Investigation of the Relationship Between Emotional Burden, Psychological Resilience and Depression Levels in Individuals with a Sibling with Special Needs

Yıl 2025, Cilt: 20 Sayı: 45, 339 - 362, 31.03.2025

Büşranur İnanç , Ayşe Tuba Ceyhun , Hatice Deniz Özdemir

https://doi.org/10.35675/befdergi.1504335

Öz

In the study, it was aimed to reveal the relationship between perceived emotional burden, psychological resilience and depression levels in individuals with siblings with special needs and to determine the effect of some variables (gender, education level and sibling's need type). The study group of the research consists of individuals with siblings with special needs selected by purposive sampling. In this context, a total of 423 people, 265 of whom were female and 158 of whom were male, living in Adana, literate, aged between 12-40 years, without any special needs, and who volunteered to participate in the study participated in the study. In the study, demographic information form, Emotional Burden Scale in Individuals with Siblings with Special Needs, Brief Psychological Resilience Scale and Beck Depression Screening Scale for Primary Care (BDÖ-BB) were used as data collection tools. In the analysis of the research data; t-test, ANOVA, correlation, regression analysis were performed. As a result of the study, it was found that there was a negative and weakly significant relationship between emotional burden and psychological resilience, while there was a positive and moderately significant relationship between emotional burden and depression levels.

Anahtar Kelimeler

Depression, emotional burden, psychological resilience, special needs sibling

Özel Gereksinimli Kardeşe Sahip Olan Bireylerde Duygusal Yük, Psikolojik Sağlamlık ve Depresyon Düzeylerinin İncelenmesi

Öz

Araştırmada özel gereksinimli kardeşe sahip olan bireylerde algılanan duygusal yük, psikolojik sağlamlık ve depresyon düzeyleri arasındaki ilişkinin ortaya konulması ve bazı değişkenlere göre (cinsiyet, eğitim düzeyi ve kardeşin gereksinim türü) etkisinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın çalışma grubu amaçlı örneklem ile seçilmiş Adana’da yaşayan, okuma yazma bilen, yaşları 12-40 arasında değişen ve herhangi bir özel gereksinimi olmayan, araştırmaya katılmaya gönüllü olan 265’i kadın 158’i erkek olmak üzere 423 kişi araştırmaya katılmıştır. Araştırmada, veri toplama aracı olarak demografik bilgi formu, Özel Gereksinimli Kardeşe Sahip Bireylerde Duygusal Yük Ölçeği, Kısa Psikolojik Sağlamlık Ölçeği ve Birinci Basamak İçin Beck Depresyon Tarama Ölçeği (BDÖ-BB) kullanılmıştır. Araştırma sonucunda katılımcı bireylerin duygusal yükleri ile psikolojik sağlamlıkları arasında negatif ve zayıf yönde anlamlı ilişki bulunurken, duygusal yük ile depresyon düzeyleri arasında pozitif yönde ve orta düzeyde anlamlı ilişki olduğu tespit edilmiştir. Araştırma sonuçları ışığında yetersizlikten etkilenmeyen kardeşlere yönelik psiko-sosyal çalışmalara daha fazla yer verilmesi önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Depresyon, duygusal yük, psikolojik sağlamlık, özel gereksinimli kardeş.

