Kadı ve Uğru Destanı’nın Yeni Bir Nüshası Hikȃyet-i Kadı ve Düzd

Yıl 2021, Sayı: 72 (Aralık), 53 - 71, 03.12.2021

Murat Muratoğlu

Öz

Edebî tür olarak değerleri bir yana hikâyeler, yazıldıkları dönemin sosyal, kültürel, siyasi durumları ve dil özellikleri açısından önemli veriler sunar. İlk örneklerine Eski Uygur Türkçesi Dönemi’nde rastladığımız Türkçe hikâyeler, Türk dili açısından önemli bir külliyatı oluşturmaktadır. Bunlardan biri de Yusuf u Meddah’ın XIV. yüzyılda kaleme aldığı bilinen Kadı ve Uğru Destanı’dır. Çeşitli kütüphanelerde birçok yazması bulunan eserin Yusuf u Meddah’a ait olduğu düşünülen tek nüshası, Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi 1930/5 katalog numaralı, baş tarafından eksik olan manzum nüshadır. Çalışmaya konu olan eser ise Kadı ve Uğru Destanı adlı hikâyenin Leipzig Kütüphanesi’nin dijital erişime sunduğu Türkçe yazmalar içerisinde B.or.069-2 katalog numaralı Hikâyet-i Kadı ve Düzd isimli yeni nüshasıdır. Nüsha daha önceki araştırmalarda tespit edilen nüshalar içerisinde gösterilmemiştir. Eserin yazarı, yazılış tarihi ve yeri hakkında metin içerisinde ve katalog bilgilerinde herhangi bir açıklama bulunmamaktadır. Çalışmada Kadı ve Uğru Destanı ile ilgili bilgiler verildikten sonra mezkûr yeni nüshanın içeriği, diğer nüshalar arasındaki yeri ve dil özellikleri üzerinde durulmuştur. Buna göre metnin Eski Oğuz Türkçesi Dönemi’nde kaleme alınmış olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Yusuf u Meddah, Kadı ve Uğru Destanı, hikâye, Eski Oğuz Türkçesi

A New Copy of the Epıc of Kadi and Ugru: Hikayet-i Kadi and Duzd

Öz

Aside from their values as a literary genre, stories offer important data in terms of the social, cultural, political conditions and language characteristics of the period in which they were written. Turkish stories, the first examples of which we come across during the Old Uighur Turkish period, constitute an important corpus of Turkish language. One of them is the Epic of Kadi and Ugru, which is known to be written by Yusuf u Meddah in the XIVth century. The epic has many manuscripts in various libraries. The only copy of the work, which is thought to belong to Yusuf u Meddah, is registered in Suleymaniye Library with the catalog number Haci Mahmud Efendi 1930/5. The beginning part of this verse copy is missing. The work subject to this study is the new version of the Epic of Kadi and Ugru which is among the Turkish manuscripts made available to digital access by Leipzig Library under catalog number B.or.069-2 with title Hikayet-i Kadi ve Duzd. The copy was not shown in the copies identified in previous studies. There is no explanation in the text and catalog information about the author, date and place of the work. In the study, after giving information about the Epic of Kadi and Ugru, the content of the aforementioned new copy, its place among the other copies and its language features are emphasized. Accordingly, it can be said that the text was written in the Old Oghuz Turkish period.

Anahtar Kelimeler

Yusuf u Meddah, the Epic of Kadi and Ugru, story, Old Oghuz Turkish

Kaynakça

• Akar, A. (2019). Oğuzların dili Eski Anadolu Türkçesine giriş. İstanbul: Ötüken.
• Akman, E. (2012). Uğru ile Kadı hikâyesi (Kastamonu nüshası). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Çelebioğlu, A. (1999). Türk Edebiyatı’nda mesnevî (XV. yy.a kadar). İstanbul: Kitabevi.
• Çetin, İ. (1988). Türk halk hikâyeleri içinde Hikâye-i Uğru ile Kadı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çoban, H. (2019). Nakşî Ali Akkirmânî’nin Esrâr-Nâme isimli eseri (tenkitli metin-inceleme). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Doğan, Ş. (2012). Yûsufu Meddâh’ın Kadı ile Uğru destânı ve dil özellikleri. Turkish Studies, 7 (3), 985-1036.
• Ercilasun, A. B. (2008). Başlangıçtan yirminci yüzyıla Türk dili tarihi. Ankara: Akçağ.
• Korkmaz, Ş. ve Korkmaz Bulut, T. (2019). Eski edebiyatımızda “hırsızlık” konulu mensur bir hikâye: Hikâyet-i Uğrı Abbas. Hırsızlık Kitabı içinde s. 467-478 (ed. Emine Gürsoy Naskali). İstanbul: Kitabevi.
• Korkmaz, Z. (2005). Eski Anadolu Türkçesinde imlâ-fonoloji bağlantısı üzerine notlar. Türk Dili Üzerine Araştırmalar içinde Cilt I, s. 497-508. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Köktekin, K. (2007). Yûsuf-ı Meddâh Varka ve Gülşah. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Özkan, M. (2009). Türk dilinin gelişme alanları ve Eski Anadolu Türkçesi. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Rado, Ş. (1966). Bağdat kadısı ile Harâmî. Hayat Türk Tarih Mecmuası, 2-2(11), s. 11.
• Türk, V. vd. (2012). Eski Anadolu Türkçesi dersleri. İstanbul: Kesit.
• Ulaş, A. H. (1998). Nakşȋ Ali Akkirmânî hayatı, sanatı, edebi şahsiyeti ve Ḥavriyye mesnevisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Umagan, S. (1996). Nakşî Ali Akkirmânî Aynu’l-Hayat (tenkidli metin inceleme). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yağcı, Ş. (2002). Klasik Türk edebiyatı geleneğinde hikâye. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 141 (Kasım-Aralık 2002), s. 141.
• https://web.archive.org/web/20150512234847/http://www.egitim.aku.edu.tr/mo-ders.htm