Ahmed Baba Efendi Tekkesi Şeyhi Eş- Şeyh El-Hâc Mehmet Bahâüddîn Efendi

Yıl 2023, , 84 - 100, 23.09.2023

Muhammet Kemaloğlu

https://doi.org/10.58646/bengi.1223889

Öz

Türkiye’nin fethini müteakip Bursa ve çevresi zâviye, tekkeler, hanlar, hamamlar, imarethaneler, bimarhaneler ile işlenmeye başlamıştı. Türkistan’dan gelen dervişler veya diğer dini nitelikli gruplar her araziye kendi mührünü vuruyordu. Bu kapsamda, Bursa’da çeşitli tarikatlara ait olmak üzere birçok tekke ve zâviye inşa edilmişti. Osmanlı Devleti’nin ve Türkiye coğrafyasının şekillenmesinde isimleri bilinen/bilinmeyen bu büyüklü küçüklü dini yapıların ve yapıların yönetenlerin (Ulu Cami, Yeşil Türbek, Emir Sultan Camisi, Orhan Gazi Camisi vb.), bu yapıların mensuplarının etkileri yadsınamayacak kadar büyüktür. Yeni Türk ülkesine akın eden bu şeyhler, dervişler yerleştikleri topraklarda vakıflar, yurtluklar kurmaktaydı. Tekkeler, zâviye, ziyaretgâhlar, dergâhlar, âsitâneler, namazgâhlar, camiler, mescitler, ribatlar vb. yapılar birer kolonizasyon merkezleridir. Ebu İshak Kazerunî Zâviyesi, Bedrüddin Pars Bey Zâviyesi ile Emir Sultan Zâviyesi bunlardan sadece bir kaçıdır. On yedinci yüzyıla özelinde de Bursa’da farklı tarikatlara ait 60 kadar zâviyenin olduğu bilinmektedir. Ahmed Baba Efendi Tekkesi Bursa’da bilinen tekkelerden bir tanesi olup, tekkenin kurucu ailesinin tarihi Osmanlı Devleti’nin kuruluşuna kadar gitmektedir. Çalışmamızda Ahmed Baba Efendi Tekkesi’nin üçüncü halifesi eş-Şeyh El-Hâc Mehmed Bahâüddîn Efendi’den bahsedilerek çeşitli yönleri ana hatlarıyla ele alınmıştır

Anahtar Kelimeler

Bursa, Tekkeler, Bedrüddin Pars Bey Zâviyesi, Ahmed Baba Efendi Tekkesi, Bahâüddîn Efendi

Sheik Of Ahmed Baba Efendi Lodge Sheikh El-Hâc Mehmet Bahâüddîn Efendi

Öz

Following the conquest of Turkey, Bursa and its surroundings began to be processed with zawiyas, lodges, inns, baths, soup kitchens and bimarhanes. Dervishes or other religious people coming from Turkistan would put their own seal on every land. In this context, many dervish lodges and zawiyas were built in Bursa, belonging to various sects. The influence of the rulers and members of these large and small religious structures and structures, whose names are known or unknown, in the shaping of the Ottoman Empire and the geography of Turkey, is undeniable (Great Mosque, Green Tomb, Emir Sultan Mosque, Orhan Gazi Mosque, etc.). These sheiks and dervishes who flocked to the new Turkish country were also establishing foundations and dormitories in the lands they settled. Lodges, zawiyas, pilgrimage sites, dervish lodges, asitane, namazgahs, mosques, masjids, ribats, etc. structures are colonization centers. Ebu İshak Kazerunî Lodge, Bedrüddin Pars Bey Lodge and Emir Sultan Lodge are just a few of them. It is known that there were about 60 zawiyas belonging to different sects in Bursa in the seventeenth century. Baba Efendi Lodge is one of the known lodges in Bursa, and the history of the founding family of the lodge goes back to the foundation of the Ottoman State. In our study, the life of Sheikh el-Hâc Mehmet Bahâüddîn Efendi, the third caliph of Baba Efendi Lodge, is discussed.