Kaynakça

• Akdoğan, M, S. (2021). Otizm spektrum bozukluğu tanısı almış bireylerin sağlıklı kardeşlerinin benlik saygısı ve suçluluk-utanç düzeylerinin kardeşi kabullenme üzerindeki etkinin incelenmesi. (Tez No. 712067) [Yüksek lisans tezi, Uluslararası-Kıbrıs Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Akkaya, Ç. (2021), Otizmli çocukların annelerinde ebeveyn rolüne ilişkin kendilik algısı, sosyal destek ve depresif belirtiler. (Tez No. 702120) [Yüksek Lisans Tezi Marmara Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Akoğlu, B. (2022). Özel gereksinimi olan çocuğa sahip ailelerde psikolojik sağlamlık üzerine sistematik bir derleme. Mutluluk ve İyi Oluş Dergisi, 7(13), 47-56. https://doi.org/-10.32739/usmut.2022.7.13.11
• Aktürk, Z., Dağdeviren, N., Türe, M., Tuğlu, C. (2005), Birinci basamak için beck depresyon tarama ölçeği’nin türkçe çeviriminin geçerlik ve güvenirliği. Türkiye Aile Hekimliği Dergisi, 9(3), 117-122.
• Arıcı, S. (2021). Özel gereksinimi olan kardeşe sahip okul öncesi dönemdeki çocukların kardeş ilişkileri ve sosyal uyum becerileri. (Tez No. 772167) [Yüksek lisans tezi, Lefke-Avrupa Üniversitesi-Kıbrıs]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Arıkan-Çolak, D. (2019), Özel gereksinimli ve sağlıklı kardeşe sahip bireylerde ebeveynleşme olgusu ile ilişkili değişkenlerin incelenmesi. (Tez No. 551787) [Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi-Ankara]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Atalan, G. (2022), Özel gereksinimli çocuğa sahip ebeveynlerin psikolojik yardım alma tutumlarının psikolojik sağlamlık ve eş desteği ile ilişkisi. (Tez No. 733873) [Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi-İzmir]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Atalan, G., Kabasakal H. Z. (2022). Özel gereksinimli çocuk sahibi ebeveynlerde psikolojik yardım almaya ilişkin tutum, psikolojik sağlamlık ve eş desteği ilişkisi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 21(84), 173-187. https://doi.org/10.17755/esosder.1128023
• Atalay-Göv, S. (2023), Özel öğrenme güçlüğü olan çocukların psikolojik sağlamlık ve sosyal uyum beceri düzeylerinin incelenmesi. (Tez No. 817413) [Yüksek lisans tezi, Kırıkkale Üniversitesi- Kırakkale]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Ayvalı, H. (2024). Özel gereksinimli çocuğu olan ebeveynlerde algılanan stres ile psikolojik iyi oluş arasındaki ilişkide aile yılmazlığı ve öz-şefkatin çoklu aracılık rolü. (Tez No. 853593) [Doktora tezi, Anadolu Üniversitesi-Eskişehir]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Bayar, S. (2023). Çocuklardaki engel durumlarının anne ve babalardaki depresyon durumuna etkileri. (Tez No. 798961). [Yüksek lisan tezi, İstanbul Aydın Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Baykul, Y. (2010). Eğitimde ve psikolojide ölçme: klasik test teorisi ve uygulaması. Pegem Akademi.
• Beck AT., Guth D., Steer RA., Ball R. (1997). screening for majör depression disorders in medical inpatients with the beck depression inventory for primary care. Behaviour Research and Therapy. 35(8), 785-791.https://doi.org/10.1016/S0005-7967(97)00025-9
• Beck AT., Steer RA., Brown GK. (2000). Manual for the Beck Depression Inventory-Fast Screen for Medical Patients. San Antonio, TX: Psychological APA PsycTests, Corporation. https://doi.org/10.1037/t14984-000.
• Bekçi, E. (2021), Otizmli kardeşi olan ve olmayan ergen gruplarının duygu düzenleme ve aleksitimik özellikleri. (Tez No. 696721). [Yüksek lisan tezi, Haliç Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Birinci-Toson, Y. (2022), Özel gereksinimli kardeşi olmak: Mardin Örneği. (Tez No. 733672). [Yüksek lisans tezi, Mardin Artuklu Üniversitesi-Mardin]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Boccio, C. M., and Beaver, K. M. (2019), Further examining the potential association between birth order the personality: null results from a national sample of american siblings. Personality and Invividual Differences. 139,125-131. https://doi.org/10.1016/-j.paid.2018.11.017
