MİLLİ MÜCADELE’DE BATI ANADOLU KONGRELERİNİN YERİ VE ÖNEMİ

Yıl 2021, Cilt: 2021 Sayı: 2, 8 - 45, 25.12.2021

Mustafa Albayrak

Öz

1918 yılı sonuna doğru Mondros Ateşkesinin yaratacağı tehlikeler hissedilmeye başlanınca, başta Batı Anadolu olmak üzere Türk aydınları bir araya gelerek işgal tehlikesine karşı örgütlenmeye başlamışlardır. Bu örgütlerden biri de İzmir’de kurulan İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti olmuştur. Bu Cemiyet, Paris Barış Konferansında İzmir’in Yunanlılara verileceği haberleri giderek yaygınlaşmaya başlayınca, 17 Mart 1919 tarihinde bir kongre toplamıştır. Beklendiği gibi İzmir, 15 Mayıs’ta işgal edilmiştir. Bu gelişme sonrasında ise işgale karşı önlemleri görüşmek üzere; beşi Karesi (Balıkesir)’de, ikisi Nazilli’de, biri Uşak’ta, biri Alaşehir’de, sonuncusu da 1 Ağustos 1920 tarihinde Afyonkarahisar’da olmak üzere toplam olarak onbir yerel kongrenin toplandığını anlamaktayız. Bu kongrelerde; sivil katılımın yüksek olduğu, yönetimde daha çok sivillere görev verildiği, askerlerin de sınırlı sayıda bu kongrelere katıldıkları, kongrelerde Yunanlılara karşı çıkılması konusunda ne gibi önlemler alınması gerektiği yolunda kararlar alınmış; bu kongreler adeta yerel yönetimler gibi hareket etmişlerdir. İstanbul hükümeti ile tümüyle bağlarını koparmamakla birlikte, özellikle Damat Ferit hükümetlerine karşı yakın durmamaya özen göstermişleridir. Bölgede Yunan işgalinin genişlemesini önleyerek, yaklaşık bir yıl boyunca bu işgale karşı başarılı bir direniş göstermişlerdir. Erzurum ve Sivas kongrelerinden itibaren Heyet-i Temsiliye’ye karşı yakınlık gösteren kongre yöneticileri daha sonra Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin içinde yer almışlar ve Mustafa Kemal (Atatürk)’in başkanlığında açılan TBMM’ne milletvekili olarak katılarak ulusal hareketle bütünleşmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Alaşehir Kongresi, Balıkesir Kongreleri, Hacim Muhittin (Çarıklı) Bey, İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Cemiyeti, Mustafa Kemal (Atatürk), Nazilli Kongreleri.

Kaynakça

• Afetinan, A. (1977). Türkiye Cumhuriyeti ve Türk Devrimi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Aker, M. Ş.(1937). İstiklâl Harbinde 57. Tümen ve Aydın Millî Cidali. Cilt: I-II, Ankara: Genelkurmay Harp Tarihi Yayınları.
• Aksoy, Y. (1986). Bir Kent Bir İnsan. İstanbul: Dr. Nejat Eczacıbaşı Vakfı Yayınları.
• Akyüz, Y. (1986). Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Albayrak, M. (1991) “Türkiye Büyük Millet Meclisi Öncesinde Heyet-i Temsiliye ile Batı Anadolu Kuva-yı Milliyesi Arasındaki İlişkiler”. Atatürk’ün Ölümsüzlüğünü Ellinci Yıl Dönümü Uluslararası Sempozyumu (10-11-12- Kasım 1988). Bildirileri. Ankara: ODTÜ Basım İşliği. 27-38.
• Albayrak, M. (1998). Millî Mücadele Döneminde Batı Anadolu Kongreleri (17 Mart 1919- 2 Ağustos 1920). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Apak, R. (1990). İstiklâl Savaşı’nda Batı Cephesi Nasıl Kuruldu. 2. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Apak, R. (1998). Yetmişlik Bir Subayın Hatıraları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Arıkan, Z. (1989). Mütareke ve İşgal Dönemi İzmir Basını. (30 Ekim 1918- 8 Eylül 1922), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Atatürk, M. K. (1972). Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Tamim ve Telgrafları. Cilt: IV. (Haz: Sadi Borak –Utkan Kocatürk). Ankara: Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları.
• Atatürk, G. M. K. (1986). Nutuk (Söylev). Cilt: I (1919-1920). 2.Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Atatürk, G. M. K. (1989). Nutuk (Söylev). Vesikalar/Belgeler III. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Avcıoğlu, D. Millî Kurtuluş Tarihi. 1838’den 1995’e. 3.Kitap. 4.Baskı.İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Aydınel, S. (1990). Güneybatı Anadolu’da Kuva-yı Milliye Harekâtı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bayar, M.C. (1965). Ben De Yazdım, Cilt: I. Millî Mücadele’ye Gidiş. 2. Baskı. İstanbul: Baha Matbaası.
• Bayar, M.C. (1966). Ben De Yazdım. Cilt: III. Millî Mücadele’ye Gidiş. İstanbul: Baha Matbaası.
• Bayar, M.C. (1967/a). Ben De Yazdım. Cilt: IV. Millî Mücadele’ye Gidiş. İstanbul: Baha Matbaası.
• Bayar, M.C. (1967/b). Ben De Yazdım. Cilt: V. Millî Mücadele’ye Giriş. İstanbul: Baha Matbaası.
• Bayar, M.C. (1968). Ben De Yazdım. Cilt: VI. Millî Mücadele’ye Giriş. İstanbul: Baha Matbaası
• Bayar, M.C. (1969). Ben De Yazdım, Cilt: VII. Millî Mücadele’ye Giriş. İstanbul: Baha Matbaası.
• Cebesoy, A.F. (1953). Millî Mücadele Hatıraları. İstanbul: Vatan Neşriyatı.
• Çetinkaya, A. (1993). Ali Çetinkaya’nın Millî Mücadele Dönemi Hatıraları. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Demirel, A. (1994). Birinci Meclis’te Muhalefet. İkinci Grup. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ergeneli, H. (1984). “Ayvalık Savunması ile İlgili Anılar”. Belleten, XLVIII/189-190, (Ocak- Nisan 1984). 167-241.
• Erim, H. (1948). Ayvalık Tarihi, Ankara: Güney Matbaacılık ve Gazetecilik T.A.O.
• Gökbel, A. (1964). Millî Mücadele’de Aydın. Aydın: [b.y.y.]
• Gürler, H. (1994). Kurtuluş Savaşı’nda Albay Bekir Sami -Günsav-. Ankara: Genelkurmay Yayınevi.
• İlgürel, M. (1999). Millî Mücadele’de Balıkesir Kongresi. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi yayınları.
• Jaeschke, G. (1971). Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri. (Çevr: Cemal Köprülü). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kitsikis, D. (1963). Yunan Propagandası. İstanbul: Meydan Neşriyat.
• Kocatürk, U. (1988). Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi (1918-1938). 2.Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Konukçu, E. (2000). Alaşehir Kongresi (16-25 Ağustos 1919). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Kozanoğlu, Z. (1972). Anıt Adam Osman Nevres “Hasan Tahsin”. İzmir: İzmir Gazetecilik Cemiyeti Yayınları. Moralı, N. (1973). Mütarekede İzmir Olayları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Müftüler, L. (1947). Millî Mücadele’de Denizli, Balıkesir: [b.y.y].
• Özalp, K. (1971). Millî Mücadele. Cilt: I-II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özkaya, Y. (1994). Millî Mücadele’de Ege ve Çevresi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Pipinellis, P. (1959). “The Greco-Turkish Feud Revived”. Foreign Affairs. 37/2, (Ocak 1959). 307-308.
• Selek, S. (1982). Millî Mücadele (Ulusal Kurtuluş Savaşı). Cilt: I. 2. Baskı. İstanbul: Örgün Yayınları.
• Selek S. (1976). Anadolu İhtilâli. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Sofuoğlu, A. (1994). Kuva-yı Milliye Döneminde Kuzeybatı Anadolu, (1919-1921). Ankara: Genelkurmay Yayınları.
• Sonyel, S. R. (1973). Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika. Cilt: I. Mondros Bırakışmasından Büyük Millet Meclisi’nin Açılışa Kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
• Sonyel, S. R. (1973). Gizli belgelerde Mustafa Kemal, Vahdettin ve Kurtuluş Savaşı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
• Taçalan, N. (1970). Ege’de Kurtuluş Savaşı Başlarken. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Tanör, B. (1986). “Millî Mücadele’de Kongreler”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi”, 4/36, ss.1137-1150.
• Tanör, B. (1992). Türkiye’de Yerel Kongre İktidarları 1918-1920. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tansel, S. (1973). Mondros’tan Mudanya’ya Kadar II. Ankara: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Yayınları.
• Tekeli, İ.- İlkin S. (1989). Ege’deki Sivil Direnişten Kurtuluş Savaşı’na Geçerken Uşak Heyet-i Merkeziyesi ve İbrahim (Tahtakılıç) Bey. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (1952). Türkiye’de Siyasi Partiler (1859-1952). İstanbul: Doğan Kardeş Yayınları. Turan, M. (2006). Yunan Mezalimi, İzmir, Aydın, Manisa Denizli,1919-1923. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Turan, Ş. (1991). Türk Devrim Tarihi, 1. Kitap: İmparatorluğun Çöküşünden Ulusal Direnişe, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Turan, Ş. (1995). Türk Devrim Tarihi. 3.Kitap. Birinci Bölüm: Yeni Türkiye’nin Oluşumu (1923-1938). Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Turan, Ş. (1967). (Yayına Hazırlayan), Hacim Muhittin; Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri: Hacim Muhittin Çarıklı’nın Kuva-yı Milliye Hatıraları. Ankara: Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları.
• Türkeş, Ü. (1973). Kurtuluş Savaşı’nda Muğla. İstanbul: [b.y.y].
• TBMM, (1945). TBMM Albümü: I. Dönem. TBMM’nin 25’nci Kuruluş Yıl Dönümünü Anış. Ankara: TBMM Basımevi.
• Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (1985). Türkiye Büyük Millet Meclisi Gizli Celse Zabıtları. Cilt: I: (24 Nisan - 21 Şubat 1337). Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tütenk, A. A. (1949). Millî Mücadele’de Denizli: İzmir: [b.y.y]. Umar, B. (1974). İzmir’de Yunanlıların Son Günleri, Bilgi Yayınevi. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• ATASE, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi.