/258-259. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• ---------- “Muhâlea”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 30/397-401. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 2020.
• Aynî, Bedrüddîn Muhammed b. Ahmed. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. thk. Emîn Sâlih Şa‘bân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Bağdâdî, Ebû Muhammed Abdulvehhâb b. Ali. ‘Uyûnü’l-mesâil. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2009.
• Berâziʻî, Ebû Saîd Halef b. Ebi’l-Kâsım. et-Tehzîb fi’htisâri’l-Müdevvene. nşr. Muhammed el-Emîn. Dubai: Dâru’l-Bühûs li’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye ve İhyâi’t-Türâs, 2002.
• Beroje, Sahip. Farklı Bakış Açılarıyla İrtidat Suçu ve Cezası. Ankara: Fecr Yayınları, 2017.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus. Keşşâfü’l-kınâʻ ʻan metni’l-İknâʻ. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
• ---------- Dekâiku uli’n-nuhâ li şerhi’l-müntehâ. Kahire: Âlemü’l-Kütüb, 1993.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed es-Sâdık Kamhâvî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʻArabî-Müessesetü’t-Târîhi’l-ʻArabî, 1992.
• ---------- Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. thk. İsmetullah Inâyetüllah Muhammed vdğ. Beyrut-Medine: Dâru Beşâiri’l-İslâmiyye - Dâru’s-Sirâc, 2010.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâ‘îl b. Hammâd. es-Sıhâh. thk. Ahmed Abdülğafûr Attâr. Beyrut: Dâru'l-İlm li'l-Melâyîn, 1987.
• Cüveynî, Ebü’l-Meʻâlî Abdülmelik b. Abdillâh. Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb. thk. Abdülazîm Mahmûd ed-Dîb. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 2007.
• Derdîr, Ebü’l-Berekât Ahmed b. Muhammed. eş-Şerhu’l-kebîr. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• Demircan, Adnan. “Câhiliye ve Hz. Peygamber Döneminde Çok Kadınla Evlilik”. İstem Dergisi, Sayı: 2, (Konya: 2003): 9/9-32.
• Ebû Zehra, Muhammed. el-Ahvâlü’ş-şahsıyye. Kâhire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1957.
• Ebû Yahyâ Zekeriyyâ b. Muhammed. Esne’l-metâlib şerhu Ravzi’t-tâlib. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1313.
• Ezherî, Muhammed b. Ahmed. ez-Zâhir fî garibi elfâzi’ş-Şâfiî. Kuveyt: Vizâretü’l-evkâf ve’ş-şuûni’l-İslâmiyye, h. 1399.
• Feyyûmî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed. el-Misbâhu’l-münîr fî ğarîbi’ş-şerhi’l-kebîr. thk. Abdülazîm eş-Şinâvî. Kahire: Dâru’l-Meʻârif, ts.
• Haddâdî, Ebûbekir b. Ali, el-Cevheretü’n-neyyire, Pakistan: Matbaatü’l-Hayriyye, h. 1322.
• Hallâf, Abdülvehhâb. Ahkâmü ahvâli’ş-şahsiyye fi’ş-şerîʻati’l-İslâmiyye. Kuveyt: Dâru’l-Kalem, 1990.
• Haraşî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. Şerhu’l-Haraşî ʻalâ Muhatasari Halîl. Bulak: Matbaʻatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1317.
• Haskefî, Alâüddîn Muhammed b. Ali. ed-Dürrü’l-muhtâr. nşr. Abdülmünʻim Halîl İbrâhîm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Heyet, el-Mevsû‘atü’l-fıkhiyyetü’l-Kuveytiyye. Kuveyt: Vizâretü’l-evkâfi’ş-şüûni’l-İslâmî, 1427.
• Heytemî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. Tuhfetü’l-muhtâc fî şerhi’l-Minhâc. Mısır: el-Mektebetü’t-Ticâriyye, 1983.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz. Reddü’l-muḥtâr ʿale’d-Dürri’l-muhtâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1992.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh. el-İstizkâr. nşr. Sâlim Muhammed Atâ-Muhammed Ali Muʻavvaz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• ---------- el-Kâfî fî fıkhi ehli’l-Medîne, thk: Muhammed Uhayd. Riyâd: Mektebetü’r-Riyâdi’l-Hadîse, 1980.
• İbn Battâl, Ebü’l-Hasen Ali b. Halef. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. nşr. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed. el-Kavânînü’l-fıkhiyye. Byy. ts.
• İbn Ebî Tağlib, Abdülkâdir b. Ömer eş-Şeybânî. Neylü’l-meârib bi-şerhi Delîli’t-tâlib. thk. Muhammed Süleymân Abdullah el-Eşkar. Kuveyt: Mektebetü’l-Felâh, 1983.
• İbn Kâsım, Abdurrahmân b. Muhammed. el-İhkâm şerhu usûli’l-ahkâm, Byy. 1406.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâ‘îl b. Ömer. Müsnedü’l-Fârûķ emîri’l-mü’minîn Ebî Hafs ʻÖmer b. Hattâb ve akvâlühû ʻalâ ebvâbi’l-ʻilm. nşr. İmâm b. Ali b. İmâm. Feyyum: Dâru’l-Felâh, 2009.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, h. 1405.
