Yaygın Olarak Tarımı Yapılan Nohut (Cicer arietinum L.) Çeşitlerinde Tuzluluğun Fide Gelişimi Üzerine Etkisi

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 2, 178 - 188, 24.12.2020

Süveyla Yılmaz Mustafa Önder

Öz

Nohut birçok tahıl türüne göre tuza az dayanıklı olmasına karşın, yemeklik baklagil türleri arasında tuza en dayanıklı olanıdır. Bu araştırmada, saksıda yetiştirilen toplam 10 farklı nohut çeşidine tuz uygulamasının fide gelişimi üzerine etkileri incelenmiştir. Ülkemizin farklı bölgelerinde bulunan 7 araştırma enstitüsü tarafından ıslah edilen tescilli 10 nohut çeşidinin, fide dönemindeki tuza dayanıklılıkları test edilmiştir. Araştırma, Ankara Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü’ne ait cam seralarda 2018 yılında Tesadüf Parselleri Deneme Desenine göre 3 tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Her tekerrürde bir tuz ve bir kontrol olmak üzere iki uygulama çalışılmış ve toplam 60 saksıda deneme kurulmuştur.
Elde edilen sonuçlara göre tuz uygulamaları sonucunda, sürgün uzunluğu, bitkide yaprak sayısı, yeşil aksam yaş ağırlık, yeşil aksam kuru ağırlık, kök yaş ağırlık, kök kuru ağırlık, kök uzunluğu ve kök boğazı çapı değerleri kontrollerine göre daha düşük değerler almıştır. Sürgün uzunluğu bakımından tuz uygulamalarından en az etkilenen Aksu, en çok etkilenen ise Uzunlu 99 çeşidi olmuştur. Bitki yaprak sayısında en az etkilenen Akçin, en çok etkilenen Çakır; yeşil aksam yaş ağırlıkta en az etkilenen Sarı 98, en çok etkilenen Arda; yeşil aksam kuru ağırlıkta en az etkilenen Aksu, en çok etkilenen Çakır; kök yaş ağırlıkta en az etkilenen Sarı 98, en çok etkilenen Çağatay ve Azkan çeşitleri aynı değeri almışlardır. Kök kuru ağırlıkta en az etkilenen Uzunlu 99, en çok etkilenen Akçin; kök uzunluğunda en az etkilenen; Sarı 98, en çok etkilenen Gökçe; kök boğazı çapında en çok etkilenen Arda, en az etkilenen Azkan çeşidi olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Nohut, çeşit, çimlenme, dayanıklılık, tolerans, tuz

Teşekkür

Bu çalışma Süveyla YILMAZ’ın Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalında yaptığı yüksek lisans tezinin bir bölümünü kapsamaktadır. Yürütülen çalışmada, teşvikleri ve yardımlarından dolayı Ankara Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürü Sayın Dr. Ayten SALANTUR’a çok teşekkür ederiz. Ayrıca Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü, Yemeklik Tane Baklagiller Birim Sorumlusu ve Ülkesel Nohut Islah Araştırmaları Koordinatörü Dr. Abdülkadir AYDOĞAN’a tohumluk materyalinin temini ve denemenin tüm aşamalarındaki teknik bilgi desteği için ve arpa ıslahçısı Sinan AYDOĞAN’a istatistik analizlerde sağladığı katkı için teşekkürlerimizi sunarız.

