BALIKESİR VE ÇEVRESİNDE HAYVAN BENZETMECESİNE BAĞLI KÖY SEYİRLİK OYUNLARI

Yıl 2010, Cilt: 13 Sayı: 23, 171 - 185, 01.06.2010

Ali Duymaz Halil İbrahim Şahin

Öz

Araştırmanın Temelleri: Türkiye’de köy seyirlik oyunlarından bazıları hayvan benzetmelerine dayalıdır. Bunlar, bazen hayvan kılığına girilerek bazen de hayvanları çeşitli figürlerle temsil ederek oynanan oyunlardır. Hayvanların konu edildiği deve oyunu, tilki oyunu, leylek oyunu gibi pek çok oyun vardır. İnsan ve tabiat ilişkisinin sonucu olarak oluşmuş ve yılın belirli zamanlarında eğlence amaçlı oynanan bu oyunların incelenmesi, Türk halk tiyatrosunun oluşum ve gelişim aşamalarının takibi için önem arz etmektedir. Araştırmanın Amacı: Bu çalışmanın amacı, Balıkesir’de oynanan “deve oyunu” ve “tülü kabak” gibi hayvan benzetmesine bağlı seyirlik oyunların oynanma zamanlarını, oynanma nedenlerini, yapısını ve sosyal hayattaki işlevlerini belirlemektir. Veri Kaynakları: Balıkesir ve çevresinden hayvan benzetmecesine bağlı köy seyirlik oyunlarıyla ilgili olarak derlenen bilgiler. Ana Tartışma: Balıkesir ve çevresinde hayvan benzetmecesine bağlı olarak oynanan köy seyirlik oyunları hangileridir? Bu oyunların oynanma zamanları, nedenleri ve işlevleri nelerdir? Sonuçlar: Balıkesir’de deve, tülü kabak, at, ayı, domuz gibi hayvan benzetmecesine bağlı bazı seyirlik oyunlar günümüzde de oynanmaktadır. Hem vahşi hem de evcil hayvanların konu edildiği bu oyunlardan deve oyunu ve tülü kabak oyunları daha fazla rağbet görmektedir. Ayrıca oyunlar, büyük oranda kış aylarındaki “Barana” veya “Söbbet” adı verilen toplantılarda, bayramlarda vakit geçirmek ve eğlenmek amacıyla oynanmaktadır. Hayvan benzetmecesine bağlı olarak Balıkesir’de oynanan seyirlik oyunlar, ölüp-dirilme gibi arkaik motiflere sahiptirler ve ayrıca değişen şartlar içinde yeni değerleri de bünyesine dâhil ederek bölge insanının birlikte eğlenme ve vakit geçirme kültürünü beslemeye devam etmektedir

Anahtar Kelimeler

Köy Seyirlik Oyunu, Hayvan Benzetmecesi, Balıkesir

Village Plays Based on Animal Imitations in Balıkesir and its Surrounding

Öz

Bases of Research: Some village plays in Turkey are based on animal imitations. These village plays are played by both imitating animals and symbolizing animals by diverse figures. There exist plenty of village plays related to animal imitations, like camel, fox and stork plays. Examination of this plays formed as a result of relationships between human and nature and also played at certain times of the year for fun is important for follow up stages of formation and development of the Turkish folk theater. Purpose of Research: The purpose of this study is to determine playing time, playing reasons, structure and functions of village plays based on animal imitations in Balıkesir, like camel game and “tülü kabak”. Source of Data: Knowledges collected about village plays based on animal imitations in Balıkesir and its surrounding. Main Discussion: What are the village plays based on animal imitations in Balıkesir and its surrounding? What are playing times, reasons and function of the village plays? Results: As camel, “tülü kabak” horse, bear and pig plays, some village plays based on animal imitations are played at present time in Balıkesir. Among this plays have been subject both wild and domesticated animals, camel and “tülü kabak” plays are more popular. Also plays are played in order to spend time and entertain largely in the winter mounths, at meetings called “Barana” or “Söbbet”

Anahtar Kelimeler

Village Plays, Animal Imitations, Balıkesir.