Anahtar Kelimeler

Bursa, Lodges Bedrüddin Pars Bey Lodge, Baba Efendi Lodge, Sheikh el-Hâc Mehmet Bahâüddîn Efendi, Bahâüddîn Efendi

Kaynakça

• 1315 Duhullülere Mahsus Künye Defteri, Hakkı Baha-17 No’lu Künye Defteri, KHO Arşivi.
• Ağca, H. (2007). “Pars, Hakkı Baha” Maddesi, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, C.7, O. Cihat-Süyinşiayev, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Akkılıç, Y. (2002). Bursa Ansiklopedisi, 4.cilt, Bursa: Burdef Yayınları.
• Arslan, B. (2018). “Pars, Hakkı Baha” Maddesi, İzmir Kent Ansiklopedisi, s.168-172.
• Aslan, N. (2007), Bursa Halkevi Uludağ Dergisi ve Türk Devrimi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Bahâ, Şeyh Mehmed Bahâeddin Efendi, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/baha-seyh-mehmed-bahaeddin-efendi Erişim Tarihi: 02.04.2023
• Bozkurt, C. (2015). “Millî Mücadele Döneminde Muhittin Baha Pars”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Atatürk Yolu Dergisi, Sayı:56, Bahar, s.11-32.
• Bursa Gazeteciler Cemiyeti (2021a). “Pars Ailesi”, http://bgc.org.tr/ansiklopedi/pars-ailesi.html Erişim tarihi: 14.11.2022.
• Bursa Gazeteciler Cemiyeti (2021b). “Baha Efendi (Hacı, Şeyh)”, http://bgc.org.tr/ansiklopedi/baha-efendi-hac%C4%B1-seyh.html Erişim Tarihi: 20.02.2021
• Bursa Tarihi Çarşı Ve Hanlar Birliği (2022). “Bursa'da Tarihi Yapılar/Bursa Çarşısında Dergahlar”, https://www.btch.org.tr/bursa-hakkinda.php?id=26 Erişim Tarihi: 20.02.2021
• Bursa Da Bugun (2011). “Tarihi Camiden Çalınan Kitabe Yerine Asıldı”, https://www.bursadabugun.com/haber/tarihi-camiden-calinan-kitabe-yerine-asildi-11722.html Erişim Tarihi: 23.03.2021
• Bursalı Mehmed Tâhir Bey (1972). Osmanlı Müellifleri, İstanbul.
• Çam, M (2019). “Bursa’da Bir İrfan Ocağı Ahmed Baba Nakşibendî Tekkesi”, Bursa Günlüğü, Eylül-Ekim-Kasım, Sayı: 7, s.62-65.
• Çavdar, R. T. (1989). “Bursa Kütüphaneleri”, Kütüphanecilik Dergisi: Belge Bilgi Kütüphane Araştırmaları, (2), s.101-117.
• Çetintaş, B. (2012). “Umur Baha'nın vefatı...”, http://adalar-postasi-guncel.blogspot.com/2012/03/17-2682.html Erişim Tarihi: 20.02.2021
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (DABOA) Fon no: Y..PRK.DH., K:8, G:2.
• Güler, S. (2020). “Bursa Yeşil Cami İmamı Hattat İbrâhim Efendi”, Artuklu Akademi, 7 (1), s. 1-28.
• Hatıra Yahud Mirat-I Brusa, Haremeyn Muhteremeyn Payellulerinden Şam-ı Şerif Kadısı Esbak El Seyyid Hasan Taib Efendi, Maarif Nezaret Celilesinin Fi 17 Zilkade Sene 324 ve Fi 20 Kanun Evvel Sene 322 Tarih ve Üçüncü Cildin 281/1301 Numerolu Ruhsatnamesiyle, Hüdavendigar Vilayeti Matbaasında Tab Olunmuşdur, Sene 1323(1905-06).
• Hicri 1287 (1870) Tarihli Hüdavendigar Vilâyeti Salnamesi, defa 1, Hüdavendigar Matbaası, Bursa.
• Huyugüzel, Ö.F. (2000). İzmir Fikir ve Sanat Adamları (1850-1950), Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Hüdavendigar Vilayeti Salnâmesi (1292/1875).
• Hüdavendigar Vilayeti Salnâmesi, Sene 1288/1871, 2. Sene, Matbaa-i Vilayet-i Hüdavendigâr.
• Hüdavendigar Vilayeti Salnâmesi, Sene 1289/1872, 3. Sene, Matbaa-i Vilayet-i Hüdavendigâr.
• Hüdavendigar Vilayeti Salnâmesi, Sene 1290/1873, 4. Sene, Matbaa-i Vilayet-i Hüdavendigâr.
• Hüdavendigar Vilayeti Salnâmesi, Sene 1291/1874, 5. Sene, Matbaa-i Vilayet-i Hüdavendigâr.
