Doğu Karadeniz Bölgesi Karasal İklim ve Kuru Tarım Koşullarında Tritikale (x Triticosecale Wittmack) Çeşitlerinin Tane Verimi ve Verim Unsurları Üzerinde Bir Araştırma

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 2, 134 - 146, 24.12.2020

Abdulveli Sirat Bilge Bahar Necmiye Bahar

Öz

Bu çalışma, Gümüşhane-Şiran ekolojik koşullarında kışlık olarak ekilen, dokuz tritikale (Tatlıcak-97, Presto, Karma-2000, Melez-2001, Mikham-2002, Ege Yıldızı, Alperbey, Ümranhanım ve Tacettinbey) çeşidinin tane verimi ve verim unsurlarını belirlemek amacıyla 2013-2014 ve 2014-2015 yetiştirme sezonunda yürütülmüştür. Deneme tesadüf blokları deneme desenine göre üç tekrarlamalı olarak gerçekleştirilmiştir. İki yıllık ortalamalara göre çeşitlerin başaklanma süresi 146.67-151.67 gün, bitki boyu 109.00-115.89 cm, metrekarede başak sayısı 328.58-413.09 adet, başak uzunluğu 9.40-12.33 cm, başakta başakçık sayısı 22.27-24.43 adet, başakta tane sayısı 42.28-59.32 adet, başakta tane ağırlığı 1.98-2.66 g, hasat indeksi %34.33-37.67 ve tane verimi 418.92-546.30 kg da-1 arasında değişmiştir. En yüksek tane verimi, başakta tane sayısı ve başakta tane ağırlığı Alperbey çeşidinden elde edilmiş olup bu çeşidi tane verimi bakımından istatistiksel olarak aynı grupta yer alan Mikham-2002, Ege Yıldızı, Karma-2000 ve Presto çeşitleri izlemiştir. Tane verimi ile başaklanma süresi (r=0.487**), bitki boyu (r=0.503**), metrekarede başak sayısı (r=0.701**) ve hasat indeksi (r=0.375**) arasında istatistiki olarak önemli pozitif korelasyonlar bulunmuştur. Sonuç olarak Alperbey, Mikham-2002, Ege Yıldızı, Karma-2000 ve Presto çeşitlerinin tane verimi bakımından Gümüşhane-Şiran ekolojik koşullarına uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tritikale, tane verimi, verim unsurları, korelasyon

Destekleyen Kurum

Bu Çalışma Gümüşhane Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi (GÜBAP) tarafından desteklenmiştir (Proje No: 14.B0423.02.01).

A Research on Grain Yield and Yield Components of Triticale (x Triticosecale Wittmack) Cultivars in Continental Climate and Arid Agricultural Conditions of Eastern Black Sea Region

Öz

This study was carried out between 2013-2014 and 2014-2015 in order to determine yield and yield components of nine triticale (Tatlıcak-97, Presto, Karma 2000, Melez-2001, Mikham-2002, Ege Yildizi, Alperbey, Umranhanim and Tacettinbey) cultivars in continental climate and arid agricultural conditions of Siran-Gumuşhane. The trial was designed according to randomized complete block design in three replications. According to the two-year averages, investigated traits of the varieties were changed between 146.67-151.67 for days to headings, 109.00-115.89 cm for plant height, 328.58-413.09 for the number of spike per square meter, 9.40-12.33 cm for the spike length, 22.27-24.43 for the number of spikelets per spike, 42.28-59.32 for the number of spikes, 1.98-2.66 g for grain weight at per spike, 34.33-37.67% for harvest index, and 418.92-546.30 kg da-1 for grain yield. The highest grain yield, grain number in spike and grain weight in spike were obtained from the cultivar of Alperbey and this cultivar is in the same group with Mikham-2002, Ege Yildizi, Karma-2000, and Presto. Grain yield significantly related to days to headings (r=0.487**) plant height (r=0.503**), number of ears per square meter (r=0.701**), and harvest index (r=0.375**). As a result, it was concluded that Alperbey, Mikham-2002, Ege Yildizi, Karma-2000 and Presto varieties were suitable for Gumuşhane-Siran ecological conditions in terms of grain yield.