Kaynakça

• Aça, M. (2002). Şamanlığa geçişteki ölüp dirilme ritüelinden türk destanlarındaki ölüp dirilmeye. Millî Folklor, 7(54), Yaz, 75-85.
• Akman, M. (2006). Balıkesir yöresinde ahilikten kalma tören ve uygulamalar. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• And, M. (1985). Geleneksel Türk tiyatrosu köylü ve halk tiyatrosu gelenekleri. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• And, M. (2003). Oyun ve bügü Türk kültüründe oyun kavramı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Anohin, A. V. (2006). Altay şamanlığına ait materyaller. çev.: Zekeriya Karadavut-Jannet Meyermanova, Konya: Kömen Yayınları.
• Artun, Erman (1993). Cemal ritüeli ve Balkanlardaki varyantları. Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Bayrı, M. H. (1938). Dursunbey’de kış sohbetleri. Halk Bilgisi Haberleri, 7(78), Nisan, 121-125.
• Bayrı, M. H. (1939). Halk âdetleri ve inanmaları. İstanbul: İstanbul-Eminönü Halkevi Dil, Tarih ve Edebiyat Şubesi Neşriyatı.
• Beydili, C. (2005). Türk mitolojisi ansiklopedik sözlük. Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
• Dağlıoğlu, H. T. (1936). Tülükabak. Kaynak Dergisi, II(40), 128-130.
• Duymaz, A. vd. (2003). Balıkesir ve çevresi halk kültürü derlemesi. Yayımlanmamış Proje, Balıkesir.
• Elçin, Ş. (1991). Anadolu köy orta oyunları (Köy Tiyatrosu). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Eliade, M. (1999). Şamanizm ilkel esrime teknikleri. çev.: İsmet Birkan, Ankara: İmge Kitabevi.
• İnan, A. (2000). Tarihte ve bugün şamanizm materyaller ve araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Köprülü, F. (1966). Türk Edebiyatının menşe’i. Edebiyat Araştırmaları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 49-130.
• Nutku, Ö. (1997). Meddahlık ve meddah hikâyeleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Özer, K. (1957). Folklor: Köylerde düğün alayı. Türk Dili Gazetesi, 18 Mayıs, 2.
• Özhan, M. (1987). Balıkesir’de deve ve çiftçi oyunu. Türk Folklorundan Derlemeler 1987, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, 155-175.
• Pirverdioğlu, A. (2003). Türk halk tiyatrolarının gelişme evreleri. Millî Folklor, 8(60), Kış, 57-71.
• Şahin, H. (2004). Balıkesir Çepni kültürü. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü X. Ankara 1978: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yonga, İ. (2007). Selimağa köyü folkloru. Yayımlanmamış Araştırma Projesi, Kırşehir. Sözlü Kaynaklar
• Aydın Karagöz: 1967 Pamukçu köyü (Balıkesir) doğumlu, devlet memuru.
• Faruk Belli: 1954 Balıkesir doğumlu, deri ustası.
• Halit Aydoğdu: 1966 Pamukçu köyü (Balıkesir) doğumlu, çiftçi.
• İsmail Işık: 1930 Kocasinan köyü (Sındırgı/Balıkesir) doğumlu, çiftçi.
• İsmail Kurt: Ayaklı köyü (İvrindi/Balıkesir) doğumlu, çiftçi.
• Nihat Çanlı: 1952 Pamukçu köyü (Balıkesir) doğumlu, çiftçi.
• Recep Alkut: 1946 Bandırma (Balıkesir) doğumlu, deri ustası.
• Zeki Hatipoğlu: Aşağımusalar (Dursunbey/Balıkesir) doğumlu, din görevlisi.