MANAS DESTANI’NDA KALMUKÇA İFADELER

Yıl 2022, Sayı: 6, 35 - 43, 29.06.2022

Raşit Çöloğlu

Öz

Bu makalede Manas Destanı’nda geçen Kalmukça ifadeler incelenmiştir. İncelemede Manas Destanı’nın Radloff varyantı ve Orozvakov varyantı ele alınmıştır. Öncelikle destanda yer alan Moğolca-Kalmukça konuşmalar tespit edilmiş ve konuşmaların destancı tarafından nasıl çevrildiği gösterilmiştir. Ardından bu konuşmaların ve yapılan çevirilerin Moğolca-Kalmukça ile gerçek anlamda ilişkisi incelenmiştir. Daha sonra ise metinde yeralan Moğolca-Kalmukça kavramlar tespit edilerek destandaki anlamı, bağlamı ve doğruluğu değerlendirilmiştir. Destan metinlerinde yeralan ve Kalmukça olduğu iddia edilen sözcüklere tek tek bakıldığında sürekli tekrarlanan az sayıda Kalmukça söz olduğu görülmektedir. Bu sözcüklerin bir kısmının Kırgızca telaffuz özelliklerinden etkilenerek değişime uğramış Kalmukça kelimeler olduğu tespit edilmiştir. Bir kısmının ise Kalmukçanın tınısı taklit edilmek suretiyle türetilmiş anlamsız sözler olduğu anlaşılmıştır. Orozbakov varyantında Moğolca, Kalmukça ve Çince sözlere daha sık yer verildiği halde Moğolca-Kalmukça diyalogların daha kısa ve aynı birkaç sözcükten ibaret olduğu görülmektedir. Orozbakov varyantındaki diyaloglarda geçen Radloff varyantıyla benzer sözler bağlam olarak tamamen farklıdır. Moğolca-Kalmukça diyaloglarda en çok tercih edilen sözler Orozbakov varyantında savaş narası iken Radloff varyantında selamlaşmayla ilgili kalıp sözlerdir. Orozbakov varyantında Moğolca-Kalmukça olduğu iddia edilen günlük hayatla, askerî-idarî yapıyla ve dinî hayatla ilgili geniş bir terminolojiye yer verilmektedir. Bu Moğolca-Kalmukça konuşma ve kavramlar her ne kadar yerinde kullanılmasa ve çoğunlukla anlamsız olsa da destancının Moğolca-Kalmukçanın tınısına yabancı olmadığını göstermesi bakımından dikkat çekicidir. Bu durum Orta Asya’daki etnik temasların bir yansıması olması açısından oldukça önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Manas Destanı, Radloff, Orozbakov, Kalmuklar, Moğolca.

Kalmyk Expressions In The Epic Of Manas

Öz

In this article, Kalmyk expressions in Epic of Manas are examined. Radloff variant and Orozvakov variant of Manas were used for analysis. First of all, Mongolian-Kalmyk conversations in the epic were determined and it was shown how the speeches were translated by the epic. Then, the real relationship between these speeches and the translations made in Mongolian-Kalmyk was examined. Then, the Mongolian-Kalmyk concepts in the text were determined and their meaning, context and accuracy in the epic were evaluated. When the words in the epic texts and which are claimed to be Kalmyk are examined one by one, it is seen that there are few Kalmyk words that are constantly repeated. It has been determined that some of these words are Kalmyk words that have been affected by the Kyrgyz pronunciation features. It has been understood that some of them are meaningless words derived by imitating the tone of Kalmyk. Although Mongolian, Kalmyk and Chinese words are more frequently used in the Orozbakov variant, it is seen that the Mongolian-Kalmyk dialogues are shorter and consist of the same few words. Similar words with the Radloff variant in the dialogues in the Orozbakov variant are completely different in context. While the most preferred words in Mongolian-Kalmyk dialogues are the battle cry in the Orozbakov variant, the phrases related to greeting in the Radloff variant. In the Orozbakov variant, a wide terminology is included in daily life, military-administrative structure and religious life, which is claimed to be Mongolian-Kalmyk. Although this Mongolian-Kalmyk speech and concepts are not used appropriately and often mean nothing, at least it shows that the epic is not unfamiliar with the Mongolian-Kalmyk tone. This situation is very important in terms of being a reflection of ethnic contacts in Central Asia.

Anahtar Kelimeler

Manas, Radloff, Orozbakov, Kalmyks, Mongolian language.

Kaynakça

• Alimov, R. (2014). Sart-Kalmaklar ve Dilleri Üzerine. Tehlikedeki Diller Dergisi, 3(4), 244-252.
• Coldoşev, N. C. (2014). Burut Etnik Adı Üzerine. Siberian Studies (SAD), 2(5). 25-36.
• İsakov, A. (2009). Manas Destanı ve Destanda Kırgız-Moğol İlişkileri. Kardeş Kalemler, 30, 43-48.
• Lessing, F. D. (2003a). Moğolca-TürkçeSözlük. (G. Karaağaç, Çev.). TDK Yayınları
• Lessing, F. D. (2003b). Moğolca-TürkçeSözlük. (G. Karaağaç, Çev.). TDK Yayınları
• Kalan, E. (2005). Cungar Hanlığı’nın Siyasî Tarihi. (Yüksek Lisans Tezi). MSGSÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Küçükbasmacı, G. (2015). Selamlaşma Sözleri Açısından Manas Destanı. Turkish Studies, (10)8, 1677-1696.
• Orozbakov, S. (2017a). Manas Destanı. 1.C.. TDBB.
• Orozbakov, S. (2017b). Manas Destanı. 2.C.. TDBB.
• Orozbakov, S. (2017c). Manas Destanı. 3. C.. TDBB.
• Temir, A. (1986). Moğolların Gizli Tarihi. TTK Yay.
• Yıldız, N. (1995). Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız Kültürü ile İlgili Tespit ve Tahliller. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yudahin, K. K. (1998). Kırgız Sözlüğü. I-II. C.. (A. Taymas, Çev.). Türk Dil Kurumu Yayınları.