• Bora, S. (2021), Otizmli ve down sendromlu çocuğu olan ailelerde sosyal destek algısı ve aile işlevselliğinin psikolojik iyi oluş üzerindeki etkisi. (Tez No. 701952). [Yüksek lisan tezi, İstanbul Ticaret Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz ve Ş., Demirel F. (2018). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Can, E. (2022), Otizm spektrum bozukluğu almış çocukların annelerinde depresyon, psikolojik yardım alma tutumları ve başa çıkma stratejilerinin incelenmesi. (Tez No. 747986). [Yüksek lisan tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Çalgıcı-Duran, G. (2024), Engelli çocuğa sahip ebeveynlerde bakım verme yükü ve psikolojik sağlamlık düzeyleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi. (Tez No. 853479). [Yüksek lisan tezi, Muğla Sıtkı Kocaman Üniversitesi-Muğla]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Dilekçi, E, N. (2023). Özel gereksinimli çocuğa sahip ebeveynlerin tükenmişlik düzeyinin şefkat ve öz-şefkat açısından incelenmesi. (Tez No. 814457). [Yüksek lisans tezi, KTO Karatay Üniversitesi-Konya]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Doğan, T. (2015), Kısa psikolojik sağlamlık ölçeğinin türkçe uyarlaması: geçerlik ve güvenirlik araştırması. The Journal of Happiness & Well-Being (Mutluluk ve Refah Dergisi), 3(1), 93-102.
• DSÖ, (2021). Dünya genelinde 1 milyardan fazla engelli bulunuyor. (https://www.aa.com.tr/-tr/saglik/dso-dunya-genelinde-1-milyardan-fazlaengelli-bulunuyor/2436449. adresinden 9 Mart 2023 tarihinde alındı.
• Ekinci, Ö. N. (2022), Otizmli çocuğu olan aileler ile normal gelişim gösteren çocuğu olan ailelerin anksiyete ve psikolojik sağlamlık düzeyleri ile stresle başa çıkma yöntemleri bakımından karşılaştırmalı incelemesi. (Tez No. 764176) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Gedik Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Ekşi, H. Yüksel, M. Otrar, M. (2021). Özel kardeşimle yaşamak. (1. Baskı,). Nobel Yayıncılık.
• Eldeniz-Çetin, M. (2017), Özel gereksinimli bireylerin tercihlerinin değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi. 18(02), 309-328. https://-doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.293726
• Elumar, E. (2021), Özel gereksinimli kardeşe sahip tipik gelişim gösteren çocukların aile temalı resimlerinde kardeşlik olgusuna ilişkin yansımaları. (Tez No. 696234) [Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi-Eskişehir]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Eripek, S. (2005). Özel eğitim. Anadolu Üniveristesi AÖF Yayınları.
• Eripek, S. (2003). Özel eğitim. A. Ataman (Ed.) Özel gereksinimli çocuklar ve özel eğitime giriş (2. Baskı, s. 153-171) içinde. Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
• Floyd, F. J. Costigan, C. L. Richardson, S. S. (2016), Sibling relationships in adolescence and early adulthood with people who have intellectual disability. American Journal on Intellectual and Developmental Disabilities, 121(5):383-397. https://doi.org/10.1352/1944-7558-121.5.383
• Güler, H. N. (2020), Kardeş aracılı sunulan davranışsal öğretim programının otizm spektrum bozukluğu olan çocukların sözel davranış becerilerini geliştirmeye etkisi. (Tez No. 666535) [Yüksek lisans tezi, Biruni Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Gümüş, E. Ç. (2020). Özel gereksinimli çocuğu olan ebeveynlere uygulanan kabul ve kararlılık terapisi temelli girişimlerin psikolojik sağlamlık depresyon anksiyete stres düzeylerine ve bakım yüküne etkisi. (Tez No. 638280) [Yüksek lisans tezi, Akdeniz Üniversitesi-Antalya]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Gürbüz, S., Şahin, F. (2018). Soysal bilimlerde araştırma yöntemleri. (2. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Güzel, O. (2020), Farklı gelişen çocukların kardeşlerine yönelik grupla psikolojik danışma programının kaygı düzeylerine etkileri. (Tez No. 637891) [Yüksek lisans tezi, Yeditepe Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• İnanç, B. (2024). Özel gereksinimli kardeşe sahip olan bireylerde duygusal yük, psikolojik sağlamlık ve depresyon düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. [Yüksek lisans tezi, BiruniÜniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Kal, B. (2020), Otizm spektrum bozukluğu tanısı olan çocukların annelerindeki anksiyete ve depresyon düzeylerinin incelenmesi. (Tez No. 642331) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Karagül, Y. (2023). Özel gereksinimi olan bireylerin annelerinin depresyon ve yılmazlık düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Tez No. 792300) [Yüksek lisans tezi, Bahçeşehir Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Karakuş, Ö. ve Kırlıoğlu, M. (2019). Özel gereksinimli bir çocuğa sahip olmanın getirdiği yaşam deneyimleri: anneler üzerinden nitel araştırma. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (41), 96-112.
