KUR KORUMALI MEVDUAT SİSTEMİ VE SONUÇLARI

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 73 - 95, 19.01.2024

Fikret Kartal

https://doi.org/10.33416/baybem.1411835

Öz

Türkiye’de Eylül 2021 döneminden itibaren tatbik edilmeye başlanılan geleneksel olmayan politikaların önemli bir bileşeni olan Kur Korumalı Mevduat (KKM) ve diğer makro-mikro ihtiyati tedbirler politika faizinin farklı amaçlarla kullanılmasının doğurduğu boşluğu gidermeyi amaçlamıştır. Aralık 2021 döneminde uygulamaya konulan KKM sistemi, döviz talebini ve kur artışını baskılamak, TL varlıklara yönelişi sağlamak, rezervleri artırmak gibi amaçları bünyesinde taşımıştır. Finansal analiz odaklı çalışmada, KKM sisteminin kurgusu, özellikleri, uygulanmaya konulma süreci açıklandıktan sonra Aralık 2021-Eylül 2023 döneminde KKM’nin TCMB, Hazine ve bankacılık sektörü üzerinde yarattığı etkiler değerlendirilmiştir. Çalışmanın sonuçlarına göre; ilgili dönemde, dövize endeksli KKM dâhil edildiğinde yabancı para mevduatın payının (%65) değişmediği, kısa vadeli mevduatın toplam mevduat içindeki payının %92’den %74’e gerilediği, yapılan hesaplamaya göre Eylül 2023 dönemine kadar KKM’nin takriben 1 trilyon TL'lik toplam maliyetinin 860 milyar TL'lik kısmının TCMB bünyesinden karşılanarak parasal genişlemeye neden olunduğu, swap ve dövizden dönüşümlü KKM sonrası rezervlerin 85 milyar USD azaldığı belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kur Korumalı Mevduat, Bankacılık Sektörü, Para Politikası, Merkez Bankası, Döviz Rezervi

EXCHANGE RATE PROTECTED DEPOSIT AND ITS CONSEQUENCES

Öz

FX-Protected Deposit Scheme (KKM) has been a significant component of the non-conventional policies since December 2021 in Turkey. It aimed to fill the gap created by the policy interest rate which has been used for various purposes. The KKM system encompassed goals such as suppressing demand for foreign currency, preventing exchange rate increases, directing funds towards Turkish Lira assets and increasing reserves. In our financial analysis-focused study, the effects of KKM on the CBRT, the Treasury and the banking sector are evaluated from December 2021 to September 2023 after explaining the structure, features and implementation process of the system. According to the results of the study, the share of foreign currency deposits (65%) has not changed when the KKM converted from FX was included, the share of short-term deposits in total deposits decreased from 92% to 74%. Out of the total cost of the KKM, which is estimated at TL 1 trillion until September 2023 according to our calculation shown in the paper, approximately TL 860 billion was covered by the CBRT. It was also determined that reserves has decreased by USD 85 billion after the swap and KKM converted from FX.

Anahtar Kelimeler

Exchange Rate Protected Deposit, Banking Sector, Monetary Policy, Central Bank, Foreign Exchange Reserves