Anahtar Kelimeler

Triticale, grain yield, yield components, correlation

Kaynakça

• Akgün, İ., Kaya, M., Altındal, D. (2007). Isparta ekolojik koşullarında bazı tritikale hat/çeşitlerinin verim ve verim unsurlarının belirlenmesi. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 20(2), 171-182.
• Akgün, İ., Tosun, M., Sağsöz, S. (1997). Erzurum ekolojik koşullarında bazı tritikale hat ve çeşitlerinin verim ve verim unsurları üzerine bir araştırma. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fak. Dergisi, 28(1), 103-119.
• Albayrak, S., Mut, Z., Töngel, Ö. (2006). Tritikale (x Triticosecale Wittmack) hatlarında kuru ot ve tohum verimi ile bazı tarımsal özellikler. Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 1(1), 13–21.
• Alp, A. (2009). Diyarbakır kuru koşullarında bazı tescilli tritikale (x Triticosecale Wittmack) çeşitlerinin tarımsal özelliklerinin belirlenmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilim Dergisi, 19(2), 61-70.
• Atak, M., Çiftçi, C. Y. (2005). Tritikale (x Triticosecale Wittmack)’de farklı ekim sıklıklarının verim ve bazı verim öğelerine etkisi. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi, 11(1), 98-103.
• Atak, M., Çiftçi, C. Y. (2006). Bazı tritikale çeşit ve hatlarının morfolojik karakterizasyonu. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi, 12(1), 101-111.
• Azman, M. A., Coşkun, B., Tekik, H., Aral, S. (1997). Tritikalenin yumurta tavuğu rasyonlarında kullanılabilirliği. Hayvancılık Araştırma Dergisi, 7(1), 11-14.
• Bağcı, A. (2005). İnsan ve hayvan beslenmesi için yeni bir umut tritikale (Alternatif bir tahıl). www.afyontarim.gov.tr. (Erişim: 22.12.2019).
• Bostan, S. (1995). Van ekolojik koşullarında bazı yazlık tritikale hatlarının verim ve verim unsurları üzerine bir araştırma. (Yüksek lisans tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 74 s. Van.
• Çengel, A. (2001). Ankara koşullarında yetiştirilen bazı triticale hatlarının verim ve verim öğelerinin incelenmesi. (Yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Çöplü, N. (2001). Bazı triticale genotiplerinin diallel melezlerinde kantitatif ve sitolojik analizler. (Doktora tezi). Uludağ Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Bursa.
• Du Pisani, F. (2009). Evaluation of the structural and functional composition of south african triticale cultivars (x Triticosecale Wittmack). (Master Thesis). Stellenbosch University, Agri Sciences Fac., Dept. of Food Science, 141 p. Stellenbosch.
• FAO, (2019). Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome. http://www.fao.org/faostat/en/#data/QC. (Erişim tarihi: 06.08.2020).
• Furan, M. A., Demir, İ., Yüce, S., Akçalı, Can, R. R., Aykut, F. (2005). Ege Bölgesi tritikale çeşit geliştirme çalışmaları, geliştirilen çeşit ve hatların verim ve kalite özellikleri üzerinde araştırmalar. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 18(2), 251-256.
• Gebeyehou, G., Knott, D. R., Baker, R. J. (1982). Relations among durations of vegetative and grain filling phases, yield components and grain yield in durum wheat cultivars. Crop Sci. 22: 287-290. DOI: 10.2135/cropsci1982.0011183X002200020021x.
• Geren, H., Geren, H., Soya, H., Ünsal, R., Kavut, Y. T., Sevim, İ., Avcıoğlu, R. (2012). Menemen koşullarında yetiştirilen bazı tritikale çeşitlerinin tane verimi ve diğer verim özellikleri üzerinde araştırmalar. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 49(2), 195-200.
