Türkçe derslerinde edim bilimsel farkındalığın gerekliliği

Yıl 2022, Sayı: 73 (Haziran), 235 - 266, 01.06.2022

Meltem Merve Konu

Öz

Dil öğretiminde ilk hedefi oluşturan bireyin kendini eksiksiz ifade ederek hedef dili amacına uygun kullanabilmesi başarılı bir iletişim için oldukça önemlidir. Bu doğrultuda alıcının karşılaştığı sözceleri / tümceleri / dilsel - dil dışı göstergeleri üretiliş amacına uygun olarak yorumlaması ve verici aşamasına geçebilmek için bağlama göre oluşturduğu sözcelerle iletişim veya bilgilendirme eylemini başarıyla gerçekleştirebilmesi beklenmektedir. Ana dilini edinirken örtük yapılarla ilgili farkındalık geliştiren birey diğer dilleri de daha kolay ve verimli biçimde öğrenebilecektir. Dil paydaşlarının bilinçsiz biçimde uyguladığı bu kuralların Türkçe öğreticileri tarafından bilinçli olarak öğrenicilere aktarılması gereklidir.
Çalışmada, edim bilimi uygulamalarının dil becerilerinin geliştirilmesindeki önemini somutlaştırmak amacıyla 5. sınıf (Anıttepe Yayıncılık), 6, 7 ve 8. sınıf (MEB Yayınları) Türkçe ders kitaplarındaki etkinlikler değerlendirilmiştir. Süreç temel nitel araştırma desenine göre yürütülmüş, doküman incelemesi tekniğiyle toplanan veriler betimsel analiz yaklaşımıyla J. L. Austin’in Söz Eylem Kuramındaki edim sözlerine ve J. R. Searle’ün sınıflandırmasına eklemeler yapılarak yorumlanmıştır. İncelenen etkinliklerde 5. sınıf için 21, 6. sınıf için 10, 7. sınıf için 11, 8. sınıf için 16 edim söz değerine ulaşılmıştır. Etkinliklerde edim sözlerin buldurulmaması ve türlerinin yeterli olmaması nedeniyle farklı bağlamları içerecek biçimde genişletilmesi ve tekrarlı yapılarla pekiştirilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır. Türkçe öğretmenliği ana bilim dallarında ve ortaokul Türkçe ders kitaplarını hazırlayan komisyonda dil bilimi uzmanlarının da yer almasının bu sorunun giderilmesine katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Edim bilimi, J. L. Austin, J. R. Searle, Söz Eylem Kuramı, Türkçe öğretimi