Effect of Salinity on Seedling Development on Widely Cultivated Chickpea (Cicer arietinum L.) Varieties

Öz

Although less resistant to salt than many grain kinds, chickpea the most resistant to salt among edible legumes. This research conducted to determine the salt tolerant of seedlings in early period of growing of 10 Chickpea varieties that developed and registered by the Research Institutes of TAGEM Which located in seven different regions/city of Turkey. The trial was set up according to the Randomized Plots Design with three replications in Ankara Field Crops Central Research Institute’s greenhouse in 2018. In each replication, one salt application and one control pot were used which made up in 60 pots.
According to obtained results, the controls were have higher values than the salt applied in terms of shoot length, number of leaves per plant, root length, root neck diameter, fresh and dry weight of green part and root. In terms of shoot length: least affected Aksu and the most Uzunlu 99, number of leaves: least affected Akçin and the most Çakır, green part fresh weight: least affected, Sarı 98 and the most Arda, green part dry weight: least affected Aksu and the most Çakır, Root fresh weight: least affected Sarı 98 and the most Çağatay & Azkan, root dry weight; least affected Uzunlu 99 the most Akçin, root length; least affected Sarı 98 and the most Gökçe, root neck diameter: least affected Azkan and the most affected variety was Arda.

Anahtar Kelimeler

Chickpea, variety, seedling, resistance, tolerance, salt

Kaynakça

• Allen, S. G., Dobrenz, A. K., Bartels, P. G. (1986). Physiological response of salt tolerant and nontolerant alfalfa to salinity during germination. Crop Science, 26(5), 1004-1008. DOI: 10.2135/cropsci1986.0011183X002600050033x.
• Anonim, (2019a). Baklagil Sektör Politika Belgesi (2019-2023) 7/TAGEM-2019, 102 s.
• https://www.tarimorman.gov.tr/TAGEM/Belgeler/yayin/Baklagil%20Sekt%C3%B6r%20Politika%20Belgesi%202019-2023.pdf.
• Anonim, (2019b). ZMO-Nohut Raporu-19.07.2018 (Son Güncelleme:10.04.2020-11:16:59) Erişim tarihi: 08.05.2020 http://zmo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=29998&tipi=38&sube=0.
• Anonim, (2019c). Çeşitler. TAGEM / Enstitüler/ Resmi Web sayfası / (Erişim tarihi 16.12.2019). https://www.tarimorman.gov.tr/TAGEM/Link/13/Enstituler.
• Anonim, (2020). Bitkisel Üretim İstatistikleri. TÜİK/Temel İststistikler/Tarım. (Erişim tarihi 16.08.2020) https://tuikweb.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod=temelist
• Ashraf, M., Mc Neilly, T., Bradshaw, A. D. (1986). The potential for evaluation of salt (NaCl) tolerance of seven grass species. New Phytol. 103: 299-309.
• Ashraf, M. (1994). Breeding for salinity tolerance in plants. Critical Reviews in Plant Sci, 13(1), 17-42. DOI: 10.1080/07352689409701906.
• Ashraf, M., Zafar, Z. U., Cheema, Z. A. (1994). Effect of low potassium regimes on some salt and groughttolerant lines of pearl millet. Phyton. Horn., 34(2), 219-227.
• Asraf, M., Arfan, M., Ahmad, A. (2003). Salt tolerance in Okra: Ion relations and gas exchanges characteristics. Journal of Plant Nutrition, 26(1), 63-79.
• Bayuelo-Jimenez, J. S., Debouck, D. G., Lynch, J. P. (2002). Salinity tolerance in Phaseolus species during early vegetative growth. Crop Science, 42: 2184-2192. DOI: 10.2135/cropsci2002.2184.
• Bolat M., Ünüvar, F. İ., Dellal, İ. (2017). Türkiye’de yemeklik dane baklagillerin gelecek eğilimlerinin belirlenmesi. Tarım Ekonomisi Araştırmaları Dergisi, 3(2), 7-18.
