XX. Yüzyılın Başlarında Ulusal Siyasi Düşünce Tarihinde Mehmet Emin Resulzade

Yıl 2024, , 289 - 308, 28.05.2024

Aytən İmanova

https://doi.org/10.58646/bengi.1463918

Öz

Tarihin farklı dönem noktalarında toplum yaşamında yenilenmeler yaşanır; siyasi, kültürel ve ekonomik gelişme farklı yönlere sapar. Bu nedenle geçiş döneminde toplumun önde gelen güçleri, insanları birleştirebilecek yeni bir ideoloji yaratmaya ve yaygınlaştırmaya çalışmaktadır. İncelenen dönem, Azerbaycan'ın ve Rusya'daki diğer Türk halklarının tarihinde karmaşık bir dönüm noktası olarak değerlendirilebilir. Sömürgeci politikaya karşı ulusal mükavimetin yaygınlaştığı bu dönemin önde gelen ideolojisi Türkçülüktü.Türkçülük ideolojisi, Rusya'nın tüm Türk-Müslüman halklarının ulusal bağımsızlık mücadelesinde önemli bir rol oynadı. Türkçülüğün ortaya çıktığı ilk dönemlerde, Osmanlı Devleti’nin ana politika çizgisi olmasına rağmen fikirleri ilk kez Azerbaycan'da galip geldi. Azerbaycan Cumhuriyeti'nin ilk kurucularından biri ve ideoloğu M.A. Resulzade'nin Türkçülüğün gelişmesinde önemli hizmetleri olmuştur. Makalede, Türkçülük düşüncesinin tarihsel tekamülü ve Türk halklarının tarihi, coğrafi, kültürel, etnik özelliklerinin ve genel yönlerinin belirlenmesi bakımdan önemi olan Rusya Müslümanları Birliği Kongreleri’nin tarihi araştırılmıştır. Siyasi Türkçülük ideolojisinin kongrelerin faaliyetinde M.E. Resulzade terefinden temamen oluşturulması ve bu fikirlerin halk tarafından kabul görmesi konusunda uygulamalı çalışma yapılmasına yönelik kararların alındığını bildirdi. Bu doğrultuda, halk tarafından kabulu üzere praktik çalışmalar için kararlar alındığı bildirilmişdir. Makalede, 1917 yılında düzenlenen Kafkas Müslümanlarının Bakü Kongresi ve tüm Rusya Müslümanları Moskova'daki Kongresi'nde M.E. Resulzade'nin Rusya'nın siyasi yapısına ilişkin raporları detaylandırılmıştır. Onun fikirlerinin Türkçülük ideolojisinin sonraki gelişim aşamalarına geçişin temelini oluşturduğu söylenmektedir. M.E. Resulzade'nin ırsi, Türkçülük ideolojisini edebi bir bütünlükten “Siyasi Türkçülük” düzeyine çıkarmış, aynı zamanda Siyasi Türkçülüğün evrimini de takip etmemize olanak sağlamıştır. Bu konuda M.E. Resulzadeh'in tüm Rusya Türklerini tek bir harekette birleştiren, milletleri eşit şekilde temsil eden siyasi talepler hazırlayan, devlet ve sosyal kurumlarda Müslümanlara yönelik ayrımcılığın sona ermesini talep eden mirası üzerine yapılan çalışma bugün de geçerliliğini koruyor.

Anahtar Kelimeler

Resulzade, Açık söz, Bakü Konqresi, Tüm Türk, Güney Kafkasya

Kaynakça

• a) Arxivlər
• 1. Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivi (ARDA)
• 2. AMEA Məhəmməd Füzuli adına Əİ// Şəxsi arxivləri.F.6.
• b) Kitab və məqalələr
• Baykara, H. (1966) Azerbaycan`da Yenileşme Hareketleri XIX Yüzyıl. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitusu.
• Həsənli, C. (2013). Tarixi şəxsiyyətin tarixi. Əlimərdan bəy Topçubaşov. Bakı: Azərbaycan Diplomatik Akademiyası.
• Məmmədzadə, M.B. (1992). Milli Azərbaycan hərəkatı. Bakı: Nicat.
• Qafarov, V. (2020) Azərbaycan Türkiyə-Rusiya münasibətlərində (1918-1922). Bakı:Mütərcim.
• Qarayev, Y. (2005) Ön söz. Ə. Cavad. Seçilmiş əsərləri. Bakı:Şərq-Qərb.
• Rəsulzadə, M.Ə. (1998). Azərbaycan təşkilində Müsavat. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti-80 (sənədlər və mənbələr toplusu). Bakı: Örnək.
• Rəsulzadə, M.Ə. (2014) Bakı. Əsərləri I Cild (1903-1909). Bakı:Təhsil.
• Rəsulzadə, M.Ə. (2014) Hümmətür-rical tələül-cibal. Əsərləri. I cild (1903-1909). Bakı:Təhsil.
• Rəsulzadə, M.Ə. (2014) Mərəzimizin çarəsi.Əsərləri. I cild (1903-1909). Bakı:Təhsil.
• Rəsulzadə, M.Ə. (2013) Qafqasiya qurultayı. Əsərləri. IV cild (1917-aprel 1918). Bakı:Qanun.
• Rəsulzadə, M.Ə. (2013) Qafqasiya müsəlman qurultayında siyasi-milli məsələlər. Əsərləri. IV cild (1917-aprel 1918). Bakı: Qanun.
• Rəsulzadə, M.Ə. (2013) Ümumrusiya müsəlman syezdi (xatirat və təəssürat). Əsərləri. IV cild (1917-aprel 1918). Bakı: Qanun.
• Rəsulzadə, M.Ə. (2015) Azərbaycan Cümhuriyyəti. Bakı.
• Seidzade, D. (1978). İz İstorii Azerbaydjanskoy Burjuazii V Naçale XX Veka. Baku: Elm
• Usmanova, D. (2005). Musulmanskie Predstaviteli v Rossiyskom Parlamente. 1906-1916 qq. Мoskva.
• Vserossiyskiy Musulmanskiy Syezdı 1905-1906 qq. (2005) Nijniy Novgorod.
• Yaqublu, N. (2001) Azərbaycan milli istiqlal mübarizəsi və Məhəmməd Əmin Rəsulzadə. Bakı. TS.