Sözlük tipolojileri ve tasnifleri üzerine bir değerlendirme

Yıl 2022, Sayı: 73 (Haziran), 217 - 233, 01.06.2022

Cüneyt Akın

Öz

Sözlük tipolojileri, sözlük hazırlama süreçlerini ve sözlük kuramlarını belirleyen en önemli başlıklardan biridir. Bugüne kadar, sözlük tipolojilerinin incelendiği çok sayıda çalışma olması, bu hususun önemini ortaya koymaktadır. Esasen, temel bir kavram olarak sözlük tipolojileri veya türleri kavramı dahi, bugünkü literatürde kavram olarak açıklığa kavuşturulmuş değildir. Günümüz sözlük çalışmalarında belli bir sözlüğün, öne çıkan özelliğine göre tasnif edilmesi söz konusudur (eş anlamlılar sözlüğü, zıt anlamlılar sözlüğü, iki dilli veya çok dilli sözlük vb.). Bu nedenle mevcut sözlük tipolojilerinin çoğunun, önemli ölçüde, sözlük başlıklarının tipolojileri olduğu söylenebilir. Bundan dolayıdır ki, öncelikle sözlük tipolojilerini belirleyecek ölçütlerin neler olacağı belirlenmelidir. Bu bağlamda sözlük kuramı için birincil öneme sahip bir soru ortaya çıkıyor: Bir sözlük bilimsel ölçüt nasıl tanımlanabilir? Çalışmada, sözlük tipolojilerinin tarihten bugüne hangi ölçütler çerçevesinde tasnif edilegeldiği ortaya konulmaya, söz konusu sözlük tipoloji çalışmaları ve sözlük tasnifleri dikkate alınarak, bir tasnif denemesi yapılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sözlük tipolojisi, sözlük tasnifleri, sözlük türleri, sözlük bilim

Kaynakça

• Akalın, Ş. (2010). Sözlüğün tarihi. Türk Dili, 699, 268-279.
• Aksan, D. (1995). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Alan, Nazmi (2020). Elektronik sözlük tipolojisinde boşluk ve ‘Kamusi Gold’ örneği. Uluslararası Disiplinler Arası Dil Araştırmaları (DADA) Dergisi, 1, 23-32.
• Atkins, B.T.S., & Rundell, M. (2008). The oxford guide to practical lexicography. New York: Oxford University Press.
• Baskın, S. (2012). Eş-Şüzûrü’z-Zehebiyye ve’l-Kıtai’l-Ahmediyye fî’l-Lugati’t-Türkiyye (sözlükbilimsel bir inceleme). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bekdaş, M. (2017). Sözlük türlerinin tasnifi. Route Educational and Social Science Journal, 4(4), 52-59.
• Boz, E. (2015). Kullanıcı ve sözlük ilişkisi. ERDEM İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 69, 41- 52.
• Boz, E., Bozkurt, F., & Doğru, F. (2018). Corpus-based research on terminology of Turkish Lexicography (CBRT-TURKLEX). Lexikos, 28, 428-439.
• Burkhanov, I. (1998). Lexicography, a dictionary of basic terminology. Wydawn: Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie in Rzeszów.
• Doğru, F. (2014). Aykırı sözlükler. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(2), 191-198.
• Dubı̇çı̇nskı̇y, V. (2008). Leksikografiya russkogo yazıka: uçebnoye posobiye. Moskova: Nauka.
• Esen, M. A. (2009). Rus sözlükbilimine genel bir bakış. Turkish Studies, 4(4), 467-480.
• Hartmann, R. R. K., & James, G. (1998). Dictionary of lexicography. London - New York: Routledge.
• İlhan, N. (2009). Sözlük hazırlama ilkeleri, çeşitleri ve özellikleri. Turkish Studies, 4(4), 534.
• Jackson, H. (2002). Lexicography an introduction. London and New York: Routledge.
• Kocaman, A. (1998). Dilbilim, sözlük, sözlükçülük. Kebikeç, 6, 111-113.
• Mentrup, W. (1984). Wörterbuchbenutzungssituationen - Sprachbenutzungssituationen. Anmerkungen zur Verwendung einiger Termini bei H. E. Wiegand. W. Besch, K. Hufeland, V. Schupp & P. Wiehl (Ed.), Festschrift für Siegfried Grosse zum 60. Geburtstag içinde (143-173). Göppingen: Kummerle.
• Minsafina, A. (2015). Rus sözlükçülüğü ve tarı̇hı̇ ve çağdaş Türk lehçelerı̇nde Rusça Türkçe sözlükler. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ölker, G. (2011). Sözlük türleri ve kelime sıklığı sözlüğü üzerine, Dil Araştırmaları, 9, 45-60.
• Özcan, E. (2019). Türkçe genel sözlük hazırlama süreci üzerine bir araştırma. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Piet, S. (1996). A practical guide to lexicography (Terminology and lexicography research and practice). Leiden: Institute for Dutch Lexicology.
• Poçan, T. (2017). Postmodern sözlükler. O. K. Gül ve C. C. Çakmakçı (Ed.), I. Uluslararası Türklerin Dünyası Sosyal Bilimler Sempozyumu Antalya (11-14 Mayıs) içinde (103-111). Ankara.
• Sert, G. (2019). Elektronik sözlük tipolojileri ve lexica örneği. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 18, 58-70.
• Sharpe, P. A. (1995). Electronic dictionaries with particular reference to the design of an electronic bilingual dictionary for English-speaking learners of Japanese. International Journal of Lexicography, 8(1), 39–54.
• Svensén, B. (2009). A handbook of lexicography. Cambridge: Cambridge University Press.
• Şçerba, L. (1974). Opıt obşçey teorii leksikografii. Yazıkovaya sistema i reçevaya deyatelnost içinde (265-304). Moskova: Nauka.
• Usta, H. İ. (2006). Türkçe sözlük hazırlamada yöntem sorunları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 46(1), 223-242.
• Ülkü, V. (2011). Almanya’da sözlükçülük ve sözlükler. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 2(4). 259-279.
• Wiegand, H. E. (1977a). Nachdenken über Wörterbücher: Aktuelle Probleme. G. Drosdowskı, H. Henne & H. E. Wiegand (Ed.), Nachdenken Über Wörterbücher içinde (51-102). Mannheim & Wien & Zurich: Bibliographisches Institut.
• Wiegand, H. E. (1977b). Einige grundlegende semantisch-pragmatische Aspekte von Wörterbucheinträgen. ein Beitrag zur praktischen Lexikologie. Kopenhagener Beitrage zur Germanistischen Linguistik, 12, 59-149.
• Yılmaz, E. (2017). Sözlük bilimi üzerine araştırmalar. Ankara: Sonçağ.