A HUMOUR MAGAZINE DURING THE SECOND CONSTITUTIONAL PERIOD: PÜSKÜLLÜ BELÂ

Yıl 2025, Sayı: 30, 351 - 376, 01.07.2025

Murat Yılmaz

https://doi.org/10.33431/belgi.1646654

Öz

Humor magazines are one of the important types of Ottoman press life. With the publishing activities that developed after the Tanzimat Period, many humor magazines were published in the Ottoman Empire. However, with the accession to the throne of Abdul-hamid II, the humor press was banned. Apart from those published abroad by the Young Turks, a political opposition movement during the reign of Abdulhamid II, and smuggled into the Ottoman Empire, no humor magazines were published in the country. This situation continued until the declaration of the Second Constitutional Era. With the re-declaration of the constitutional monarchy on July 23, 1908, Ottoman press and publishing activities increased rapidly. With the lifting of prohibitions and censorship, humor magazines began to fill the Ottoman press one after another. Due to the effect of the sarcastic and critical power contained in humor in directing public opinion, many publishers applied for licenses. Although some of the magazines published continued to be published for a long time, some had to close down after the first few issues. On the other hand, these were the years when humor magazines were most popular in Ottoman press life. This study will examine Püsküllü Belâ, a humor magazine that began publication after the Second Constitutional Era and ran for seven issues until the 31 March Incident. The humor magazine, which started its publication life in a period when the traces of the autocratic rule of Abdul-hamid II had not yet been erased, the concept of constitutionalism had not yet been fully established in society, and political stability had not been fully achieved despite the opening of the Ottoman Assembly of Deputies, can offer a remarkable perspective by its own interpretation of the events. The feature of humor magazines that can treat events in a sarcastic way and make harsher criticisms compared to daily newspapers increases the importance of such publications. The analysis of both the topics covered by Püsküllü Belâ and the examination of the cartoons it published will help to understand the political and social situation of the period. In addition, this study will make a significant contribution to the history of the Ottoman press.

Anahtar Kelimeler

Press , Second Constitution , Humor , Abdul-hamid II , Mehmed Fazlı

II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ BAĞLAMINDA PÜSKÜLLÜ BELÂ MİZAH DERGİSİ

Öz

Mizah dergileri Osmanlı basın hayatının önemli türlerinden birisidir. Tanzimat Dönemi’nden sonra gelişen yayıncılık faaliyetleriyle Osmanlı’da çok sayıda mizah dergisi yayımlanmıştır. Ancak II. Abdülhamid’in tahta çıkışıyla birlikte mizah basını yasaklanmıştır. II. Abdülhamid dönemi siyasi muhalif hareketi olan Jön Türklerin yurt dışında çıkardıkları ve Osmanlı’ya gizlice soktukları dışında ülke içinde mizah dergisi yayımlanmamıştır. Bu durum II. Meşrutiyet’in ilanına kadar devam etmiştir. 23 Temmuz 1908’te meşrutiyetin yeniden ilan edilmesiyle birlikte Osmanlı basın-yayın faaliyetleri hızlı bir artış göstermiştir. Yasak ve sansürün kalkmasıyla mizah dergileri de arka arkaya Osmanlı basınını doldurmaya başlamıştır. Mizahın içerdiği alay ve eleştiri gücünün kamuoyunu yönlendirmedeki etkisi sebebiyle birçok yayıncı ruhsat almak için başvuru yapmıştır. Çıkarlan dergilerin bazıları uzun süre yayınına devam etse de bir kısmı ilk birkaç sayı sonra kapanmak durumunda kalmıştır. Buna karşın Osmanlı basın hayatında mizah dergilerinin en popüler olduğu yıllar bu dönem olmuştur. Bu çalışmada II. Meşrutiyet sonrasında çıkmaya başlayan ve 31 Mart Vakası’na kadar 7 sayı olarak yayımlanan Püsküllü Belâ isimli mizah dergisi incelenecektir. II. Abdülhamid’in otokratik yönetiminin izlerinin henüz silinmediği, meşrutiyet kavramının topluma tam olarak yerleşmediği ve Meclis-i Mebusan’ın açılmasına karşın siyasi istikrarın tam anlamıyla sağlanamadığı bir süreçte yayın hayatına başlayan mizah dergisinin yaşananları kendi yorumuyla ele alışı dikkate değer bir bakış açısı sunabilir. Mizah dergilerinin olayları alay yollu ele alıp günlük gazetelere kıyasla daha sert eleştiri yapabilme özelliği bu tür yayınların önemini daha da artırmaktadır. Püsküllü Belâ’nın gerek içerdiği konuların tahlili ve gerekse yayımladığı karikatürlerin incelenmesi dönemin siyasi ve toplumsal durumunu anlamaya yardım olacaktır. Ayrıca bu çalışma Osmanlı basın tarihine önemli bir katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Basın , II. Meşrutiyet , Mizah , II. Abdülhamid , Mehmed Fazlı

