Nazirelere Göre Divan Şiirinde Nesîmî Etkisi

Yıl 2021, Sayı: 72 (Aralık), 95 - 131, 03.12.2021

Murat Aslan

Öz

Şekil ve içerik yönünden katı kurallara sahip olmasıyla öne çıkan divan edebiyatı, şairler arasındaki etkileşimin hayli yüksek olduğu kültürel bir olgudur. Bu husus daha önce yazılan bir gazelle vezin, kafiye ve redif uyumunu esas alan nazirelerde açıkça görülebilir. Bundan dolayı nazireler bir şairin divan şiirindeki etkisi bağlamında oldukça değerli verilere ulaşabilmeyi mümkün hâle getirmektedir. XIV-XV. yüzyıl Azeri sahası divan şairlerinden Nesîmî, Hurufiliğin kurucusu Fazlullah Esterâbâdî’nin bir halifesi olup inancını yaymak üzere Anadolu ve Suriye’ye seyahat etmiştir. Şair, şiirlerinde Hurufiliğin propagandasını yapmakla beraber inancından bağımsız şiirler de kaleme almış ve hem kendi dönemindeki hem de kendinden sonraki şairleri etkilemeyi başarmıştır. Nesîmî’nin divan edebiyatına etkisinin boyutları ve niteliği araştırmaya değer bir meseledir. Acaba şair, niceliksel olarak nasıl bir şair kitlesini etkisi altına almıştır? Ayrıca bu etki koyu bir Hurufi olan ve bu uğurda can veren şairin inancını yansıtmakta mıdır? Şayet Nesîmî’nin Hurufilik inancına dair şiirleri de tanzir edildiyse bu şiirlere yazılan nazirelerde Hurufilik inancının izleri görülmekte midir? Makalede bu sorulara yanıt bulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Nesîmî, nazire, tanzir, Hurufilik

Nesîmî Effect on Divan Poetry According to Imitation Poems

Öz

Divan literature, which stands out with its strict rules in terms of form and content, is a cultural phenomenon in which the interaction between poets is quite high. This issue can be clearly seen in the imitation poems that are based on the harmony of a ghazal with rhyme and redif written before. Therefore, imitation poems make it possible to reach very valuable data in the context of a poet’s influence on divan poetry. Nesîmî, one of the divan poets of the XIV-XVth centuries, was a caliph of Fazlullah Esterâbâdî, the founder of the Hurufism, and traveled to Anatolia and Syria to spread his belief. The poet, besides making the propaganda of Hurufism in his poems, also wrote poems independent of his belief and succeeded in influencing both the poets of his time and after. The dimensions and quality of Nesîmî’s influence on divan literature stands in front of us as a matter worth researching. What sort of mass of poets did the poet influence quantitatively? Also; does this
effect reflect the belief of the poet, who was a deep Hurufi and died for this cause, or were Nesîmî’s non-Hurufi poems were preferred to be arranged? If Nesîmî’s poems relating Hurufism were also arranged, are there any traces of the Hurufism belief in these poems? We will try to find answers to these questions in our article.

