I. DÜNYA SAVAŞI’NDA ÜSERA-YI İSLAMİYE; OSMANLI DEVLETİ’NİN MÜSLÜMAN ESİRLERE YAKLAŞIMI

Yıl 2023, , 92 - 113, 30.06.2023

Fatma Zehra Arıkuşu

https://doi.org/10.52735/bellek.1289085

Öz

ÖZ

Osmanlı Arşiv belgelerinde “Üsera-yı İslamiye” ya da “Üsera-yı Müslime” olarak bahsedilen esirler, I.
Dünya Savaşı’nda İtilaf Devletleri safında savaşıp esir düşen Müslüman askerlerdir. Bunlardan bir kısmı Alman,
Avusturya-Macaristan ve Bulgar ordularına bir kısmı ise direkt Osmanlı ordularına esir düşmüştür. Osmanlı
Devleti, müttefiklerinin aldığı esirlerin bir kısmını “İttihad-ı İslam” çerçevesindeki yoğun çalışmalar sonucunda
Osmanlı topraklarına getirtmiştir. Peyderpey Anadolu’ya gelen bu esirler gönüllü olarak Osmanlı ordularında saf
tutmuş, sağ kalanlar ise garnizonlarına döndüklerinde Osmanlı vatandaşlığına davet edilmiştir. İnsan gücünün
gitgide azaldığı ekonomiye, esir istihdamının başından beri büyük fayda sağlayacağına kanaat getirmiş olan
hükûmet, bu esirleri en çok ihtiyaç duyulan Osmanlı merkezlerine göndermiştir. Hatta 1915 sonlarından itibaren
Almanya ve Avusturya’dan yapılan cihat maksatlı sevkler yerini iskân amacına bırakmıştır. Esirlerin
vatandaşlığa geçmesini teşvik eden Osmanlı Hükûmeti, bürokratik engellere çözümler getirmiş, arazi, dükkân,
sermaye vererek geçim sağlamaları için tüm şartları hazırlamıştır. Farklı farklı uyruktaki bu Müslüman esirlerin
bir dönem Anadolu’da varlık gösterdikleri bile yaygın olarak bilinmemekte olup hakkında az sayıda akademik
çalışma bulunmaktadır. Üsera-yı İslamiye kapsamındaki esirlerin tanımlanması, bu esirlerden Osmanlı
topraklarına gelenlerin belirlenmeye çalışılması, esirlerin Osmanlı yurdunda nasıl karşılandığı, iskân ve
sonrasında nelerle karşılaştığı, halktan nasıl muamele gördüğü, yaşadığı sorunlar, problemler karşısında nasıl
tutum sergilediği ve tüm bu serüvende Osmanlı Hükûmeti’nin Müslüman esirlere yaklaşımı bu çalışmanın
amacını teşkil etmektedir. Temelde Devlet Arşivleri’ndeki dijital belgelerin taranması suretiyle hazırlanan ve I.
Dünya Savaşı’nın etkilerini farklı bir düzlemde ele alan bu makale, yakın tarih araştırmacılarına alanında kaynak
teşkil edecek niteliktedir.

Anahtar Kelimeler

I. Dünya Savaşı, Müslüman Esirler, Üsera-yı İslamiye, Tatar, Hintli, Mağripli

USERA-YI ISLAMIC IN WORLD WAR I; THE OTTOMAN STATE'S APPROACH TO MUSLIM PRISONERS

Öz

ABSTRACT

In World War I, the armies of the Entente powers were not entirely composed of Christian soldiers.
Among them were two and a half million Muslims. Some of these soldiers were captured by the German,
Austro-Hungarian and Bulgarian armies, and some of them directly by the Ottoman armies. The Ottoman
Empire named these captives as "Üsera-yı İslamiye" or "Üsera-yı Müslime" in their official correspondence, and
it seems that they never equated them with other captives. Even the existence of these Muslim captives of
different nationalities is not widely known and there are few academic studies on them. During the literature
review, it was noticed that üsera-ı Islamiye was not handled in a holistic approach without excluding the front or
origin. This article; First of all, after identifying the captives within the scope of üsera-yı Islamiye, it tries to
determine those who came to the Ottoman lands from these captives. Secondly, it aimed to focus on how these
captives were welcomed in the Ottoman homeland what they faced during and after the resettlement how they
were treated by the people how they faced the problems they experienced how they behaved in the face of
problems and the Ottoman Government's approach to Muslim captives throughout this adventure. The article,
which was basically prepared by scanning more than three hundred digital documents in the State Archives, and
which deals with the effects of World War I on a different plane, is a source for recent history researchers in its
field.

Anahtar Kelimeler

World War I, Muslim Prisoners, Usera-yi Islamiye, Tatar, Indian, Moorish

Kaynakça

• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA], Bab-ı Ali Evrak Odası [BEO].
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA], Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye [DH.EUM].
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA], Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Seyrüsefer Kalemi [DH.EUM.SSM].
• Başkanlık Osmanlı Arşivi [BOA], Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye Evrakı [DH.İ.UM].