• Kartal, M. ve Bardakçı, S. (2018). SPSS ve AMOS uygulamalı örneklerle güvenirlik ve geçerlik analizleri.(2. Baskı). Akademisyen Kitabevi.
• Kayacan, B. (2024). Özel gereksinimli çocuğu olan ebeveynlerin psikolojik dayanıklılıkları, depresyon düzeyleri ve psikolojik yardım almaya ilişkin tutumlarının incelenmesi. (Tez No. 860278) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Kıvrak, D. (2019), Otizmli kardeşe sahip olan bireylerin kardeşleriyle ilişkilerinde yaşanan sorunların ve geleceğe yönelik beklentilerinin incelenmesi. (Tez No. 645253) [Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi-İzmir]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Kızılalp, C. (2018), Kardeşi otizmli olan ve olmayan çocukların kardeş ilişkileri, benlik saygıları ve stresle başa çıkma yolları. (Tez No.529672) [Yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Koçyiğit, T. (2024). Özel gereksinimli çocuğu olan ebeveynlerin mükemmeliyetçilik ve yaşantısal kaçınmaları arasındaki ilişkide psikolojik sağlamlığın rolü. (Tez No.858458) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Arel Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Korkmaz, R. (2017). Otizmli çocuklara sahip annelerin depresyon ve aleksitimi düzeyleri ile normal gelişim gösteren çocuklara sahip annelerin depresyon ve aleksitimi düzeylerinin karşılaştırılması. (Tez No. 485551) [Yüksek lisans tezi, Üsküdar Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Kuru-Akçeken, S. (2024), Özel gereksinimli çocuğu olan babaların depresyon düzeyleri ve baba katılım düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Tez No. 857821) [Yüksek lisans tezi İstanbul Gelişim Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Küçükdereli, M. Z. (2022), Otizmli çocukların ebeveynlerinde depresyon ve dini başa çıkma ilişkisi: Konya örneği. (Tez No. 774622) [Yüksek lisans tezi Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi-Karaman]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Laloğlu, Ş. (2020), Normal gelişim gösteren çocukların özel gereksinimli kardeşlerine yönelik davranışlarında ebeveynlerin çocuk yetiştirme tutumları ile ilişkisi. (Tez No. 683090) [Yüksek lisans tezi Atatürk Üniversitesi-Erzurum]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Lofçalı, A. N. (2019). Özel eğitime gereksinim duyan çocuklara sahip annelerin çocukları ile olan ilişkileri, depresyon düzeyleri ve kişilik özellikleri. (Tez No. 564615) [Yüksek lisans tezi, Beykent Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Nazlı, S. (2021). Aile danışmanlığı. (1. Baskı, s. 46-59) içinde. Anı Yayıncılık.
• Önay, G., (2023), Serebral palsili kardeşe sahip olan çocukların depresyon/anksiyete düzeyleri ve kardeş ilişkileri. (Tez No. 839310) [Yüksek lisans tezi, Doğuş Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Özbek, E. (2018), Özel gereksinimli çocuğa sahip anneler ile engeli olmayan çocuğa sahip annelerin psikolojik dayanıklılık düzeylerinin depresyon açısından incelenmesi. (Tez No. 504370) [Yüksek lisans tezi, Toros Üniversitesi-Mersin]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Özdemir, H. D. ve İnanç, B., (2024), Özel gereksinimli kardeşe sahip olan bireylerde duygusal yük ölçeğinin geçerlilik ve güvenirlik araştırması, 6. Uluslararası Pozitif Psikoloji Kongresi, Sözel Bildiri, Üsküdar Üniversitesi.
• Özkal, M. C. (2024). Engelli çocuğa sahip ebeveynlerin psikolojik sağlamlıkları, sosyal destekleri ve spora yönelik tutumları arasındaki ilişkiler. (Tez No.847369). [Yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi-Elazığ]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Özmen, H. ve Karamustafaoğlu, O., (2019). Eğitimde Araştırma Yöntemleri. (1. Baskı). Pegem Yayıncılık.
• Salihoğlu-Çam, S. (2021), Otizm spektrum bozukluğu tanısı olan çocuk ve ergenlerin annelerinin depresyon, anksiyete, bağlanma ve içselleştirilmiş damgalanma algısının değerlendirilmesi. (Tez No. 686426) [Yüksek lisans tezi, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi-Aydın]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Sezer, F. (2023), Etkileşimli kardeş eğitim programının tipik gelişim gösteren çocuklarla otizmli çocukların kardeş ilişkilerine etkisinin incelenmesi. (Tez No. 819545) [Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi-Ankara]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Sönmez, V., G.; Alacapınar, F. (2011). Örneklendirilmiş bilimsel araştırma yöntemleri. (1.Baskı) Anı Yayıncılık.