Anahtar Kelimeler

Nesîmî, imitation, poem, Hurufism

Kaynakça

• Aksu, H. (1989). Ali el-A’lâ. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde Cilt 2, s. 381. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Aksu, H. (1998). Hurûfîlik. TürkiyeDiyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde Cilt 18, s. 408-412. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Altuntaş, H. ve Şahin, M. (2010). Kur’an-ı Kerim meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Âmiloğlu. (2014). Arş-nâme tercümesi, Hurûfî şiirler I (haz. Fatih Usluer). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Arı, A. (2009). Sâkıb Dede. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde Cilt 36, s. 4-5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Aslan, M. (2020). Hurûfî şair Arşî’nin Nesîmî’nin gazellerine nazîreleri. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, 6 (12), 201-219.
• Âşık Çelebi. (2010). Meşâ’irü’ş-şu’arâ. 2. Cilt (haz. Filiz Kılıç). İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.
• Ayan, H. (2014). Nesîmî, hayatı, edebî kişiliği, eserleri ve Türkçe divanının tenkitli metni. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Aydemir, Y. (2017). Ravzî, hayatı, kişiliği ve Divanı’nın incelenmesi. Ravzî Divanı içinde s. 4-40. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56190,ravzi-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 15.10.2020).
• Bağdatlı Ahdî. (2018). Gülşen-i şu’ârâ. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56733,ahdi-gulsen-i-suarapdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 15.10.2020).
• Ballı, H. H. (2010). Fazlullah Hurûfî ve Hurûfîlik. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bashir, S. (2013). Fazlullah Esterâbâdî ve Hurufilik (çev. Ahmet Tunç Şen). İstanbul: Kitap.
• Bektaş, E. (2017). Muvakkit-zâde Pertev’in hayatı ve eserleri. Muvakkit-zâde Muhammed Pertev Dîvânı içinde s. 3-33. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55973,pertev-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 15.10.2020).
• Beyânî Mustafa Bin Carullah. (1997). Tezkiretü’ş-şu’arâ (haz. İbrahim Kutluk). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Bilgin, A. (2007a). Nesîmî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde Cilt 33, s. 3-5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Bilgin, A. (2007b). Nigârî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde Cilt 33, s. 85-87. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Canpolat, M. (2003). Mecmûatü’n-nezâir. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde Cilt 28, s. 275-277. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Dilçin, C. (2009). Örneklerle Türk şiir bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Dilçin, C. (2011). Divan şiirinde gazel. Türk Dili, Türk Şiiri - Divan Şiiri. Özel Sayı II, 78-247.
• Edincikli Ravzî. (2017). Ravzî dîvânı (haz. Yaşar Aydemir). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56190,ravzi-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 10.10.2020).
• Edirneli Nazmî. (2017). Mecmau’n-nezair (haz. Fatih Köksal). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56057,mecmaun-nezair-edirneli-nazmi-pdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 08.10.2020).
• Esrar Dede (2000). Tezkire-i şu’arâ-yı Mevleviyye (haz. İlhan Genç). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Fazlullah Esterâbâdî. (2012). Câvidân-nâme, Dürr-i Yetîm isimli tercümesi (çev. Derviş Murtazâ, haz. Fatih Usluer). İstanbul: Kabalcı.
• Gölpınarlı, A. (1969). 100 soruda Türkiye’de mezhepler ve tarikatler. İstanbul: Gerçek.
• Gölpınarlı, A. (1989). Hurûfîlik metinleri kataloğu. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Gölpınarlı, A. (1992). Melâmîlik ve Melâmîler. İstanbul: Gri.
• Gölpınarlı, A. (2005). Fuzûlî dîvânı. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Güneş, D. (2011). Misâlî dîvanı (inceleme-metin). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İpekten, H. (2016). Eski Türk edebiyatı nazım şekilleri ve aruz. İstanbul: Dergâh.
• Kahraman, B. (1989). Arşi Divânı’nın tenkidli metni I-II. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kalkandelenli Muîdî. (2018). Kalkandelenli Mu’îdî divanı (haz. Gülçin Tanrıbuyurdu). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59883,kalkandelenli-mu39idi-ivanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 10.10.2020).
• Karakoyunlu Cihanşah. (2017). Karakoyunlu Cihanşah’ın Türkçe şiirleri (haz. Muhsin Macit). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56191,karakoyunlu-cihansah39in-turkce-siirleripdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 10.10.2020).
• Kınalı-zâde Hasan Çelebi. (2014). Tezkiretü’ş-şuarâ, 2. Cilt (haz. İbrahim Kutluk). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Koyunoğlu Şehir Müzesi ve Kütüphanesi, http://88.255.225.19:8091/tarama.php?cmd=search&genel=koyuno%F0lu (Erişim Tarihi: 05.01.2021).
• Köksal, F. (2003). Mecmâu’n-nezâîr, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde Cilt 28, s. 262-263. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Köksal, F. (2006). Sana benzer güzel olmaz, divan şiirinde nazire. Ankara: Akçağ.
• Köprülü, M. F. (2014). Edebiyat araştırmaları II. İstanbul: ALFA.
• Kürkçüoğlu, K. E. (1985). Seyyid Nesîmî Dîvânı’ndan seçmeler. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Latîfî. (2018). Tezkiretü’ş-şu’arâ ve tabsıratü’n-nuzamâ (haz. Rıdvan Canım). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/60327,latifi-tezkiretus-suara-ve-tabsiratun-nuzamapdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 05.10.2020).
• Macit, M. (2000). Cihânşâh ve Türkçe şiirleri. Bilig, 13 (Bahar), 9-19.
• Muhtar, C. (1986). Hurûfî Türk şairleri. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 4, 219-226.
• Muvakkit-zâde Muhammed Pertev. (2017). Muvakkit-zâde Muhammed Pertev dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55973,pertev-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 10.10.2020).
• Nesîmî. (1990). Nesîmî divanı (haz. Hüseyin Ayan). Ankara: Akçağ.
• Nigârî. (2017). Nigârî dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55757,nigari-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 10.10.2020).
• Olgun, İ. (1971). Seyyit Nesîmî üzerine notlar. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 18(1970), 47-68.
• ‘Ömer Bin Mezîd. (1995). Mecmuatü’n-nezair (haz. Mustafa Canpolat). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Riyâzî Muhammed Efendi. (2017). Riyâzü’ş-şu’arâ (haz. Namık Açıkgöz). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/54137,540229-riyazu39s-suarapdfpdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 05.12.2020).
• Sâkıb Dede. (2018). Sâkıb Dede dîvânı (haz. Ahmet Arı). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59860,sakib-dede-divanipdf.pdf?0, (Erişim Tarihi: 10.10.2020).
• Şâhî, Şehzâde Bâyezîd. (2018). Şâhî dîvânı (haz. Filiz Kılıç). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59394,sahi-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 10.10.2020).
• Şenödeyici, Ö. (2015). Nesîmî ve Hurufilik kitabı. İstanbul: Kesit.
• Şentürk, A. A. ve Kartal, A. (2010). Eski Türk edebiyatı tarihi. İstanbul: Dergâh.
• Tataroğlu, A. (1995). Muhîtî, hayatı, eserleri ve edebî kişiliği, dîvânının tenkîdli metni. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1977). Arşî (Hurûfî) maddesi. 1. Cilt, s. 16. İstanbul: Dergâh.
• Usluer, F. (2009). Hurufilik. İstanbul: Kabalcı.
• Usluer, F. (2014). Firişteoğlu, Abdülmecîd İbn-i Firişte İzzeddîn. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/firisteoglu-abdulmecid-ibni-firiste (Erişim Tarihi: 05.01.2021).
• Usluer, F. (2016). Giriş. Kısmet-nâme içinde s. 17-32. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Usluer, F. (2019). Divan şairleri ve Hurûfîlik. Türkoloji Dergisi, 23 (1), 80-104.
• Vizeli Ramazan Behiştî. (2018). Ramazan Behiştî dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56445,ramazan-behisti-divanipdf.pdf?0, (Erişim Tarihi: 10.10.2020).