Kaynakça

• Akbulak, Y. (2021). Dövize çevrilebilir mevduat hesaplarına dair mevzuat sürecine kısa bir bakış. Legal Blog. https://legal.com.tr/blog/genel/dovize-cevrilebilir-mevduat-hesaplarina-dair-mevzuat-surecine-kisa-bir-bakis/
• Aydın, H. İ. ve Korkmaz, H. İ. (2023). Kur korumalı ve geleneksel mevduatlara yatırımcı perspektifinden bir bakış. TCMB, Merkezin Güncesi, 15.12.2023. https://tcmbblog.org/wps/wcm/connect/blog/tr/main+menu/analizler/kur+korumali+ve+geleneksel+mevduatlara+yatirimci+perspektifinden+bir+bakis
• BDDK. Haftalık bülten. http://www.bddk.org.tr/BultenHaftalik
• BDDK. Aylık bülten. https://www.bddk.org.tr/BultenAylik
• Delice, G. (2015). Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası: 85 yıllık bir geçmişin izlerinden tarihe kayıt düşmek. Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi, 1 (2), 21-55. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kkujebpir/issue/33248/370102
• Demiralp, S. (2023). Kur korumalı mevduattan çıkış: Yeni düzenlemeler hangi sonuçları doğurabilir? BBC News Türkçe, 22 Ağustos 2023, https://www.bbc.com/turkce/articles/cz984np3m5jo, Erişim Tarihi: 10.10.2023.
• Dönek, E. (1995). Türkiye’nin dış borç sorunu ve 1980 sonrası boyutları. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt: 50, Sayı: 1, 173-186. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000001801
• Hazine ve Maliye Bakanlığı. Aylık bütçe bülteni. https://www.hmb.gov.tr/bumko-aylik-butce-bulteni
• Hazine ve Maliye Bakanlığı. (2023). 2022 yılı faaliyet raporu. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2023/03/2022-HMB-Idare-Faaliyet-Raporu-.pdf
• Hazine ve Maliye Bakanlığı. (2021). Kur korumalı TL vadeli mevduatlara ve katılma hesaplarına ilişkin uygulama esasları hakkında basın açıklaması, 24 Aralık 2021. https://www.hmb.gov.tr/haberler/kur-korumali-tl-vadeli-mevduatlara-ve-katilma-hesaplarina-iliskin-uygulama-esaslari-hakkinda-basin-aciklamasi-i-24-12-2021, Erişim Tarihi: 02.12.2023.
• IMF. (2023). Republic of Türkiye, 2022 article IV consultation—Press release and staff report. IMF Country Report, No. 23/303. https://www.imf.org/en/Publications/CR/Issues/2023/08/17/Republic-of-Trkiye-2022-Article-IV-Consultation-Press-Release-and-Staff-Report-538023
• Kartal, F. (2023). Türk bankacılık sektöründe 2022 yılı kârlılığının belirleyicileri. Marmara Sosyal Araştırmalar Dergisi(19), 1-25. https://doi.org/10.58793/marusad.1275226
• Kartal, F. (2021). Yeni mevduat sisteminin kısa ve orta vadeli riskleri ve bilinmezleri”. Nasıl Bir Ekonomi (Dünya) Gazetesi, 27 Aralık 2021, https://www.ekonomim.com/kose-yazisi/yeni-mevduat-sisteminin-kisa-ve-orta-vadeli-riskleri-ve-bilinmezleri/644037, Erişim Tarihi: 02.12.2023.
• KGK. 2022. Döviz/Altın dönüşümlü kur/fiyat korumalı TL mevduat hesaplarının muhasebeleştirilmesi hakkında duyuru (1 Mart 2022). https://www.kgk.gov.tr/Portalv2Uploads/files/Duyurular/v2/Diger/Kur%20Korumalı%20TL%20Mevduat%20Hesaplarının%20Muhasebeleştirilmesi.pdf
• Köstekçi, A. ve Özbay, F. (2023). Kur korumalı mevduat sistemi ve vergilemenin amaçları üzerine bir değerlendirme. Business Economics and Management Research Journal, 6 (1), 44-56. https://doi.org/10.58308/bemarej.1240921
• OECD. (2023). OECD economic surveys: Türkiye 2023. https://www.oecd-ilibrary.org/sites/61fcf403-en/index.html?itemId=/content/component/61fcf403-en
• Palabıyık, D. Ç. ve Uylaş, H. Ö. (2023). TCMB başkanı Erkan: Yıllık enflasyonda düşüşü baz etkisiyle Mayıs 2024'ten sonra görmeye başlayacağız. Anadolu Ajansı, 3 Ekim 2023, https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/tcmb-baskani-erkan-yillik-enflasyonda-dususu-baz-etkisiyle-mayis-2024ten-sonra-gormeye-baslayacagiz/3006887, Erişim Tarihi: 16.12.2023