• Goyal, A., Beres, B. L., Randhawa, H. S., Navabi, A., Salmon, D. F., Eudes, F. (2011). Yield stability analysis of broadly adaptive triticale germplasm in southern and central Alberta, Canada, for industrial end-use suitability. Can. J. Plant Sci., 91: 125-135. DOI: 10.4141/cjps10063.
• Helvacı, D. (2006). Farklı dozlarda fosfor uygulamasının tritikale genotiplerine etkisinin belirlenmesi. (Yüksek lisans tezi). Osmangazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 45 s. Eskişehir.
• JMP, (2007). JMP, 7.0.2. SAS Institute Inc., Cary, North Carolina 27513, USA.
• Kahraman, T. (2006). Bazı ekmeklik buğday çeşitlerinde farklı ekim zamanı ve azotlu gübre uygulamalarının, tane dolu süresi ve tane dolum oranı ile verim ve kalite unsurlarına etkilerinin belirlenmesi. (Doktora tezi). Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 160 s. Tekirdağ.
• Kızılgeçi, F., Yıldırım, M. (2017). Bazı tritikale (x Triticosecale Wittmack) genotiplerinin verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi. Turk. J. Agric. Re.s, 4(1), 43-49.
• Korkut, K. Z., Beşer, İ., Bilir, S. (1993). Makarnalık buğdaylarda korelasyon ve path katsayıları üzerine çalışmalar. Makarnalık Buğday ve Mamülleri Sempozyumu, 30 Kasım-03 Aralık 1993, 183-187.
• Kutlu, İ., Kınacı, G. (2011). Sulu ve kuru koşullara uygun tritikale genotiplerinde tarımsal özelliklerin belirlenmesi. Anadolu Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi-C, Yaşam Bilimleri ve Biyoteknoloji, 1(1), 71-82.
• Mut, Z. (2004). Bazı ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) çeşitlerinde genotip × çevre interaksiyonları ve çeşitlerin stabilitelerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. (Doktora tezi). OMÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, 238 s. Samsun.
• Mut, Z., Albayrak, S., Töngel, Ö. (2006). Tritikale (x Triticosecale Wittmack) hatlarının tane verimi ve bazı özelliklerinin belirlenmesi. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi. Tarım Bilimleri Dergis, 12(1), 56-64.
• Mut, Z., Erbaş Köse, Ö. D. (2018). Tritikale genotiplerinin tane verimi ve bazı kalite özellikleri. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, 33: 47-57. DOI: 10.7161/omuanajas.336108.
• Mut, Z., Sezer, İ., Gülümser, A. (2004). Samsun koşullarında tritikale genotipleri ile buğday, arpa ve çavdarın verim, verim unsurları ve bazı kalite öğeleri üzerine kıyaslamalı bir araştırma. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 19: 1-8.
• Mut, Z., Sezer, İ., Gülümser, A. (2005). Effect of diferent sowing rates and nitrogen levels on grain yield, yield components and some quality traits of triticale. Asian Journal of Plant Sciences, 4(5), 533-539.
• Oral, E., Ülker, M. (2016). Tritikale (x Triticosecale Wittmack) çeşitlerinde özellikler arası ilişkiler ve path analizi. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 6(3): 153-160. DOI: 10.21597/jist.2016321850.
• Özer, E. (2006). Konya yöresinde farklı ekim zamanı ve ekim sıklıklarında yetiştirilen tritikale (x Triticosecale Witt.) genotiplerinde ot verimi ve bazı tarımsal özelliklerin belirlenmesi. (Doktora tezi). Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 136 s. Konya.
• Özer, E., Karadavut, U., Taner, S. (2005). Konya Ovası kuru şartlarında yetiştirilen bazı tritikale çeşit ve hatlarında verim ve diğer özellikler üzerine araştırmalar. Türkiye VI. Tarla Kongresi, 5-9 Eylül, Antalya, Cilt: 2, 1127-1131.
