LEHÇELER ARASI AKTARMALARDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR (KAZAK DÜRLİGÜV DESTANI ÖRNEĞİNDE)

Yıl 2022, Sayı: 6, 1 - 20, 29.06.2022

Ayabek Bayniyazov

Öz

Aynı kökten gelen halklar arasında edebî metinleri aktarma çalışmaları, kültürel birlik ve beraberliği sağlamanın yanı sıra, lehçeler arası dil birliğini güçlendirmenin de bir yoludur. Lehçeler arası aktarma da, bir sanat işi olduğundan okuyucu, aktarmacıdan aktarma dışında, hedef dilde yeni bir edebî eseri ortaya koymasını beklemektedir. Günümüzde Türk lehçelerinden Türkiye Türkçesine yapılan aktarmalarda kaynak dildeki metnin transkripsiyonu ile birlikte hedef dilde birebir aktarma öne çıkmaktadır. Makalede, özellikle ses ve şekil benzerliklerine dayanarak yapılan aktarmalardaki yanlışlıklar ve sözcüğün, sözcük gruplarının, kalıplaşmış deyimlerin tam karşılığını bulamama gibi meseleler Kazak Türkçesinden Türkiye Türkçesine aktarılan “Dürligüv” destanı örneğinde incelenecektir. Ayrıca dile getirilen hususları göz ardı ederek yayımlanan metinlerin ileride kaynak olarak bilimsel ortamda kullanıldığında getireceği sonuçlar ve bunları önlemenin yolları üzerinde de durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kazak edebiyatı, Kazak destanları, Türkiye Türkçesi, lehçeler arası aktarma, Dürligüv destanı

Problems Encountered in Translations Between Related Languages (On the Example of The Kazakh Epos Dürligüv)

Öz

Research on the way of translating literary texts between peoples that have related languages and a common origin contributes to the strengthening of cultural unity and their commonality, and also emphasizes the linguistic community between the Turkic languages. Since translation between Turkic languages is a work of art, the reader expects the translator to create a new literary work in the target language besides the translation. Today, individual translation into a specific language comes to the fore with transcription of text from the source language with the help of quotations from a specific Turkic language into modern Turkish. The article contains such questions and inaccuracies that arise during translation, based solely on the similarity of sound and form, as well as translation errors that ignore the possibility of plural meanings of common words in Turkic languages. Moreover, the problems of the lack of an exact word for translation and perception and translation of each word of the phrases separately, and not the whole phrase, will be solved on the basis of examples of the epic "Dürligüv" from Turkish into Kazakh. In addition, the results of the published texts will be used as a source in the scientific community in the future, solutions will be indicated to prevent inaccurate translations of these situations.

Anahtar Kelimeler

Kazakh literature, Kazakh epos, Turkish, translation between Turkic languages, the epic Dürligüv

Kaynakça

• Alpartegi, J. (2016). Qıylı Zaman Qalay Jazıldı? Abai.kz aqparattıq portalı, 26. Erişim Adresi: https://abai.kz/post/46112.
• Arı, S. (2014). Çeviri Sosyolojisi. Aylak Adam Yayınları.
• Avespayeva, P., & Elbekov, T. (Yay. Haz.), (2013). Kazak Destanları IX: Dürligüv, Karaşaş Kız, Makpal-Segiz Destanı. (H. E. Şirin, Akt.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Avesbayeva, P., & Nasihat M. (2016). 1916 Jılğı Ult-Azattıq Köterilis: Tarihiy Mañızı, Halıq Ädebiyeti men Önerindegi Ornı, Qujattıq Dereknaması. Ädebiyet Älemi Yayınları.
• Başkan, Ö. (1978). Dilde Çeviri İşlemi. Türk Dili. 38. cilt, sy 322: 26-36. TDK Yayınları.
• Bayniyazov, A. (2018). Lehçeler Arası Aktarma Meselesi Üzerine. Yeni Türkiye/Türk Dili Özel Sayısı II, 24. yıl, sy 100: 310-315. Yeni Türkiye Stratejik Araştırma Merkezi Yayınları.
• Bayniyazov, A. (2020). Tuvıs Tilder Arasında Sözbe-Söz Avdaruv Meselesi. Lehçeler Arası Birebir Çeviri Üzerine, Kozıbayev Okuvları Konulu Uluslarası Konferans Bildiri Kitabı, ss. 12-24.
• Cömert, B. (1978). Kuramsal Açıdan Çeviri Sorunu. Türk Dili, 38. Cilt, sy 322: 3-21. TDK Yayınları.
• Dütbayeva, N. (2020). Ulttı Süyüvdiñ Ulu Bağdarı. Qazaq Ädebiyeti Gazetesi, Erişim Tarihi ve Adresi: 18 Eylül 2020, https://auezov-theatre.kz/tpost/copjz0h7ch-ltti-syud-li-badari.
• Göktürk, A. (1978). Yazınsal Çeviride Metin-Ötesi Anlam İlişkileri. Türk Dili. 38. cilt, sy 322: 59-65. TDK Yayınları.
• Kara, M. (2009). Lehçeler Arası Aktarmalarda Temel Sorunlar. Turkish Studies, Volume 4/4: 1056-1082.
• Karabulut, F. (2017). Metin Aktarımlarının Türk Dünyasının Bütünleşmesindeki Rolü: Çeviri Sosyolojisi ve Çeviri Eleştirisi Temelinde Roman Merkezli Bir Analiz. Prof. Dr. Talât Tekin Hatıra Kitabı, 1. Cilt: 487-522.
• Koç, K., & Bayniyazov, A. & Başkapan, V. (2019). Kazak Türkçesi- Türkiye Türkçesi Sözlüğü. TDK Yayınları.
• Kulamshaeva, B. (2016). İki Dilli Sözlüklerde Kültürel Öğeler Sorunu – Kültürel Öğeler ve Terimleştirme Üzerine. III. Uluslararası Sözlükbilimi Sempozyumu Bildiri Kitabı.
• Musaoğlu, M. (2003). Türkçede Çeviri ve Aktarma. Bilig. sy 24: 1-22.
• Orazalin, N. (2016). Qıylı Zaman Şertken Sır, Qazaq Ädebiyeti Gazetesi. Erişim Tarihi ve Adrsi: 30. Eylül 2016, https://qazaqadebieti.kz/7295/ily-zaman-shertken-syr.
• Orda, G. (2016). Ult-Azattıq Köterilistiñ Ädebiyettegi Körkemdik Siypatı. 1916 Jılğı Ult-Azattıq Köterilis: Tarihiy
• Mañızı, Halıq Ädebiyeti men Önerindegi Ornı, Qujattıq Dereknaması. Haz.: Pakizat Avesbayeva ve Nasihat Mürsalimova, ss. 21-32. Ädebiyet Älemi Yayınları.
• Tosun, M. (2013). Çeviri Eleştirisi Kuramı. Aylak Adam Yayınları.
• Türkmen, F. (2013). Sunuş, Kazak Destanları IX: Dürligüv, Karaşaş Kız, Makpal-Segiz Destanı. TDK Yayınları.
• Vardar, B. (1978). Dilbilim Açısından Çeviri. Türk Dili. 38. Cilt, sy 322: 65-71. TDK Yayınları.
• Vӛliy, N. (2011). ed. Kazak Edebî Dili Sözlüğü. 15 Cilt. Ahmet Baytursınulı Dilbilimi Enstitüsü Yayınları.
• Yetkin, S. K. (1978). Soruşturma. Türk Dili. 38. Cilt, sy 322: 43-45. TDK Yayınları.