• Çiftçi, V., Şensoy, S., Türkmen Ö. (2009). Van-Gevaş’ta yaygın olarak yetiştirilen yalancı dermason fasulye populasyonunun seleksiyon yöntemiyle ıslahı. TÜBİTAK-TOVAG, Proje no:106 O 346.
• Demir, S. (2009). Tuz gölü çevresinde yetiştirilen yöresel kavun populasyonunun (Koçhisar kavunu) tuza tolerans özellikleri bakımından incelenmesi. (Yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 96 s. Ankara.
• Dölarslan, M., Gül, E. (2012). Toprak bitki ilişkileri açısından tuzluluk. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi 5(2), 56-59, 2012.
• Epstein, E. (1985). Salt-tolerant crops: origin, development, and prospects of the concept. Plant and Soil, 89: 187-198.
• Esechie, H. A. (1994). Interaction of salinity and temperature on the germination of sorghum. Journal of Agronomy and Crop Science, 172: 194-199. DOI: 10.1111/j.1439-037X.1994.tb00166.x.
• Geçer, M. K. (2003). Domateste farklı tuzluluk seviyelerinin fide kalitesi, bitki gelişimi ve verim üzerine etkileri. (Yüksek lisans tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. 42 s. Van.
• Goertz, S. H., Coons, J. M. (1989). Germination response of tepary and navy beans to sodium chloride and temperature. Hortscience, 24(6), 923-925. https://pascal-francis.inist.fr/vibad/index.php?action=getRecordDetail&idt=6710813.
• Güldüren, Ş., Elkoca, E. (2012). Kuzey Doğu Anadolu Bölgesi ve Çoruh Vadisi’nden toplanan bazı fasulye (Phaseolus Vulgaris L.) genotiplerinin çimlenme döneminde tuza toleransları. Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Derg., 43(1), 29-41.
• Kahraman, A., Önder, M. (2009). Konya Bölgesinde yetiştirilen kuru fasulye (Phaseolus Vulgaris L.) genotiplerinde verim ve bazı verim öğelerinin belirlenmesi. Türkiye VIII. Tarla Bitkileri Kongresi, Cilt 1, 309-313 (Sözlü Sunum). 19-22 Ekim 2009, Hatay.
• Kahraman, A. (2014). Ekim zamanlarının kuru fasulye genotiplerinde (Phaseolus Vulgaris L.) verim, verim unsurları ve kalite özellikleri üzerine etkileri. (Doktora tezi). Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri ABD, Konya.
• Kanber, R., Ünlü, M. (2008). Türkiye’de sulama ve drenaj sorunları: Genel bakış. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, DSİ VI. Bölge Müdürlüğü. 5. Dünya Su Forumu Bölgesel Hazırlık Süreci, DSİ Yurtiçi Bölgesel Su Toplantıları, Sulama – Drenaj Konferansı, 10-11 Nisan 2008, 1-45. Adana
• Kantar, F., Elkoca, E. (1998). Kültür bitkilerinde tuza dayanıklılık. Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Derg. 29(1), 163-174.
• Kara, T. (2002). Irrigation scheduling to present soil salinization from a shallow water table. Acta Horticulture, 573: 139-151. DOI: 10.17660/ActaHortic.2002.573.16.
• Karakullukçu, E. (2007). Bazı nohut (Cicer arietinum L.) çeşitlerinin tuz toleranslarının belirlenmesi. (Yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 40 s. Ankara.
• Karakullukçu, E., Adak, M. S. (2008). Bazı nohut (Cicer arietinum L.) çeşitlerinin tuza toleranslarının belirlenmesi. Tarım Bilimleri Dergisi, 14(4), 313-319.
• Kaya, E. (2011). Erken bitki gelişme aşamasında kuraklık ve tuzluluk streslerine tolerans bakımından fasulye genotiplerinin taranması. (Yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 213 s. Adana.
• Kayış, S. U. (2014). Bazı mercimek (Lens culinaris medic.) çeşitlerinin çimlenme ve fide döneminde tuza toleransı. (Yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. 54 s. Konya.
• Khalid, M. N., Iqbal, H. F., Tahir, A., Ahmad, A. N. (2001). Germination potential of chickpeas (Cicer arietinum L.) under saline conditions. Pakistan Journal of Biological Sciences, 4(4), 395-396.