Kaynakça

• BOA, DH.MKT 1292/57.
• BOA, A.}DVN.MKL 5/9.
• BOA, DH.MKT. 2703/100.
• BOA, ZB 329/117.
• (1289), Düstur, Tertip 1 C. 2, [İstanbul]: Matbaa-i Amire.
• “Büyükada ile Mülakat”, Püsküllü Belâ, S. 1, 11 Şubat 1324, s. 3.
• “Bugün”, Püsküllü Belâ, S. 1, 11 Şubat 1324, s. 7.
• [Başlıksız], Püsküllü Belâ, S. 1, 11 Şubat 1324, s. 7.
• [Başlıksız], Püsküllü Belâ, S. 2, 18 Şubat 1324, s. 2.
• “Düşünceler”, Püsküllü Belâ, S. 2, 18 Şubat 1324, s. 2.
• Âkıl, “İstimdad”, Püsküllü Belâ, S. 2, 18 Şubat 1324, s. 2.
• “Kavaid-i Askeriye ve Desais-i Harbiyeden: İmtihan”, Püsküllü Belâ, S. 2, 18 Şubat 1324, s. 3, 6.
• “Posta Garaibinden”, Püsküllü Belâ, S. 2, 18 Şubat 1324, s. 6-7.
• “Düşünceler”, Püsküllü Belâ, S. 3, 25 Şubat 1324, s. 2.
• “Büyükada ile Mülakat”, Püsküllü Belâ, S. 3, 25 Şubat 1324, s. 2-3.
• Midhat, “Kavaid-i Askeriye ve Desais-i Harbiyeden: İmtihan”, Püsküllü Belâ, S. 3, 25 Şubat 1324, s. 6-7.
• Hâlid, “Düşünceler”, Püsküllü Belâ, S. 4, 4 Mart 1325, s. 2-3.
• A. L., “Muharrirler”, Püsküllü Belâ, S. 4, 4 Mart 1325, s. 3.
• A. T., “Sal-i Cedid Münasebetiyle”, Püsküllü Belâ, S. 4, 4 Mart 1325, s. 6.
• A. F., “Ümidden-Figane”, Püsküllü Belâ, S. 4, 4 Mart 1325, s. 6.
• [Başlıksız], Püsküllü Belâ, S. 4, 4 Mart 1325, s. 7.
• “Akval-i Zarife”, Püsküllü Belâ, S. 4, 4 Mart 1325, s. 7.
• Servet, “Cemiyetler, Kulüpler”, Püsküllü Belâ, S. 5, 11 Mart 1325, s. 3.
• Bir Postacı, “İktidar ile Kadem”, Püsküllü Belâ, S. 5, 11 Mart 1325, s. 6.
• “Akval-i Zarife”, Püsküllü Belâ, S. 5, 11 Mart 1325, s. 7.
• “Bir Tavsiye-i Kadirşinasane”, Püsküllü Belâ, S. 5, 11 Mart 1325, s. 7.
• “Eşref’i Alınız”, S. 5, 11 Mart 1325, s. 7.
• [Başlıksız], Püsküllü Belâ, S. 5, 11 Mart 1325, s. 7.
• Hâlid, “Düşünceler”, Püsküllü Belâ, S. 6, 18 Mart 1325, s. 2.
• “Bir Zat-ı Muhterem Tarafından Aldığımız Mektubun Aynen Suretidir”, Püsküllü Belâ, S. 6, 18 Mart 1325, s. 3.
• “Telgraf Muhabirimizden”, Püsküllü Belâ, S. 6, 18 Mart 1325, s. 6.
• “Ebü’l-hüda Efendi Vefat Etti”, Püsküllü Belâ, S. 6, 18 Mart 1325, s. 6.
• “Fırkalar, Cemiyetler”, Püsküllü Belâ, S. 6, 18 Mart 1325, s. 7.
• [Başlıksız], Püsküllü Belâ, S. 6, 18 Mart 1325, s. 7.
• “İhtar”, Püsküllü Belâ, S. 7, 25 Mart 1325, s. 2.
• Hâlid, “Düşünceler”, Püsküllü Belâ, S. 7, 25 Mart 1325, s. 2-3.
• (2018), II. Meşrutiyet’in İlk Yılı 23 Temmuz 1908-23 Temmuz 1909, İstanbul, YKY.
• Alkan, Necmettin (2011), Selanik İstanbul’a Karşı 31 Mart Vak’ası ve II. Abdülhamid’in Tahttan İndirilmesi, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Brummett, Palmira (2003), İkinci Meşrutiyet Basınında İmge ve Emperyalizm 1908-1911, Çev. Ayşen Anadol, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çeviker, Turgut (1988), Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü, C. 2-Meşrutiyet Dönemi (1908-1918), İstanbul: Adam Yayınları.
• Duman, Hasan (2000), Osmanlı-Türk Süreli Yayınları ve Gazeteleri (1828-1928), C. 2, Ankara: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı.
• Gör, Emre (2020), Sultan II. Abdülhamid’in Mabeyn İkinci Kâtibi Arap İzzet Paşa, İstanbul: DBY.
• Mehmed Fazlı (1325), Resimli Afgan Seyahati, İstanbul: Matbaa-i Ahmed İhsan.
• Mehmed Fazlı 2007), Afganistan’da Bir Jön Türk Mısır Sürgününden Afgan Reformuna, Çev. Kenan Karabulut, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Mengi Mine (2014), “Fes ya da Püsküllü Bela ve Şiir”, Prof. Dr. Mehmet Özmen Armağanı, Edt. Nurettin Demir, Faruk Yıldırım, Adana: Çukurova Üniversitesi Basımevi, s. 229-238.
• Rabier, Benjamin (1907), Les Maitres Humoristes, Paris: Librairie Félix Juven.