İslâm Kültüründe Kıyamet Mitolojisinin Temel Eskatolojik Mitleri

Yıl 2023, Sayı: Özel Sayı, 113 - 124, 28.02.2023

Fatih Sancılı

Öz

Eskatoloji, dünya yaşamının sonunu ve öte dünya hayatını araştıran bilim dalının genel adıdır. Bu bilim dalının mitleri ile İslâm inancının kıyamet ve alametlerinden kastedilen mana aynıdır. Bu mit ya da alametler öteden beri insanların ilgisini çok fazla çeken alanlardan biri olmuştur. İlâhî dinlere göre, bu dünya düzeni genel bir yıkım ile kesin olarak yok olacaktır. Tüm insanlar bu dünyada yaptıklarının hesabını vermek için tekrar diriltileceklerdir. Kur’an-ı Kerim dünya hayatının ne zaman son bulacağını Allah’tan başka kimsenin bilmediğini haber vermiştir. Ancak Hz. Peygamber kıyametin habercisi olan olağan dışı olaylardan bahsetmiştir. İnsanlara hatırlatma ve uyarıda bulunmuş ve onların bazı özelliklerini tanıtmıştır. Kaynaklarda uzun uzun anlatıldığı şekliyle ortaya başlı başına bir İslâm eskatalogya mitleri çıkmıştır. Huzeyfe b. Esîd el-Gıfârî’nin rivayet ettiği bir hadiste şu mitler söylenmiştir: 1. Duhân. 2. Deccâl. 3. Dâbbe. 4. Güneşin batıdan doğması. 5. Hz. İsâ’nın gökten inişi. 6. Ye’cûc ve Me’cûc’un çıkışı. 7. Doğu’da bir yerin batışı. 8. Batı’da bir yerin batışı. 9. Arap yarımadasında bir yerin batışı. 10. Yemen bölgesinde bir ateşin çıkışı ki bu ateş, arkasında mahşere sürmedik hiç kimseyi bırakmayacaktır. Bu eskatolojik mitler İslâm müntesipleri tarafından şüphe götürmez biçimde kabul edilmiştir. Çünkü haberi Hz. Peygamber vermiştir. Allah bu olaylardan sonra kıyametin kopmasını dilemiştir. Yaptığımız çalışmada, Huzeyfe b. Esîd el-Gıfârî’nin bu rivayetine dayanarak İslâm kültüründe bir olgu olan kıyamet alametlerinin genel bir izahatı verilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Mezhepleri Tarihi, İslâm kültürü, Kıyamet mitolojisi, Eskatoloji

Teşekkür

Bu çalışma 18-19 Ekim 2022 tarihleri arasında gerçekleştirilen III. Uluslararası Mitoloji Sempozyumunda sözlü bildiri olarak sunulmuştur. Bu çalışmamın BELGÜ Dergisi III. Uluslararası Mitoloji Sempozyumu Özel Sayısında yayınlanmasını istiyorum. İlgi ve alakanızdan dolayı çok teşekkür ederim.

Fundamental Escathological Myths Of Apocalyptic Mythology In Islamic Culture

Öz

Eschatology is the general name of the branch of science that studies the end of worldly life and the life of the next world. The meaning of the myths of this branch of science and the doomsday and portents of the Islamic faith is the same. These myths or omens have always been one of the areas that attracted the attention of people. According to divine religions, this world order will be destroyed with general destructions. All people will be resurrected to account for their deeds in this world. The Qur’an informs us that no one but Allah knows when the worldly life will end. However, The Prophet talked about extraordinary events that heralded the apocalypse. He reminded and warned people and introduced some of their characteristics. As described at length in the sources, an Islamic escatalogia myths emerged in its own right. In a hadith narrated by Huzayfa b. Esid al-Gifari, the following myths are said: 1. Dukhan. 2. Antichrist. 3. Dabba. 4. The sun rising from the west. 5. The descent of Jesus from heaven. 6. The emergence of Gog and Magog. 7. The sinking of a place in the East. 8. The sinking of a place in the West. 9. The sinking of a place in the Arabian Peninsula. 10. The outbreak of a fire in the Yemen region, which will not leave anyone who did not lead the apocalypse behind it. These eschatological myths were accepted without a doubt by the followers of Islam. Because the news The Prophet gave. Allah wished the end of the world to come after these events. In our study, based on this narration of Huzayfa b. Esid al-Gıfari, a general explanation of the signs of the apocalypse, which is a phenomenon in Islamic culture, has been tried to be given.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects, Islamic culture, Apocalyptic mythology, Eschatology