• Özer, E., Taner, S., Akçacık, A. G. (2010). Konya şartlarında tritikale’nin (x Triticosecale Witt.) yeşil ot potansiyeli ile bazı tarımsal özellikleri. Bahri Dağdaş Uluslararası Tarımsal Araştırma Enstitüsü. Bitkisel Araştırma Dergisi 1: 17–22.
• Paksoy, A. H. (2005). Kahramanmaraş koşullarında bazı tritikale çeşit ve hatlarının verim ve verim özelliklerinin belirlenmesi. (Yüksek lisans tezi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 52 s. Kahramanmaraş.
• Preiffer, W. H. (1992). Triticale improvement strategies at CIMMYT: Exploting adaptive patterns and end-use orientation. In:Proceedins, 7th Regional Wheat Workshop for Eastern, Central and Sothern Africa.
• Sencar, Ö., Gökmen, S., Sakin, M. A. (1997). Tokat Artova koşullarında triticale, buğday ve çavdarın verim ve verim unsurları üzerine bir araştırma. Türkiye II. Tarla Bitkileri Kongresi, 22-25 Eylül 1997, Samsun, 113-117.
• Sirat, A. (2010). Bazı arpa (Hordeum vulgare L.) çeşitlerinde genotip × çevre interaksiyonları ve çeşitlerin stabilitelerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. (Doktora tezi). OMÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, 245 s. Samsun.
• Şentürk, Ş., Akgün, İ. (2014). Bazı tritikale genotiplerinin batı geçit bölgesinde verim ve verim unsurlarının belirlenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 9(1), 16-26, Isparta.
• Taşyürek, T., Demir, M., Gökmen, S. (1999). Sivas yöresinde triticalenin azotlu gübre isteği. Orta Anadolu’da Hububat Tarımının Sorunları ve Çözüm Yolları Sempozyumu, 8-11 Haziran 1999, Konya, 259-265.
• Tayyar, Ş., Kahrıman, F. (2016). Biga şartlarında yetiştirilen tritikale genotiplerinin verim ve bazı kalite özelliklerinin belirlenmesi. Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 13(2), 17-22. DOI: 10.25308/aduziraat.293416.
• Tosun, M., Akgün, İ., Sağsöz, S., Taşpınar, M. (2000). Yazlık ekilen tritikale genotiplerinde verim ve verim öğelerinin belirlenmesi. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 31(1), 1-10.
• TÜİK, (2018). Türkiye İstatistik Kurumu. https://biruni.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zul. (Erişim; 07.08.2020).
• TÜİK, (2019). Türkiye İstatistik Kurumu. http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1001. (Erişim; 07.08.2020).
• Ünver, S. (1999). Bazı tritikale hatlarında verim ve verim öğelerinin incelenmesi. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü (TARM) Dergisi, 8: 82-92.
• Yağbasanlar, T., Genç, İ., Ülger, A. C. (1988). Çukurova koşullarında tritikalede farklı azot dozu ve tohumluk miktarının verim ve verim unsurlarına etkisi. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 3: 23-35.
• Yağbasanlar, T., Ülger, A. C., Genç, İ. (1989). Çukurova koşullarında bazı tritikale (x Triticosecale Wittmack) hatlarının uyum yetenekleri üzerinde bir araştırma. Çukurova Üni. Zir. Fak. Der., 4: 83-90.
• Yağbasanlar, T., Ülger, A. C. (1989). Tritikale’nin besin değeri ve önemi. Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi, 4(4), 120-128.
• Yanbeyi, S., Sezer, İ. (2006). Samsun koşullarında bazı tritikale hatlarının verim ve verim öğeleri üzerine bir araştırma. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 21(1), 33-39.
• Yılmaz, N., Kaya, A. N. (2003). Ekim sıklığının bazı yazlık tritikale (x Triticosecale wittmack) hatlarının verim ve verim öğeleri üzerine etkisi. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 34(3), 197-204.