• TCMB. (2023a). Enflasyon raporu 2023-II. https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/tr/tcmb+tr/main+menu/yayinlar/raporlar/enflasyon+raporu/2023/enflasyon+raporu+2023+-+ii
• TCMB. (2023b). Enflasyon raporu 2023-III. https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Yayinlar/Raporlar/Enflasyon+Raporu/2023/Enflasyon+Raporu+2023+-+III
• TCMB. (2022a). Finansal istikrar raporu-Mayıs 2022. https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/tr/tcmb+tr/main+menu/yayinlar/raporlar/finansal+istikrar+raporu/2022/sayi+34
• TCMB. (2022b). 2023 yılı para politikası ve Liralaşma stratejisi. https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Yayinlar/Para+Politikasi+Metinleri/Para+Politikasi+Metinleri/
• TCMB. (2022c). Finansal piyasalar raporu Kasım 2022. https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/tr/tcmb+tr/main+menu/yayinlar/raporlar/finansal+istikrar+raporu/2022/sayi+35
• TCMB. (2022d). 2022 yılı faaliyet raporu. https://www3.tcmb.gov.tr/yillikrapor/2022/tr/index.html
• TCMB. (2022e). 31 Aralık 2022 tarihi itibarıyla finansal tablolar ve bağımsız denetçi raporu. https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Banka+Hakkinda/Kurumsal+Yapi/Bagimsiz+Denetim+Raporlarii/
• TCMB. (2021). 21 Aralık 2021 tarihli basın bülteni, Sayı: 2021-62. https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Duyurular/Basin/2021/DUY2021-62
• TCMB. Para Politikası Kurulu Kararları: 22 Haziran 2023, Sayı: 2023:22. 18 Ağustos 2022, Sayı: 2022:35 16 Aralık 2021, Sayı: 2021:59. 18 Kasım 2021, Sayı: 2021:49. 21 Ekim 2021, Sayı: 2021:45. 23 Eylül 2021, Sayı: 2021:42.
• TCMB. EVDS, Döviz Kurları. https://evds2.tcmb.gov.tr/
• TCMB. EVDS, Analitik Bilanço. https://evds2.tcmb.gov.tr/
• TCMB. EVDS, Uluslararası Rezervler ve Döviz Likiditesi. https://evds2.tcmb.gov.tr/
• TCMB. EVDS, Merkez Bankası Rezervleri. https://evds2.tcmb.gov.tr/
• TCMB. EVDS, TCMB bilançosu - Stand By-18.01.2002 tarihli niyet mektubu ile belirlenmiş (cari). https://evds2.tcmb.gov.tr/
• Turhan, Ş. (2023). TL kaynaklı KKM’de faiz yüzde 12’ye kadar indi. Nasıl Bir Ekonomi Gazetesi, 4 Aralık 2023, https://www.ekonomim.com/ekonomi/tl-kaynakli-kkmde-faiz-yuzde-12ye-kadar-indi-haberi-718690, Erişim Tarihi: 10.10.2023.
• Türk Lirası Mevduat ve Katılma Hesaplarına Dönüşümün Desteklenmesi Hakkında Tebliğ, TCMB, Sayı: 2021/14. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=39118&MevzuatTur=9&MevzuatTertip=5
• Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (I-M Sayılı) Genelgesi. https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/548b1431-db2d-469a-aa64-d965efd2d222/1-Msayilibankamizgenelgesi.pdf?MOD=AJPERES
• Yabancı Para Net Genel Pozisyon/Özkaynak Standart Oranının Bankalarca Konsolide ve Konsolide Olmayan Bazda Hesaplanması ve Uygulanması Hakkında Yönetmelik, BDDK. https://www.mevzuat.gov.tr/anasayfa/MevzuatFihristDetayIframe?MevzuatTur=7&MevzuatNo=10731&MevzuatTertip=5
• Yıldırım, K., Erdoğan, E., Algan, N. ve Bal, H. (2023). Finansal piyasalardaki gelişmelerin ve kur korumalı mevduat sisteminin finansal derinleşmeye etkisi: Türkiye örneği. International Congress On Eurasian Economies 2023, 26-28 Haziran 2024 – Bişkek, Kırgızistan. https://doi.org/10.36880/C15.02804
• Yurttadur, M. ve Taşçı, M. Z. (2023). The relationship between currency-protected deposits and bank performance: case of participation banks. Journal of Economics Finance and Accounting, 10(1), 45-54. https://doi.org/10.17261/Pressacademia.2023.1720
• Zuhal, M. ve Göcen, S. (2023). Kur korumalı mevduat hesabı uygulamasının döviz kurları üzerindeki etkisi: birim kök testleriyle bir inceleme. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 15(28), 298-317. https://doi.org/10.38155/ksbd.1267311