Kaynakça

• Ali el-Kârî, Ebû’l-Hasen A. b. S. M. H. (1995). Şerhü Kitâbü’l-Fıkhü’l-ekber. nşr. Ali Muhammed Dündal. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Âlûsî, Ş. M. (1994). Ruhü’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’ani’l-‘azîm ve’s-seb‘i’l-mesânî. nşr. Ali Abdülbârî Atiyye. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Arîfî, M. b. A. (2011). Nihâyetü’l-âlem. Dâru’t-Tedmuriyye.
• Azîmâbâdî, Ebû Abdurrahman Ş. (2005). ‘Avnü’l-ma‘bûd ‘alâ şerhi Süneni Ebî Dâvud. nşr. Muhammed Nâsırüddîn el-Elbânî-Ebû Abdullah en-Nu‘mân el-Eserî. Dâru İbn Hazm.
• Berzencî, M. b. R. H. (2005). el-İşâa li eşrâti’s-Sâa. nşr. Muhammed Zekeriyya el- Kandehlevî. Dâru’l-Minhâc.
• Bozkurt, F. (2019). Sünnetin Kaynak Olması Işığında Hz. İsa’nın Ref’i ve Nüzulü. (Yüksek Lisans Tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
• Buhârî, Ebû Abdullah M. b. İ. (2002). Sahîhü’l-Buhârî. Dâru İbn-i Kesîr.
• Cerrahoğlu, İ. (1975). Ye’cüc-Me’cüc ve Türkler. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20, 97-125.
• Cezâirî, Ebû Bekr C. b. M. (1990). Eyserü’t-tefâsîr li-kelâmi’l-‘aliyyi’l-kebîr. Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem.
• Coşkun, A. (2004). Mehdilik Fenomeni. İz.
• Çakın, K. (2018). Fiten Rivayetler Bağlamında Toplumların Çöküşü. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/10, 1-29.
• Çelik, H. (2013). Kur’an’da “Dâbbetü’l-Arz. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1, 41-57.
• Demirci, K. (2019). Deccâl. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/69-72.
• Demirci, M. (2011). Tefsir Usulü. M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı.
• Ebû Dâvûd, S. b. E. b. İ. E. (2009). Sünenü Ebî Dâvûd. nşr. Şuayb el-Arnavût- Muhammed Kâmil Karabellâ. Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye.
• Eliade, M. (2020). Mitlerin Özellikleri (S. Rifat, Çev.). Alfa.
• Fığlalı, E. R. (1981). Mesih ve Mehdî İnancı Üzerine. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25/3-4, 179-214.
• Gençtürk, S. (2014). İlahi Dinlerde Ahir Zaman ve Kıyamet. (Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Gumârî, A. b. M. b. S. (1986). ‘Akîdetü ehl-i İslâm fî nüzûli İsâ (as). Âlemü’l-Kütüb.
• Hooke, S. H. (2002). Ortadoğu Mitolojisi (A. Şenel, Çev.). İmge.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed A. b. G. (2001). el-Muharretü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l- ‘azîz. nşr. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Hacer, A b. A. b. A. (2010). Fethü’l-bârî. nşr. Abdülazîz b. Abdullah b. Bâz- Muhammed Fuâd Abdülbâkî-Muhibbüddîn el-Hatîb. el-Mektebetü’s- Selefiyye.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İ. b. Ö. (2017). en-Nihâye fî’l-fiten ve’l-melâhim. nşr. İsâmüddîn es-Sabâbitî. Dâru’l-Hadîs.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İ. b. Ö. (1999). Tefsîrü’l-Kur’ani’l-‘azîm. nşr. Sâmî b. Muhammed es-Selâme. Dâru Tayyibe li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah M. b. Y. (2006). Sünenü İbn Mâce. nşr. Muhammed Fûad Abdülbâkî. Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fazl M. b. M. (1993). Lisânü’l-‘Arab. nşr. Ahmed Fâris eş-Şidyâk. Dâru Sâdır.
• İbn Mende, Ebû Abdullah M. b. İ. b. Y. (1985). Kitâbü’l-Îmân. nşr. Ali b. Muhammed b. Nâsır el-Fükayhî. Müessesetü’r-Risâle.