• Tabachnick B.G. & Fidell L.S. (2007). Using multivariate istatistik. (Fifth Edition). Pearson Education.
• Taşçı-Karalı, N. (2017), Özel gereksinimli bir birey olan ailelerdeki ebeveynlerin ve kardeşlerin duygu ve düşünceleri. (Tez No. 485690) [Yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi-Adana]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Türkahmetoğlu, K. ve Ceyhun, A.T. (2024). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklarda kardeş beceri destek eğitimi programı (Kabep)’nın etkililiği. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi [PAÜEFD], 61, 1-28. https://doi.org/10.9779/pauefd. 1281349
• Türkahmetoğlu, K., Ceyhun, A. T. (2023). Özel gereksinimli çocuklar için kardeş beceri destek eğitimi programı (KABEP). (1. Baskı). Eğiten Kitap Yayıncılık.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Haber Bülteni. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, 2023, (TÜİK Kurumsal (tuik.gov.tr. adresinden 04 Ocak 2024 tarihinde alınmıştır.
• Türkoğlu, Y. (2023), Zihinsel yetersizliği olan çocukların ebeveynlerinde bakım verme yükü ve ilişkili etmenlerin belirlenmesi. (Tez No. 820662) [Yüksek lisans tezi, Pamukkale Üniversitesi-Denizli]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Üstündağ, N. (2024). Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezi çalışanlarında empati ve sempatinin merhamet yorgunluğu üzerindeki etkisinde psikolojik sağlamlık ve duyarlığın aracı rollerinin incelenmesi. (Tez No.853159). [Yüksek lisans tezi, Düzce Üniversitesi-Düzce]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Walton, K. M., Ingersoll, B. R. (2015). Psychosocial adjustment and sibling relationships in siblings of children with autism spectrum disorder: risk and protective factors. Journal of Autism and Developmental Disorders. 45, 2764-2778. https://doi.org/10.1007/s10803-015-2440-7
• Yaman, C. (2019). Özel gereksinimli kardeşe sahip olan ve özel gereksinimli kardeşe sahip olmayan bireylerde yaşam memnuniyeti ve benlik saygısının incelenmesi. (Tez No.537161). [Yüksek lisans tezi, Düzce Üniversitesi-Düzce]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Yapıcı, Y. G. (2019), Kardeşler aracılığıyla sunulan sosyal öyküler: bir koçluk uygulaması örneği. (Tez No. 624854). [Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi-Eskişehir]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Yarıcı, G. (2022). Otizm spektrum bozukluğu olan çocukların annelerinde depresyon, anksiyete, umutsuzluk ve stresle başa çıkma düzeylerinin incelenmesi. (Tez No. 745750). [Yüksek lisans tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Yelegin, G. (2023), Otizmli çocuğa sahip ebeveynlerin psikolojik dayanıklık ve depresyon seviyelerinin değerlendirilmesi. (Tez No. 826225). [Yüksek lisans tezi, KTO Karatay Üniversitesi-Konya]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi
• Yetiş, H. (2023), Otizmli çocuğa sahip ailelerin psikolojik sağlamlık ve iyi oluş düzeyleri ile çocuğun davranışları arasındaki ilişki. (Tez No. 821697). [Yüksek lisans tezi, İstanbul Aydın Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi
• Yıldırım, B. (2018). Otizm spektrum bozukluğu tanısı almış çocukların anne babalarının depresyon, kaygı ve yaşam kalitesi düzeylerinin, psikolojik yardım almaya yönelik tutumları ile ilişkisi üzerine bir inceleme. (Tez No. 576105). [Yüksek lisans tezi, İstanbul Okan Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Yılmaz, A. (2021). Algılanan ebeveyn tutumu ile kişilik arasındaki ilişkide çocukluk dönemi kardeş ilişkisinin düzenleyici rolü. (Tez No. 683891). [Yüksek lisans tezi, Acıbadem Mehmet Ali Aydınlar Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Yokuş-Yılmaz, E. (2019), Otizm spektrum bozukluğuna sahip kardeşi olan ergenlerin yılmazlık kaynakları ile kardeşlerine yönelik tutumlarının incelenmesi. (Tez No. 585452). [Yüksek lisans tezi, Akdeniz Üniversitesi-Antalya]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Zaidman-Zait, A., Yechezkiely, M., Regev, D. (2020), The quality of the relationship between typically developing children and their siblings with and without intellectual disability: Insights from children's drawings. Research in Developmental Disabilities, 96, 103-537. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2019.10353