Kaynakça

• Akgül, A., Demirer, N., Gürcan, E., Karadaş, D., Karahan, İ. ve Uysal, A. (2021). 7. sınıf Türkçe ders kitabı. (Ed. N. Demirer). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Aksan, D. (2004). Dilbilim ve Türkçe yazıları. İstanbul: Multilingual.
• Akşehirli, S. (2011). Söz edimleri kuramı açısından kurgusal anlatı metinlerinde söz aktarımı. Turkish Studies, 6(2), 143 – 162.
• Alinezhad, A. (2015). The significance of pragmatics in English language teaching. ELT Voice – India, 5(1), 19 – 24.
• Alyılmaz, C. (2010). Türkçe öğretiminin sorunları. Turkish Studies, 5(3), 728 – 749.
• Alyılmaz, S. (2020). Türkçe öğretiminde hedef kitleyle ilgili yaşanan bazı sorunlar ve çözüm önerileri. C. Alyılmaz, O. Er, İ. Çoban (Ed.), Türkçe eğitiminin güncel sorunları içinde (73 - 85). Ankara: Eğiten.
• Aslan, S. (2005). Türkiye Türkçesinde sezdirmeye dayalı rica stratejileri. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 2(1), 114 – 126.
• Austin, J. L. (1962). How to do things with words. London: Oxford University.
• Baş, B. (2003). Altıncı sınıf Türkçe ders kitaplarında metin türleri üzerine bir inceleme. TÜBAR, 13, 257 – 265.
• Bussmann, H. (1996). Dictionary of language and linguistics. London: Routledge.
• Boz, E. (2013a). İletişimde sen dili yerine ben dili. Türk Dili, 739, 65 – 68.
• Boz, E. (2013b). Necip Fazıl’ın “Yunus Emre” şiiri üzerinde söz eylem çözümlemesi. Türk Dili, 737, 111 - 116.
• Coulthard, M. (2014). An introduction to discourse analysis. London: Routledge.
• Crystal, D. (2008). A dictionary of linguistics and phonetics. USA: Blackwell.
• Çapraz Baran, Ş. ve Diren, E. (2019). 5. Sınıf Türkçe ders kitabı. (Ed. K. Meydan). Ankara: Anıttepe.
• Çevik, A. ve Güneş, F. (2017). Türkçe ders kitaplarındaki etkinliklerin incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 5(2), 272 – 286.
• Çoban, İ. ve Polatcan, F. (2020). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki bulmaca etkinliklerinin eş anlamlı kelime öğretimi açısından değerlendirilmesi. TEKE Dergisi, 9(3), 1151 - 1166.
• Deniz, K., Tarakcı, R. ve Karagöl, E. (2019). Okuma kazanımları açısından ortaokul Türkçe ders kitapları. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(3), 688 – 708.
• Dilidüzgün, S. (2004). Okuma öğretimi hedefleri bağlamında Türkçe ders kitaplarındaki çocuk edebiyatı ürünleri. HAYEF Dergisi, 2, 43 – 55.
• Erkman Akerson, F. (2016). Türkçe örneklerle dile genel bir bakış. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Ertürk, N., Keleş, S. ve Külünk, D. (2021). 6. sınıf Türkçe ders kitabı. (Ed. N. Ertürk). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Eselioğlu, H., Set, S. ve Yücel, A. (2019). 8. sınıf Türkçe ders kitabı. (Ed. A. Yücel). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Farinde, R. O. ve Oyedokun - Alli, W. A. (2020). Pragmatics and language teaching. Journal of Language Teaching and Research, 11(5), 841 – 846.
• Gemalmaz, E. (2010). Türkçenin derin yapısı. Ankara: Belen.
• Gonzales, A. (2013). Development of politeness strategies in participatory online environments: A case study. (Eds. N. Taguchi and J. M. Sykes). Technology in interlanguage pragmatics research and teaching. (pp. 101 – 121). Amsterdam: John Benjamins Publishing.
• Gökmen, S. ve Çağlayan Dilber, N. (2011). Türkçe derslerinde söz edimlerin öğretimi üzerine bir değerlendirme. AÜ Dil Dergisi, 154, 44 – 60.
• Hirik, S. (2019). Dede Korkut Hikâyelerinde söz edimi yapıları. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(1), 751 – 768.
• Huber, E. (2013). Dilbilime giriş. İstanbul: Multilingual.
• İşcan, A. ve Cımbız A. T. (2018). Ortaokul 5. sınıf Türkçe ders kitabındaki resimlerin metinlerle uyum düzeyinin incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 250 – 272.
• İşeri, K. (2007). Altıncı sınıf Türkçe ders kitabının ilköğretim Türkçe programının amaçlarına uygunluğunun değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi TÖMER Dil Dergisi, 17(136), 58 – 74.
• Karadağ, Ö. (2019). Türkçe ders kitaplarında yer alan özetleme etkinlikleri üzerine bir değerlendirme. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(2), 469 – 485.
• Kerimoğlu, C. (2017). Genel dilbilime giriş. Ankara: Pegem.
• Kıran, Z. ve Eziler Kıran, A. (2018). Dilbilime giriş. (5. Baskı). Ankara: Seçkin.
• Matthews, P. H. (2000). The concise dictionary of linguistics. Oxford: Oxford University.
• MEB (2019). Türkçe dersi öğretim programı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Merriam, S. B. (2009). Qualitative research. A Guide to design and implementation. America: Jossey - Bass.
• Okur, A. (2013). Millî kültür ve folklorun Türkçe ders kitapları aracılığıyla aktarımı. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Türkçenin Eğitimi Öğretimi Özel Sayısı, 6(11), 877 – 904.
• Onursal Ayırır, İ. (2016). Edimbilim ve dil öğretimi. Dil bilimleri ve dil öğretimi. (2. Baskı). Ankara: Seçkin.
• Otan, D. (2010). Türkçede ikna söylemi: Sözbilimsel soruların söylem-edimbilimsel işlevleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özbay, M. (2003). Türkçe öğretiminde hedef – araç ilişkisinin ders kitabı örneğinde değerlendirilmesi. TÜBAR, 13, 59 – 69.
• Paltridge, B. (2012). Discourse analysis. New York: Routledge.
• Patton, M. Q. (2002). Qualitative research & evaluation methods. London: Sage.
• Richards, J. C. ve Schmidt, R. (2010). Longman dictionary of language teaching and applied linguistics. Great Britain: Pearson Education.
• Sallabaş, M. E. ve Yılmaz, G. (2020). Türkçe ders kitabında bulunan metin altı sorularının yenilenmiş Bloom Taksonomisi’ne göre incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(2), 586 – 596. Searle, J. R. (1999). Expression and meaning. New York: Cambridge University.
• Shakki, F., Naeini, J., Mazandarani, O. ve Derakhshan, A. (2020). Instructed second language English pragmatics in the Iranian context. Journal of Teaching Language Skills, 39(1), 201 – 252.
• Taguchi, N. (2011). Teaching pragmatics: Trends and issues. Annual Review of Applied Linguistics, 31, 289 – 310.
• Tang, T. (2013). Discourse and pragmatics in language teaching. International Conference on Educational Research and Sports Education, 105 – 109.
• Temizkan, M. (2014). Ortaokul Türkçe ders kitaplarının Türkçe dersi öğretim programındaki temel beceriler açısından incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 2(1), 49 – 72.
• Toklu. M. O. (2015). Dilbilime giriş. (6. Baskı). Ankara: Akçağ.
• Ünveren Kapanadze, D. (2018). Dil ve kültür aktarımında işlevsel bir araç olarak ders kitapları: Türkçe ders kitapları örneği. Turkish Studies, 13(27), 1575 – 1592.
• Yaylagül, Ö. (2015). Göstergebilim ve dilbilim. Ankara: Hece.
• Yule, G. (1996). Pragmatics. New York: Oxford University.
• https://americanenglish.state.gov/resources/teachers-corner-simple-ways-incorporate-pragmatics-efl-classroom (22.06.2021)