• İbnü’l-Esîr, M. b. M. C. (1963). en-Nihâye fî garîbi’l-hadîs. nşr. Tâhir Ahmed ez- Zâvî-Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. el-Mektebetü’l-İslâmiyye.
• Kâsımî, M. C. (2003). Tefsîrü’l-Kâsımî. nşr. Muhammed Bâsil Uyûn es-Suved. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Kettânî, Ebû Abdullah M. b. C. (2009). Nazmü’l-mütenâsir mine’l-hadîsi’l-mütevâtir. Dâru’l-Kütübi’s-Selefiyye.
• Kevserî, M. Z. (1987). Nazratün ‘âbiretün fî mezâimi men yünkirü nüzûle ‘Îsâ ‘aleyhi’s- selâm kable’l-âhire. el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs.
• Keşmîrî, M. E. Ş. (1992). et-Tasrîhü bi-mâ tevâtere fî nuzûli’l-Mesîh. nşr. Abdulfettâh Ebû Gudde. Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye.
• Kocabaş, Ş. (2001). Kur’an ve Hadislerde Kıyamet Günü. Dîvân Dergisi, 1/129-154.
• Koç, M. (2016). Elmalılı Hamdi Yazır’da Kıyamet Alametleri ve Ölüm. (Yüksek Lisans Tezi). Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa.
• Kurtubî, Ebû Abdullah M. B. A. b. E. B. (2006). el-Câmiü li-ahkâmi’l-Kur’an. nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Müessesetü’r-Risâle.
• Kurtubî, Ebû Abdullah M. b. A. b. E. B. (2004). Kitâbü’t-Tezkire. nşr. Sâdık b. Muhammed b. İbrahim. Mektebetü Dâru’l-Minhâc.
• Muttakî el-Hindî, A. A. b. H. (1985). Kenzü’l-ummâl fî süneni’l-ekvâl ve’l-ef‘âl. nşr. Bekrî el-Hayyânî-Safvet es-Sakâ. Müessesetü’r-Risâle.
• Müslim, Ebû’l-Hasen M. b. H. N. (2006). Sahîhü Müslim. nşr. Ebû Kuteybe Nazar b. Muhammed el-Fâryâbî. Dâru Tayyibe li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘.
• Râgıb el-İsfahânî, H. b. M. b. M. (2009). Müfredâfü elfâzı’l-Kur’an. nşr. Safvân Adnân Dâvûdî. Dâru’l-Kalem–Dâru’ş-Şâmiyye.
• Reşîd Rızâ, M. R. b. A. R. (1990). Tefsîrü’l-Menâr. nşr. el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l- Âmme li’l-Kitâb. Dâru’l-Menâr.
• Rûdânî, Ebû Abdullah M. b. M. b. S. (1998). Cem‘ul fevâid min Câmii’l-usûl ve Mecmai’z-zevâid. nşr. Ebû Ali Süleyman b. Durey‘. Mektebetü İbn Kesîr– Dâru İbn Hazm.
• Sarıtoprak, Z. (1992). İslâm’a ve Diğer Dinlere Göre Deccal. Yeni Asya.
• Seffârînî, Ebû’l-Avn M. b. A. b. S. (2009). el-Buhûrü’z-zâhire fî ‘ulûmi’l-âhire. nşr. Abdülazîz Ahmed b. Muhammed el-Meşîkah. Dâru’l-Âsıme.
• Seffârînî, Ebû’l-Avn M. b. A. b. S. (1991). Levâmiu’l-envâri’l-behiyye ve sevâṭıu’l- esrâri’l-eseriyye. nşr. Abdurrahman Ebâ Buteyn-Süleyman b. Suhmân. el- Mektebetü’l-İslâmî-Dâru’l-Hânî.
• Sülemî, Y. b. Y. b. A. b. A. M. (1989). ‘İkdü’d-dürer fî ahbâri’l-Mehdî’l-muntazar. nşr. Mühîb b. Sâlih b. Abdurrahman el-Bûrînî. Mektebetü’l-Menâr.
• Şa‘rânî, Ebû’l-Mevâhib A. b. A. b. A. (2011). Muhtasar Tezkiretü’l-Kurtubî. Hakikat Kitabevi.
• Şimşek, Ö. (2019). Mehdîlik ve Nüzul-i İsâ Tartışmaları. Fecr.
• Taberî, Ebû Ca‘fer M. b. C. (2001). Câmiü’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’an. nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Hicr li’t-Tibâa ve’n-Neşr. Taşbolotov, A. (2007). Yecüc ve Mecüc Hakkındaki Hadislerin İsnad ve Metin Açısından Tahlili. (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Tekineş, A. (2008). Âhirzaman ve Kıyamet Alametleri. Işık.
• Tirmizî, Ebû İsâ M. b. İ. (1996). el-Câmiü’l-kebîr. nşr. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Dâru’l- Ğarbi’l-İslâmî.
• Yonar, G. (2019). Kıyamet Mitolojileri. Ötüken Neşriyat.
• Yurdagür, M. (1994). Duhân. Diyanet Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/546-548.