AN EVALUATION ON IMAM SHAFI'S CRITICISMS TO THE IRAQI HANAFI SCHOOL WITHIN THE FRAMEWORK OF SAHABA STATEMENTS

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 216 - 237, 31.12.2023

Ömer Aykal

https://doi.org/10.58657/batmanakademi.1398059

Öz

Whether the statements/speech of the Sahaba is a canonical evidence or not is a controversial issue both across schools and among scholars within the same school. Whether Imam Shafi'i, who produced the first procedural work in the field of Islamic law, adopted the statements of the Sahaba or not is a matter that has long been debated among both Shafi'i scholars and scholars of other sects. At this point, even though the widely-accepted opinion is that Shafi'i stopped adopting the Sahaba’ statements as a religious evidence in the period of the new reforms, according to some scholars, he maintained to adopt/use the statements of the Sahabas as a religious evidence at that period. In this study, it has been revealed that Imam Shafii adopted the Sahaba’s statements as evidence, and on top of that, he also addressed some criticism against his opponents since he observed them to make some oppositions against Sahaba’s statements. Trying to protect Islamic law by giving it a standard/procedure and preventing personal and arbitrary interpretations without relying on evidence, Shafi'i also tried to create a standard for the Sahaba’s statements. By opposing his opponents’ practices and provisions with a beautiful style and scientific depth, he also revealed wrong view of his opponents/Iraqi school, whom he found/thought were acting against the procedure he had created. When we look at the criticisms he brought to the Iraq school within this framework; we see that these are based on three principles: first, although they accepted that they would not oppose Sahaba’s statements by procedure, they made oppositions against many issues of jurisprudence; second, they acted by the opinion of the Sahabas, which was contrary to the news of revelation; third, on the issues in which the Sahabas disagreed, they sometimes preferred a different perspective by abandoning views in line with religious evidences such as the Kitab (Quran) and Sunnah (Prophetic traditions) and analogical reasoning (qiyas).

Anahtar Kelimeler

Islamic law, Imam Şâfi’î, Sahaba’s statements, Iraqi School, Opposition

SAHÂBÎ KAVLİNİN HÜCCİYETİ ÇERÇEVESİNDE İMAM ŞÂFİÎ’NİN IRAK HANEFÎ EKOLÜNE YAPTIĞI ELEŞTİRİLERE DAİR BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Sahâbî kavlinin şer’î bir delil olup olmadığı hem ekoller arasında hem de aynı ekole mensup âlimler arasında ihtilaflı bir mevzudur. İslâm hukuku alanında ilk usûl eseri ortaya koyan İmam Şâfiî’nin sahâbî kavlini kabul edip etmediği de hem Şâfiî âlimler hem de diğer mezhep âlimleri arasında eskiden beri tartışıla gelen bir mevzudur. Bu noktada genel kanı; cedîd döneminde sahâbî kavlini şer’î bir delil olarak kabul etmeyi bıraktığı yönünde olsa da bazı âlimlere göre cedîd döneminde de sahâbî kavlini şer‘î bir delil olarak kabul etmeye/kullanmaya devam etmiştir. Bu çalışmada İmam Şâfiî’nin sahâbî kavlini delil olarak kabul ettiği ve ona muhalefet eden kimseleri eleştirdiği ortaya konmuştur. İmam Şâfiî, İslâm hukukuna usûl kazandırmaya çalışmakla onu delile dayanmayan şahsî ve keyfî yorumlardan uzaklaştırmayı gaye edinmiştir. Onun sahâbî kavli ile ilgili çalışmaları da bu gayeyi sağlamaya dönüktür. İmam Şâfiî, sahâbî kavli ile ilgili muhaliflerinin yanlış görüş ve uygulamalarını güzel bir üslup ve ilmî bir derinlikle karşı çıkarak yanlışlıklarını ortaya koymuştur. Onun, bu çerçevede Irak Hanefî ekolüne yaptığı eleştirilerin üç temel noktada yoğunlaştığı görülmektedir: Birincisi, usûlen sahâbî kavline muhalefet edilmeyeceğini benimsemelerine rağmen pek çok fıkhî meselede muhalefette bulunmaları; ikincisi, haber-i vâhide muhalif olan sahâbe görüşüyle amel etmeleri; üçüncüsü, sahâbenin ihtilaf ettiği meselelerde kimi zaman Kitab, Sünnet, ve kıyas gibi şer‘î delillere muvafık olan kavli terk ederek, onun hilafına başka bir kavli tercih etmeleridir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, İmam Şâfiî, Sahâbe Kavli, Irak Ekolu, Hilâf