• ---------- el-Kâfî fî fıkhi’l-imâm Ahmed b. Hanbel. thk: Muhammed Hasan Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Kudâme, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Muhammed. eş-Şerhu’l-kebîr ‘alâ metni’l-Mukni‘. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, ts.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Müflih, Ebû İshâk İbrâhîm b. Muhammed. el-Mübdiʻ fî şerhi’l-Mukniʻ. nşr. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmâil eş-Şâfiʻî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbnü’l-Hâcib, Ebû Amr Osmân b. Ömer. Câmiʻu’l-ümmehât. nşr. Ebû Abdirrahmân el-Ahdar el-Ahdarî. Beyrut-Dımaşk: Dâru’l- Yemâme, 1998.
• İbnü’ş-Şıhne, Ebü’l-Velîd Lisânüddîn Ahmed b. Muhammed. Lisânü’l-hükkâm fî ma‘rifeti’l-ahkâm. Kahire: el-Bâb el-Halebî, 1973.
• Kâmil Ali, Kevser - Öğüt, Salim. “Çok Evlilik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/365-369. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd. Bedâiʻu’s-sanâiʻ fî tertîbi’ş-şerâiʻ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Kelvezânî, Ebü’l-Hattâb Mahfûz b. Ahmed. el-Hidâye ʻalâ mezhebi’l-İmâm Ebî Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. thk. Abdüllatîf Humeym-Mâhir Yâsîn el-Fahl. Kuveyt: Müessesetü Garâs, 2004.
• Kevsec, Ebû Yaʻkûb İshâk b. Mansûr. Mesâilü’l-İmâm Ahmed bin Hanbel ve İshâk bin Râhûye. thk. Muhammed b. Abdillah ez-Zâhim vdğ. Medine: Câmiʻatü’l-İslâmiyye, 2004.
• Mağribî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed. Mevâhibü’l-celîl limuhtasari’l-Halîl. thk: Zekeriyya Umeyrât. Beyrut: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü ehli’s-sünne. thk. Mecdî Bâ Sellûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. el-Hâvi’l-kebîr. nşr. Ali Muhammed Muʻavvaz - Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Merğînânî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. nşr. Nuʻaym Eşref Nûr Muhammed. Pakistan: İdâretü’l-Kur’ân ve’l-Ulûmi’l-İslâmiyye, 1417.
• Mevsılî, Ebu’l-Fazl Abdullah b. Mahmûd. el-İhtiyâr li-taʻlîli’l-Muhtâr. nşr. Mahmûd Ebû Dakîka. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut ts.
• Mevvâk, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yûsuf. et-Tâc ve’l-iklîl li-Muhtasarı Halîl. nşr. Zekeriyyâ Umeyrât. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Mutarrizî, Ebü’l-Feth Burhânüddîn Nâsır b. Abdisseyyid. el-Muğrib fî tertîbi’l-mu‘rib. thk: Mahmûd Fâhûrî. Halep: Mektebetü Üsâme, 1979.
• Nesefî, Ebû Hafs Ömer b. Muhammed. Tılbetü’t-talebe fi’l-ıstılâhâti’l-fıkhiyye. Byy: el-Matbaatü’l-Âmire, 1311.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Mecmû‘ şerhu’l-Mühezzeb. Mısır: İdâretü’t-Tıbâ‘ati’l-Münîriyye, ts.
• Nevevî, Ravdatü’t-tâlibîn ve ʻumdetü’l-müttakîn. nşr. Züheyr eş-Şâvîş. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1991.
• ---------- Minhâcu’t-tâlibîn ve ‘umdetu’l-müftîn. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2005.
• Râfiî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm b. Muhammed. el-ʻAzîz şerhu’l-Vecîz. thk. Ali Muhammed Muʻavviz-Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Huseyn b. Muhammed. Müfredâtü elfâzi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnân Dâvudî. Dımaşk-Beyrut: Dâru’l-Kalem - Dâru’ş-Şâmiyye, 2009.
• Rahîbânî, Mustafa. Metâlibu uli’n-nuhâ fî şerhi gâyeti’l-müntehâ. Dımaşk: el-Mektebü’l-İslâmî, 1961.
• Râzî, Ebu Abdillâh Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Rıfat Uslu. “Nisa Süresi 34. Ayeti Çerçevesinde İslam Hukukunda “Nüşûz” Kavramına Bir Yaklaşım”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. Cilt: 9, Sayı: 47, 2016, 1133-1141.
• Saffet Köse. Genetiğiyle Oynanmış Kavramlar ve Aile Medeniyetinin Sonu. Konya: Mehir Vakfı, 2014.
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd b. Habîb. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• SERAHSÎ, Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1989.
• Seyyid Sâbık. Fıkhu’s-sünne. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1977.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. nşr. Muhammed Zührî en-Neccâr. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, 1973.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ali. Neylü’l-evtâr. Kahire: İdâretü’t-Tıbâ‘ati’l-Münîrîyye, ts.
• Şeybânî, Muhammed b. el-Hasen. el-Asl. thk. Muhammed Boynukalın. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2012.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-imâmi’ş-Şâfiî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Muğni’l-muhtâc ilâ ma‘âni ma‘rifeti elfâzi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Uyanık, M. Zeki. “İslâm Aile Hukukunda Evlilik ve Boşanma Nafakası Bağlamında Süresiz Nafaka Yasası”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 47/2019, s. 57-87.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed b. Muhammed. İthâfü’s-sâdeti’l-müttaķîn bi-şerhi İhyâi ʻulûmi’d-dîn. Beyrut: Müessesetü’t-Târîhi’l-Arabî, 1994.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillah. Şerhu’z-Zerkeşî ʻalâ Muhtasari’l-Hırakî. nşr. Abdullah b. Abdurrahmân el-Cibrîn. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1993.
• Zuhaylî, Vehbe b. Mustafa. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletuh. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, ts.