• Kına, A., (2008). Farklı tuz konsantrasyonlarının, iki farklı çilek (Fragaria x ananassa) çeşidinde bazı bitkisel ve kimyasal özelliklerine etkisi. (Yüksek lisans tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 66 s. Van,
• Koç, S. (2005). Fasulyelerde tuzluluğa tolerans bakımından genotipsel farklılıkların erken bitki gelişimi aşamasında belirlenmesi. (Yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 86 s. Adana.
• Kuşvuran, Ş. (2010). Kavunlarda kuraklık ve tuzluluğa toleransın fizyolojik mekanizmaları arasındaki bağlantılar. (Doktora tezi). Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 356 s. Adana.
• Kuşvuran, Ş. (2011). Bamya (Abelmoschus esculentus L.)’da tuz stresine tolerans bakımından genotipsel farklılıklar ve tarama parametrelerinin araştırılması. Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Derim Dergisi, 28(2), 55-70
• Kwiatowsky, J. (1998). Salinity classification, mapping and management in Alberta. http://www.agric.gov.ab.ca/sustain/soil/salinity/.
• Lauchli, A., Epstein, E. (1990). Mechanisms of salt tolerance in plants. Calif. Agric., 38(10): 18-20.
• Özdemir, S. (2002). Yemeklik Baklagiller. Hasat Yayıncılık, İstanbul, 142 s.
• Pekşen, E., Artık, C. (2005). Antibesinsel maddeler ve yemeklik tane baklagillerin besleyici değerleri. OMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 20(2), 110-120.
• Pesserakli, M. (1991). Dry matter yield, nitrogen- 15 absorption, and water uptake by green bean under sodium chloride stres. Crop Science, 31: 1633-1640. DOI: 10.2135/cropsci1991.0011183X003100060051x.
• Rabie, G. H., Almadini, A. M. (2005). Role of bioinoculants in development of salt tolerance of Vicia faba plants under salinity stres. African Journal of Biotechnology 4(2), 210-222. DOI: 10.5897/AJB2005.000-3041
• Rastgeldi, Z. H. A. (2010). Biberde farklı tuz konsantrasyonlarının bazı fizyolojik parametreler ile mineral madde içeriği üzerine etkisi. (Yüksek lisans tezi). Harran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Şanlıurfa, 67 s.
• Seemann, J. R., Critchley, C. (1985). Effects of salt stress on the growth, ion concent, stomotal behaviour and photosynthetic capacity of a salt-sensitive species, Phaseolus vulgaris L. Planta, 164: 151-162.
• Sözen, Ö., Karadavut, U. (2018). Correlation and path analysis for yield performance and yield components of chickpea (Cicer arietinum L.) genotypes cultivated in Central Anatolia. Pakistan Journal of Botany, 50(2), 625-633.
• Szabolcs, I. (1994). Soils and Salinization. In: Pessarakli, M. (Ed.) Handbook of Plant and Crop Stress, 3-11. Marcel Dekker, New York.
• Şehirali, S. (1988). Yemeklik Dane Baklagiller. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yay. No: 1098, Ders Kitabı No: 314, Ankara.
• Tatar, M. Ö. (2006). Tuzluluğun bazı çeltik çeşit ve hatlarının çimlenme ile fide gelişimi üzerine etkisi. (Yüksek lisans tezi). Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 78 s. İzmir.
• Turhan, A. (2007). Türkiye’de yetiştirilen bazı domates gen kaynaklarının tuza toleransları ile morfolojik özellikleri. (Doktora tezi). Uludağ Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 184 s. Bursa.
• Yurtseven, E., Bozkurt, D. O. (1997). Sulama suyu kalitesi ve toprak nem düzeyinin marulda verim ve kaliteye etkisi. Tarım Bilimleri Dergisi, 3(2), 44-51.
• Yaşar, F. (2003). Tuz stresi altındaki patlıcan genotiplerinde bazı antioksidant enzim aktivitelerinin in vitro ve in vivo olarak incelenmesi. (Doktora tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 139 s. Van.