Kaynakça

• Aktan, Hamza. “Red”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/511-512. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Aktepe, İshak Emin. Erken Dönem İslâm Hukukçularının Sünnet Anlayışı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2010.
• Apaydın, H. Yunus. “Mevkuf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/438-440. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Apaydın, H. Yunus. “Sahâbî Kavli”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/500-504. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Atar, Fahrettin. “Muhâlea”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/399-402. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali. el-Medhal ile’s-Süneni’l-kübrâ. Kuveyt: Dâru’l Hulefâi li’l-kitâbi’l-İslâmi, 1404.
• Boynukalın, Mehmet. İmam Muhammed b. Hasan Eş-Şeybânî’nin Kitabü’l-Asl Adli Eserinin Tanıtımı ve Fıkıh Usulü Açısından Tahlili. İstanbul: Ocak Yayıncılık, 2009.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Candan, Abdurrahman. İmam Şâfiî’nin Kavl-i Kadim ve Kavl-i Cedid’i. İstanbul: Çıra Akademi Yayınları, 2018. Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. ed. Sait Bektaş. thk. İsmetü’llâh İnâyetü’llah muhammed vd. Beyrut: Daru’l-beşâiri’l-İslamiyye, 2010.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdillâh b. Muhammed b. Ömer b. İsâ. Mukayeseli İslam Hukuku düşüncesinin temellendirilmesi (Te’sîsü’n-nazar). çev. Ferhat Koca. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2009.
• Dihlevî, Şâh Veliyullah. İslam Düşünce Rehberi (Hüccetullâhi’l-bâliğa). çev. Mehmet Erdoğan. 2 Cilt. İstanbul: Yenişafak Gazetesi, 2003.
• Efendioğlu, Mehmet. “Münkatı‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/12-13. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 3. Basım, 2010.
• Faḫreddîn er-Râzî, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. ʿÖmer b. Ḥuseyn. el-Maḥsûl. ed. Tâhâ Câbir Feyyâż el-ʿAlvânî. 6 Cilt. Riyaḍ: Müʾessesetüʾr-Risâle, 3. Basım, 1997.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed İbn Muhammed İbn Muhammed et-Tûsî(v.505). el-Mustasfâ min ‘İlmi’l-Usûl. thk. Muhammed Abdü’s-Selam Abdü’ş-Şâfiî. Beyrut: Dâru’l-Kütubi’l-İlmiyye, 1413.
• Hallâf, Abdulvahhâb. Hulâsatu’t- teşrîu’l-İslâmî. Kuveyt: Daru’l-Kalem, 9. Basım, 1971.
• İstemi, Fuat. Bir Hadis Usûlü Kaynağı Olarak er-Risâle. Ankara: Fecr Yayınları, 2019.
• İstemi̇, Fuat. “İmam Şâfiî’nin Kullandığı Hadis Kavramları (er-Risâle Örneği)”. Şarkiyat 8/2 (30 Kasım 2016), 641-667.
• Kavâsimî, Ekrem Yusuf Ömer. el-Medhal ilâ mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiî. Ürdün: Dâru’l-Nefâis, 2003.
• Koçak, Muhsin. “Gurre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/211-212. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Li̇v, Cemil. “Debûsî’nin İmam Şâfiî’nin Sahâbe Kavlini Terk Edip Kıyasla Amel Ettiğini İddia Ettiği Meseleler”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 20/2 (30 Aralık 2020), 659-695. https://doi.org/10.33420/marife.783637.
• Nas, Taha. “İmam Şâfiî’nin Sahâbe Kavline Bakışı”. Artuklu Akademi 1/1 (01 Mart 2014), 183-208.
• Nehravî, Ahmed Abdusselam. el-İmâmu’ş-Şâfiî fi mezhebi’l-kadîm ve’l-cedîd. Mısır, 1988.
• Özdemir, Muhittin. İmam Şâfiî’nin İslâm Hukuk Kaynaklarından Istihsâna Yaklaşımı. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Özdemir, Recep. “İmâm Mâlik’in Metodolojisinde Sahâbî Kavlinin Delil Değeri”. Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 11/22 (2016), 203-225.
• Râzî Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-. el-Fuṣûl fiʾl-uṣûl. ed. Uceyl Câsim en-Neşemî. 4 Cilt. Kuveyt: Vizâratüʾl-Evkāfiʾl-Kuveytiyye, 2. Basım, 1994.
• Saʿlebî el-Âmidî, Ebûʾl-Hasen Seyfuddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim es-. el-İhkâm fî usûliʾl-ahkâm. ed. Abdurrezzâḳ Afîfî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebuʾl-İslâmî, ts.
• Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, ts.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsuʾl-eimme es-. Usûluʾs-Serahsî. ed. Ebû’l-Vefâ el-Efġânî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1973.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris. el-Ümm. thk. Rıfat Fevzî Abdulmuttalib. 11 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazım - Dâru’l-vefâ, 4. Basım, 1432.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris. er-Risâle. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Kâhire: Mektebetu’l-Mustafa el-Halebî, 1938.
• Şâfiʿî, Ebû ʿAbdullah Muḥammed b. İdrîs eş-. el-Umm li’ş-Şâfiʿî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1990.
• Şeybânî, Ebû ʿAbdullâh Muhammed b. el-Hasen eş-. es-Siyerü’s-Sağîr. thk. Mecîd Hudârî. Beyrut: ed-Dâru’l-Müttehide, 1975.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasan. el-Asl. ed. Muhammed Boynukalın. 12 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazım, 2012.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasen eş-. Kitâbu’l-Hucce ‘alâ ehli’l-Medîne. thk. Mehdî Hasen el-Kîlânî el-Kâdirî. 4 Cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, 3. Basım, 1983.
• Uludağ, Süleyman. “Dede”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/76. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Yaşar, Mehmet Azi̇z. “Kavl-i Kadîm ve Kavl-i Cedîd Ayırımının İmam Şâfiî’nin Usûl Anlayışına Yansıması”. Turkish Studies (Elektronik) 13/17 (2018), 353-380.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman ez-. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. eş-Şeyh Şuayb el-Arnavut. 25 Cilt. Lübnan: Muessesetu’r-Risâle, 3. Basım, 1985.