Osmanlı Devleti ile Kafkasya Devletleri Arasında Yapılması Düşünülen İstanbul Konferansına ( Haziran-Ekim 1918) Gönderilmiş Azerbaycan Murahhas Heyetinin Faaliyeti Hakkında Bazı Değerlendirmeler

Yıl 2024, , 380 - 396, 28.05.2024

Mehman Ağayev

https://doi.org/10.58646/bengi.1464179

Öz

1918 yılı Kafkasya’daki milletlerin devletleşme süreci ve bu süreçte sınırlarının belirlenmesi, Osmanlı Devleti’nin ve başta Almanya olmak üzere müttefiklerinin Kafkasyadaki emellerini gerçekleştirmesi bakımından son derece önemli bir dönemi ifade etmektedir. Bu çalışmada, Osmanlı Devleti tarafından, I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Kafkas milletleri ve İstanbul’da savaş esnasında ittifak kurduğu devletlerin temsilcileriyle Kafkasya hududundaki meseleleri çözmek üzere Ağustos 1918 yılında toplanması planlanan ancak çeşitli nedenlerden ötürü toplanamayan İstanbul Konferansı’na katılan Azerbaycan Murahhas Heyetinin faaliyetine değinilmiştir. İstanbul Konferansı’nın toplanmamasına rağmen İstanbul’a gelen Azerbaycan heyetinin millî emellerini ve niyetlerini açıkladığı önemli bir “süreç” olarak tarihteki yerini almış, başta M.E. Resulzade olmak üzere faaliyetleri İstanbul basınında geniş yer bulmuştu.

Anahtar Kelimeler

osmanlı devleti, azerbaycan murahhas heyeti, istanbul konferansı, mehmet emin resulzade, enver paşa

Kaynakça

• Ağayev, Mehman, “Bakü’nün 1918’de Düşman İşgalinden Kurtarılmasının Tarihi Önemi ile İlgili Bazı Değerlendirmeler”, Azerbaycan Genç Bilim Adamları I. Sempozyumu Bildirileri (9 Ocak 2005), İstanbul, 2005.
• Ağayev, Mehman, Milli Mücadele Yıllarında Türkiye ve Azerbaycan İlişkileri, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbnul, 2006.
• Arslan, Ali, “I. Dünya Savaşı Sonunda Nahçivan’da Yapılan Milli Mücadele ve Bugünkü Nahçivan’ın Statüsünün Oluşumu”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.XIV, No: 41, Temmuz 1998, s. 521- 546.
• Aydemir, Şevket Süreyya, Makedonya’dan Orta Asya’ya Enver Paşa (1914-1922), C. III, İstanbul, Remzi Kitapevi,1985.
• Azerbaycan, No:18, 21 Ekim 1918.
• Azerbaycan Halk Cumhuriyeti (1918-1920) Parlament (StenografikHesabatlar), C.I, Bakü, Azerbaycan Neşriyatı, 1998.
• Azerbaydjanskaya Demokratiçeskaya Respublika (1918-1920) Vneşnaya Politika (Dokumentı i Materyalı) (Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Dış Politika (Belgeler ve Materyaller), Bakû, Azerbaycan Neşriyatı, 1998.
• Bal, Halil, Azerbaycan Cumhuriyetinin Kuruluş Mücadeleleri (1914-1918), Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1996.
• Bayraktar, Hilmi, Türkiye-Azerbaycan İlişkileri (1918-1920), Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1994.
• Bayur, Yusuf, Hikmet, Türk İnkilap Tarihi, C.III, Kısım 4, Ankara, TTK Yayınları, 1983.
• Budak, Mustafa, “Nuri Paşa’nın Kafkas İslam Ordusu Hakkındaki Raporu”, Kafkas Araştırmaları, No: 4, 1998.
• Çolak, Mustafa, Alman Arşiv Belgelerine Göre Alman İmparatorluğunun Doğu Politikası Çerçevesinde Kafkasya Politikası (1914-1918), Doktora Tezi, On Dokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun, 1999.
• Diplomatiçeskiye Besedı A.A.Topçubaşeva vе İstanbule (Topçubaşev’in İstanbul’daki Diplomatik Görüşmeleri), Bakü, Ergün Yayınları, 1994.
• Ermetin, S. Kemal, Anadolu’da ve Azerbaycan’da Türklere Uygulanan Bitmeyen Soykırım, 1. Baskı, İstanbul, Töre Yayınları, 2003.
• Fethali Han Hoyski Hayat veFaaliyeti (SenedveMateryaller) Bakû, AzerbaycanNeşriyatı, 1998.
• Hasanlı, Cemil, Azerbaycan Cumhuriyeti: Türkiye Yardımından Rusya İşgaline Kadar (1918-1920), Çev. Aslan Erturun. Ankara, Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları, 1998.
• İkdam, No: 7745, 2 Eylül 1334 (1918); No:7752, 9 Eylül 1334 (1918).
• İmanov, Vügar, Ali Merdan Topçubaşi (1865-1934) Lider Bir Aydın ve Bağımsız Azerbaycan Cumhuriyetinin Temsili, İstanbul, Boğaziçi Yayınları, 2003.
• Küçükkayhan, Çetin, Osmanlı Basınına Göre Birest-Litovsk’tan Mondros’a Kadar Kafkasya, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2001.
• Osmanlı Devleti ile Azerbaycan Türk Hanlıkları Arasındaki Münasebetlere Dair Arşiv Vesikaları II (1575-1918), Ankara, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, 1993.
• Resulzade, Mehmet Emin , Azerbaycan Cumhuriyeti(Keyfiyet-i Teşekkülü ve Şimdilik Vaziyeti),Haz.,Yavuz Akpinar, İstanbul, Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları, 1990.
• Saray, Mehmet, Azerbaycan Türkleri Tarihi, İstanbul, Nesil Yayıncılık, 1993.
• Tanin, No: 34, 26 Ağustos 1334 (1918).
• Topçubaşev, Ali, M., Pisma iz Parija (Paris Mektupları), Haz. V.Guliyev, Bakü, Azerneşr, 1998.
• Türk İstiklal Harbi Mondros MütarekesiveTatbikatı-I, Ankara, GenelkurmayBasımevi, 1992.
• Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Osmanlı Arşivi – TC. BOA., Dâhiliye Nezareti Kalem-i Mahsusa (DH.KMS) 49-2/26; Meclis-i Vükela Mazbataları (MV), 214/11; MV Mazbataları, 217/168; MV Mazbataları, 212/168; Hariciye Nezareti Evrak-ı Mütenevvia (HR. MTV), 639/16.
• Yaqublu, Nesiman, Mehmet Emin Resulzade Ansiklopedisi, Ankara, 2015.
• Yeni Gün, No: 24, 28 Eylül 1334 (1918).
• Yeni Kafkasya, No:7(55), 6 Şubat, 1926.
• Yıldırım, Fuat, Birinci Dünya Savaşında Kafkasya’da Türk-Alman Rekabeti, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2001.
• Yüceer, Nasır, Birinci Dünya Savaşında Osmanlı Ordusunun Azerbaycan ve Dağıstan Harekatı, Ankara, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, 1996.