“Kuşku” Sözü Üzerine

Yıl 2021, Sayı: 71 (Haziran), 149 - 164, 02.06.2021

Arzu Yıkılmaz

https://doi.org/10.32925/tday.2021.57

Öz

Bir söz, biçim ve anlam göz önünde bulundurularak en küçük parçasına kadar ayrılır. Bu durumda ortaya kök dediğimiz kısım çıkar. Fakat bazen ve hatta sıklıkla kökün bulunması yolunda bir ayırma sorunu görülür. Bu, gerek kökteki ses değişmelerinden gerekse kök ile ek(ler) in anlam bağlantısının kurulamamasından kaynaklanır. Çünkü kök, geçirmiş olduğu ses değişimleriyle tanınmaz hâlde veya başka bir sözün kökü görünümünde olabilir. Türkoloji literatüründe kuşku sözünün köken bilgisi denemelerinde “kuş” sözü ile ilişkilendirilmesi durumu tam olarak buna örnektir. Kuşku ile kuş “kuş” arasında anlam olarak göreceli bir bağlantı kurulması yanında, yapılan eşleştirmeye biçim benzerliği de yetmiş görünmektedir. Oysaki köken bilgisi “kulağa dayanma”nın yanında anlam bilgisi ile yapılır. Anlam-biçim ilişkisi yanında, o sözü destekleyen aynı kökün türevlerinin var olup olmadığı meselesine de bakılması gerekli ve önemlidir. Kuşku kavram bir sözdür; üst/sonraki anlamdır. Temelinde “eşini yapmak, benzerini yapmak, eş saymak, dallanmak” gibi alt/ilk anlamlar yatmaktadır. Buna göre, kuşku sözünün “eş yapmak, eşini yapmak (düşünmek); benzerini yapmak (düşünmek)” anlamıyla koş- fiilinden, koş-ku olarak getirildiğini açıkça söylemek mümkündür. Bu yazı, bu savın gerekçelerini sunarken başka dillerin eski bilgi-yeni bilgi ilişkisine başvurma yoluyla tespit edilen paralelliği de karşılaştırarak göstermeyi içerir.

Anahtar Kelimeler

köken bilgisi, biçim bilgisi, anlam bilgisi, halk etimolojisi

On the Word “Kuşku”

Öz

A word can be divided into its smallest parts, bearing in mind its form and meaning. After we split the word, we get the part which is called the root. However, sometimes or rather often; a problem occurs in dividing the word in order to find its root. This is due to either sound changes in the root or the fact that it cannot be possible to establish the link between meaning of the root and the meaning of its suffix(es). The reason why the root may be unrecognizable is due to the changes in its sound or its seeming like the root of another word. Likewise, this is the reason why the root of the word kuşku (doubt) is associated with the meaning kuş ‘‘bird’’, etc. in the quest for its etymology in the Turcology literature. Aside from establishing a relative connection between kuşku (doubt) and kuş (bird) in terms of meaning, it seems like the similarity in form also contributed to this association. However, etymology is practiced primarily with meaning, rather than ‘‘relying on the ear’’. In addition to the meaning-form relationship, it has to be questioned whetherthe derivatives ofthe same root which support the existing word. Kuşku is a conceptual word, which has a higher/secondary meaning. ‘‘Being between two things, doing something similar, considering as equal, branching’’ are among its sub/first meanings. Accordingly, it is definitely possible to say that the word kuşku is derived from the verb koş-, meaning ‘‘making equal, doing something’s equal (to think); doing something similar (to think)’’. While presenting the rationale for this argument, this article includes showing the parallelism found with the support from the relationship between old and new knowledge in other languages.

Anahtar Kelimeler

etymology, morphology, semantics, folk etymology

Kaynakça

• Aksan, D. (2000). Her yönüyle dil, Ana çizgileriyle dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Clauson, G. (1972). An eytmological dictionary of pre-thirteenth century Turkish. Oxford: Oxford University.
• Derleme sözlüğü (1993). Cilt VII H-İ, VIII- K. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Dilçin, C. (1983). Yeni tarama sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ercilasun,A. B. veAkkoyunlu, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk (giriş-metin-çeviri-notlar-dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ergin, M. (1993). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak.
• Gabain, A. von (2000). Eski Türkçenin grameri (çev. Mehmet Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Gencan, T. N. (1979). Dilbilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü I. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Karaağaç, G. (2011). Dil bilimi terimleri sözlüğü. İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Kartallıoğlu, Y. (2014). Söz kitabı Türkçe-İtalyanca sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Moein, F. (1291). Ferheng-i Farsî. Tahran.
• Nadalyaev, V. M., Nasilov, D.M., Tenişev, E.R. ve Şçerbak, A.M. (1969). Drevnetyurkskiy slovar’. Leningrad: Akademiya Nauk SSSR.
• Öner, M. (1998). Bugünkü Kıpçak Türkçesi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Räsänen, M. (1969). Versuch eines etymologischen wörterbuches der Turksprachen. Helsinki: Ugrilainen Seura.
• Sevortyan, E. V. ve Levitskaya, L. S. (2000). Etimologiçeskiy slovar tyurskih yazıkov. Obşçetyurskie i mejtyurkskie leksiçeskie osnovı na bukvı K. Moskva: İzdatel’stvo “Nauka”.
• Stachowski, M. (2011). Etimoloji. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Steingass, F. (1963). A comprehensive Persian-English dictionary. London: Routledge&Kegan Paul.
• Şemseddin Sāmi (1885). Kāmūs-ı Fransevī. İstanbul: Mihrān Matbaası.
• Şemseddin Sāmi (1900). Kāmūs-ı Türkī. İstanbul: Dersaādet.
• Tarama sözlüğü (1996). Tanıklarıyla tarama sözlüğü, cilt 3, E-İ, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Tietze, A. (2016). Tarihî ve etimolojik Türkiye Türkçesi lügati. Ankara: TÜBA.
• Topaloğlu, A. (2008). Misalli büyük Türkçe sözlük. İstanbul: Kubbealtı.
• Türkçe sözlük (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Wehr, H. (1976). A dictionary of modern written Arabic (ed. by J. Milton Cowan). SLS.
• Yıkılmaz, A. (2020). Alt ~ aşağı ~ ast sözlerine dâir. Türkbilig /39, 59-70.
• Zenker, J. T. (1866). Türkisch-Arabisch-Persisches handwörterbuch. Leipzig.
• https://archive.org/details/Dict_Wehr.pdf/page/n469/mode/2up?q=%C5%9Fibh.06.08.2020,18.47.
• https://en.wikipedia.org/wiki/Fossil_word, 09.08.2020, 19.20.
• https://www.etymonline.com/search?q=doubt, 08.08.2020, 14.00.
• https://www.indifferentlanguages.com/words/doubt#region-1, 11.08.2020, 22.00.
• http://www.kamus.yek.gov.tr/, 05.08.2020, 16.17.
• https://www.vajehyab.com/?q=%D8%AF%D9%88%D8%B4%D8%A7%-D8%AE%D9%87, 16.08.2020, 17.08.