• Hüdavendigar Vilayeti Salnâmesi, Sene 1293/1876, 6. Sene, Matbaa-i Vilayet-i Hüdavendigâr.
• Hüdavendigar Vilayeti Salnâmesi, Sene 1294/1877, 7. Sene, Matbaa-i Vilayet-i Hüdavendigâr.
• Hüdavendigar Vilayeti Salnâmesi, Sene 1295/1878, 2. Sene, Matbaa-i Vilayet-i Hüdavendigâr.
• IŞIK, S. T. (2011). Türk Musikisinde Santur, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Kadan, Ü. (2018). Hüdavendigar Vilayeti'nin Kuruluşu, Teşkilatı ve İdaresi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa: Uludağ Üniversitesi
• Kaplanoğlu, R. (1988). Bursalı Şair ve Yazar ve Ünlüler Ansiklopedisi, İstanbul: Avrasya Etnografya Vakfı.
• Kaplanoğlu, R., (2016). “Karaşeyh Mahallesi”, https://www.bursa.com/wiki/Karaseyh_ Mahallesi (Erişim tarihi: 20.02.2021).
• Kara, M. (1987a). “Bursa Tekkeleri ve Tasavvufi Hayat Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2 (1), s.77-88.
• Kara, M. (1987b). “Bursa Tekkelerinin Alfabetik Olarak İsimleri ve Belli Başlı Kaynaklar”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Sayı: 2, Cilt: 2, Yıl: 2, s.89-98.
• Kara, M. (1993). Bursa'da Tarikatlar ve Tekkeler, Uludağ Yayınları.
• Kara, M. (2022). “Bursa Çarşısında Dergâhlar”, https://www.bursaarastirmalari merkezi.com/bursa-carsisinda-dergahlar/ Erişim Tarihi: 2 Mayıs 2021.
• Karahan, A. (1943a). “Ölümünün Yıl Dönümü Hakkı Baha Pars”, Anadolu, Sayı:9129, 22 Ocak 1943 Cuma, s.2.
• Karahan, A. (1943b). “Ölümünün Yıl Dönümü Hakkı Baha Pars”, Hakkı Baha Pars 1879-1942 Hayatı Şahsiyeti Eserleri Hakkında, Karahan, A.-Pars, V. B., İzmir, s. 92-91.
• Kemaloğlu, M. (2022). Hakkı Baha Pars: Hayatı ve Eserleri (1879-1942), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Anlara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• Kepecioğlu, K. (2009). Bursa Kütüğü, Cilt: I, Yay. Haz. Hüseyin Algül-Osman Çetin-Mefail Hızlı-Mustafa Kara-M. Asım Yediyıldız, Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Köç, A. (2017). “Kırım Savaşı Sonrasında Anadolu’ya Göç Eden Silistreli Muhacirlerin İskânı”, Uluslararası Bolvadin Sempozyumu, Afyon, Türkiye, 13-15 Ekim 2017, (1), s.29-55.
• Kumaş, N. (2011). II. Abdülhamid Döneminde Bursa’da Sosyal Hayat (1876-1909), Doktora Tezi Bursa: Atatürk Üniversitesi.
• Mehmet Şemseddin (1332). Yâdigari Şemsi, Mısrî Dergâhı Seccâdeneşinî, Matbaa-i vilâyet.
• Neylâ ve bekir peynircioğlu arşivi.
• Öztürk, Y. (2014). Kuruluşundan 1950’ye Kadar Bursa Belediyesi ve Hizmetleri, Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Pehlivan, N. (2018). “Pars Beyler”, Yeşil Bursa Dergisi, Kurtuluş Savaşının Kadın Efeleri Sayısı, Yıl: 5, (19), Kış, s.34-36.
• Subaşı, C. (2007). Hüdâvendigâr Vilayeti Salnamelerine Göre Bursa Sancağı İdaresinde Bulunan Kurum, Çalışanlar ve Demografik (Nüfus) Yapı (H. 1287 1288-1289-1290-1291-1292-1293-1294-1295), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• Tek, A. (2007). “Tekkeler Kapatılmadan Önce Nakşîliğin Bursa’daki Tarihi Süreci”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16 (1), s.211-240.
• Vakıf Kayıtlar Arşiv (2022). “Belge Örnekleri”, https://www.vgm.gov.tr/kurumsal/vakif-kayitlar-arsivi/belge-ornekleri Erişim Tarihi: 20.02.2021
• Vurgun, A. (2018). II. Abdülhamid Döneminde Bursa’da Eğitim-Öğretim Faaliyetleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.