Yabancılara Türkçe Öğretimine Bürün Bilimsel Bir Yaklaşım - Boşnak Konuşurların Türkçe Vurgu Üretimleri

Yıl 2021, Sayı: 72 (Aralık), 185 - 208, 03.12.2021

Gönül Erdem Nas , Büşra Akbulut

Öz

Dilin ses yapısını oluşturan unsurlar, “parçalar” ve “parçalarüstü birimler” olmak üzere iki bölüme ayrılır. Parçalar, “ünlü” ve “ünsüz” adını verdiğimiz ses birimleri ile ilgiliyken dilin parçalarüstü birimleri bütüncül bir parça üzerinden işlev gören vurgu, ton, ezgi, durak gibi bürün bilimsel unsurları içermektedir. Bürün özellikleri dilin yapısal özelliklerini oluşturan birimleri doğrudan etkilemektedir. Bu etki, bürün özelliğine sahip diller için geçerli olmakla birlikte yeni bir dil öğreniminde hedef dili de etkilemektedir. Hedef dili öğrenen bireyin bu dildeki yapısal unsurları doğru şekillendirmesi, doğru bürün edinimiyle mümkün olmaktadır. Bürün ögeleri, parçalı birimlerin duygu, düşünce ve anlamını doğrudan etkilediğinden dil ediniminde bu birimlerin yapısal özellikler ile eş zamanlı edinilmesini gerektirmektedir. Bu sebeple, hedef dildeki parçalı birimlerin yanı sıra vurgu gibi parçalarüstü birimlerin de anlamlı ve yerinde gerçekleştirilmesi, başta konuşma becerisi olmak üzere temel dil becerilerinin gelişimi için önemli ve faydalıdır. Bu anlamda gelişen teknoloji, bürünsel özelliklerin PRAAT gibi ses analiz programları aracılığıyla bilgisayar ortamında görünür hâle getirilmesini mümkün kılmaktadır. Bu çalışmada, ana dili Boşnakça olan 15-20 yaş aralığındaki 25’i kadın 15’i erkek 40 konuşurun Türkçe sesletimlerindeki cümle ve sözcük vurgu üretimleri incelenmiştir. Boşnak konuşurların Türkçe vurgu üretimleri PRAAT (Boersma ve Weenink, 2020) programı ile ölçülmüş ve ulaşılan vurgu grafikleri çerçevesinde yorumlanmıştır. Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre, temel seviyedeki Boşnak konuşurlarının seslendirdiği okuma metinlerindeki Türkçe cümle ve sözcük vurguları çoğu kez ana dili konuşurlarının sesletimi ile örtüşmediği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Vurgu, PRAAT, parçalarüstü birimler, yabancılara Türkçe öğretimi

A Prosodic Approach to Teaching Turkish to Foreigners - Turkish Stress Productions of Bosnian Speakers

Öz

The elements that constitute the sound structure of the language are divided into two parts as “segmental” and “suprasegmental”. While the parts are related to the phonemes we call “vowel” and “consonant”, suprasegmental units of the language include prosodic features such as stress, tone, rhythm, and pause that function over a holistic part. Prosodic features directly affect the units that constitute the structural features of the language. Although this effect is valid for prosodic languages, it also affects the target language in learning a new language process. It is possible for an individual learning the target language to shape the structural elements in this language correctly, by acquiring the correct prosody. Since the prosodic units directly affect the emotion, thought and meaning of the fragmented units, it is necessary to acquire these units simultaneously with the structural features in language acquisition. For this reason, it is important and useful for the development of basic language skills, especially speaking skills, to carry out meaningful and appropriate suprasegmental units such as emphasis, as well as fragmentary units in the target language. In this sense, the developing technology makes it possible to make prosodic features visible in the computer environment through sound analysis programs such as PRAAT. In this study, sentence and word stress productions in Turkish pronunciations of 25 female and 15 male speakers between the ages of 15-20 whose mother tongue is Bosnian are examined. The Turkish stress production of Bosnian speakers was measured with the PRAAT (Boersma & Weenink, 2020) program and interpreted within the framework of the achieved stress graphics. According to the results obtained from the research, it was determined that the Turkish sentence and word stresses in the reading texts vocalised by the Bosnian speakers at the basic level often do not match the pronunciation of the native speakers.

Anahtar Kelimeler

Stress, PRAAT, suprasegmental units, teaching Turkish to foreigners

Kaynakça

• Akbulut, B. (2021). Yabancılara Türkçe öğretiminde kullanılan okuma metinlerinin Türkçenin sesletimi edinimine etkisi (Bosna Hersek örneği). Yüksek Lisans Tezi, Bartın: Bartın Üniversitesi.
• Barın, E., Çobanoğlu, Ş., Ateş, Ş., Balcı, M., Özdemir, C. (ed.) (2018). Yedi iklim A1 ders kitabı. Ankara: Başak Matbaacılık.
• Barın, E., Çobanoğlu, Ş., Ateş, Ş., Balcı, M., Özdemir, C. (ed.) (2015). Yedi iklim A2 ders kitabı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Crystal, D. (2008). A dictionary of linguistics and phonetics. Oxford: Blackwell Publishing.
• Demir, N. (2019). Türkçe ses ve biçim bilgisi. Ordu: Altınordu.
• Demircan, Ö. (2015). Türkçenin sesdizimi. İstanbul: DER.
• Demircan, Ö. (1977). Bileşik sözcük ve bileşik sözcüklerde vurgu. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 25(1977), 263-275.
• Demircan, Ö. (1981). Türkiye Türkçesinde vurgulama ve odaklama. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 26(1978-1979), 157-163.
• Dursunoğlu, H. (2006). Türkiye Türkçesinde vurgu. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 267-276.
• Eker, S. (2007). Türkçenin ses birimleri ve belirgin alt ses birimleri. İlmi Araştırmalar, (24), 23-42.
• Erdem Nas, G. (2019). Birleşik sözcüklerde vurgunun (ölçülebilir) görünümleri. RumeliDE (Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi), 16, 665-676.
• Erdem Nas, G. (2020). Türkçenin sesletiminin yabancılara öğretimi üzerine notlar. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (67), 703-714.
• Ergenç, İ. (2002). Konuşma dili ve Türkçenin söyleyiş sözlüğü. İstanbul: Multilingual.
• Güler, E. ve Hengirmen, M. (2005). Ses bilim ve diksiyon. Ankara: Engin.
• Kabak, B. (2016). Refin(d)ing Turkish stress as a multifaceted. Second Conference on Central Asian Languages and Linguistics (ConCALL52) sunulmuş bildiri. Ekim 2016, Indiana University.
• Karatay, H. ve Tekin, G. (2019). Konuşma eğitiminin bürün özellikleri ve öğretimi. Kesit Akademi Dergisi, 18, 1-28.
• Kuder, E. (2019). Second language teacher prosody. New York: Routledge.
• Özgen, M. ve Koşaner, Ö. (2019). Dünya dillerinden örneklerle dil bilimsel tipoloji. Ankara: Pegem Akademi.
• Peterson, G. E. (1958). Some observations on speech. Quarterly Journal of Speech, 44(4), 402-412.
• Tekin, G. (2020). Türkçenin yabancı dil olarak öğretimi el kitabı (Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde sesletim eğitimi), (ed. H. Karatay). Ankara: Pegem Akademi.
• Tekin, G. (2020). Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde sesletim eğitimi. Doktora Tezi, Bolu: Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi.