“Azərbaycan” Qəzetində (1947-1949) Milli Publisistika və Maarifçiliyə Baxış

Yıl 2023, Cilt: 2023 Sayı: 2, 131 - 149, 23.09.2023

Ali Farhadov

https://doi.org/10.58646/bengi.1262395

Öz

Məqalədə S.C.Pişəvərinin ilk rəhbəri olduğu Azərbaycan Demokrat Firqəsinin (ADF) orqanı olan “Azərbaycan” qəzetinin əsasən 1947-1949-cu il nömrələri əsasında İran Azərbaycanında milli maarifçiliyə baxış təqdim edilmişdir. Qəzet 1945-1946-cı illərdə ADF hökuməti dövründə Təbrizdə və ADF-nin məğlubiyyəti səbəbilə 1947-1949-cu illərdə Bakıda əski əlifba ilə Azərbaycan dilində nəşr olunmuşdur. Qəzetin 1945-1946-cı illərdə 381 nömrəsi, 1947-1949-cu illərdə 128 nömrəsi çap olunmuşdur. Bizdə olan məlumata görə 1947-1949-cu il nömrələri təkcə Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinin Sənədli mənbələrin elmi-fond şöbəsində qorunur.
“Azərbaycan” qəzetində Qacar və Pəhləvi hakimiyyətinə tənqidi münasibət, ictimai-siyasi, iqtisadi, mədəni proseslərə baxış, dövrün inqilabçı və ziyalılarının əsərlərindən nümunələr, ADF-nin fəaliyyəti və s. məsələlər yer alır. Məqalədə mövzunun geniş təqdimi üçün qəzetin 1945-1946-cı il nömrələrindən, o cümlədən dövrün tarixini işıqlandıran digər qaynaqlardan, S.C.Pişəvərinin çıxış, məqalə və s. əsərlərindən, müxtəlif ədəbiyyatlardan istifadə edilmişdir.

Anahtar Kelimeler

Pişəvəri, “Azərbaycan” qəzeti, elm, təhsil, publisistika, maarifçilik

Teşekkür

önceden teşekkür ederim

Kaynakça

• Açıq təhqir, aləni düşmənlik. (1949). “Azərbaycan” qəzeti, 5 yanvar, 1, 3.
• “Azərbaycan” qəzeti. (1949). 8 yanvar, 4.
• Azərbaycan Midiyadır, Midiya Azərbaycan. (1948). “Azərbaycan” qəzeti, 6 mart, 3.
• “Azərbaycan” qəzeti. (1945). 31 oktyabr, 1-2.
• Azərbaycanın böyük xalq və maarif xadimi Rüşdiyyə. (1945). “Azərbaycan” qəzeti, 24 sentyabr, 1.
• Baş vəzirimiz ağayi Pişəvərinin Daneşsəra salonunda söylədiyi nitqin məzmunu. (1946). “Azərbaycan” qəzeti, 12 fevral, 1, 5.
• Beregian S. (1988). Azeri and Persian literary works in twentieth century Iranian Azerbaijan. Berlin: Schwarz.
• Bəxşi R. (1948). Azərbaycanda müəllimlərin vəziyyəti. “Azərbaycan” qəzeti, 23 oktyabr, 1, 4.
• Cənubi Azərbaycan. Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. C. X. (1987). Bakı: ASE Baş Redaksiyası.
• Davudzadə. (1948). Quru boş nəsihətlər. “Azərbaycan” qəzeti, 31 iyul, 1.
• Əhmədzadə. (1948). Tiryək və tiryəkxanalar. “Azərbaycan” qəzeti, 24 iyul, 3.
• Əlioğlu. (1948-a). İran mətbuatının ümumi təlim haqqındakı təklifləri. “Azərbaycan” qəzeti, 17 yanvar, 4.
• Əlioğlu. (1948-b). Ümumi təlimin icrasında maneəçilik törədən əsas səbəblər. “Azərbaycan” qəzeti, 21 yanvar, 1.
• Həsənli C.P. (1998). Günеy Azərbaycan: Tеhran-Bakı-Moskva arasında (1939-1945). Bakı, "Diplomat" nəşriyyatı.
• Xoşginabi F. (1948-a). Azərbaycan ruznaməsinin tarixi rolu. “Azərbaycan” qəzeti, 15 sentyabr, 4.
• Xoşginabi F. (1945). Biz milli bir mədəniyyət yaratmalıyıq. “Azərbaycan” qəzeti, 30 dekabr 1945, 2.
• Xoşginabi F. (1947). Mübarizəmizin yeni mərhələsində Azərbaycan ruznaməsinin tarixi vəzifəsi. “Azərbaycan” qəzeti, 2 dekabr, 1, 3.
• Xoşginabi F. (1948-b). Yazıçılarımıza! “Azərbaycan” qəzeti, 12 iyun, 1.
• İsmayılov G. (a). 21 Azər hərəkatının sərhəng (polkovnik) fədaisi Əli Şəmidə. http:.aze.adfmk.com/entries/daxili-x%C9%99b%C9%99rl%C9%99r/21-az%C9%99r-h%C9%99r%C9%99kat%C4%B1n%C4%B1n-s%C9%99rh%C9%99ng-polkovnik--f%C9%99daisi--%C9%99li--%C5%9F%C9%99mi-d%C9%99
• İsmayılov G. (b). Fəthi Xoşginabi. http:.aze.adfmk.com/entries/daxili-x%C9%99b%C9%99rl%C9%99r/f%C9%99thi-xo%C5%9Fgi-nabi-
• Qızıl səhifələr. (1946). Azərbaycan xalqının milli azadlıq yolunda mübarizəsi tarixindən. Təbriz: Elmiyyə mətbəəsi.
• Kəndli Q. (1948-a). Azərbaycan milli hökuməti xalqların azadlığını təmin etmişdi. Azərbaycan qəzeti, 9 oktyabr, 1.
• Kəndli Q. (1948-b). Qubalı Fətəli xan. Azərbaycan qəzeti, 18 avqust, 4.
• London əncüməninə göndərilən teleqraf. (1945). “Azərbaycan” qəzeti, 1945, 1.
• Məhəmmədzadə H. (1948-a). Ana dili əbədi musiqi, ömrün qönçəli günlərinin solmaz bir dastanıdır (2-ci məqalə). “Azərbaycan” qəzeti, 24 iyul, 4.
• Məhəmmədzadə H. (1948-b). Maarif günəşindən hamı istifadə etməlidir”. “Azərbaycan” qəzeti, 11 sentyabr, 1, 4.
• Məmmədli P. Cənubi Azərbaycan mətbuatı tarixi. Bakı, 2009.
• Müciri. (1949-a). Qoy İran mürtəceləri bir daha rüsvay olsunlar! “Azərbaycan” qəzeti, 15 yanvar, 3.
• Müciri. (1948-a). Mürtəcelər heç bir cinayətdən çəkinmirlər. “Azərbaycan” qəzeti, 24 iyul, 1.
• Müciri. (1949-b). Tehran hökuməti milli abidələrimizin düşmənidir. “Azərbaycan” qəzeti, 22 yanvar, 4.
• Müciri. (1948-b). Təbriz. “Azərbaycan” qəzeti, 10 iyul, 1, 3.
• Pişəvəri S.C. (2005). Xatirələr. Tərtib edən: Y.Kənani (Nəminli). Bakı: ADF nəşriyyatı.
• Pişəvəri S.C. (2016). Məqalə və çıxışlarından seçmələr (Təbriz 1945-1946-cı illər). Bakı.
• Rəhimli (Bije) Ə. (2019). 662 saylı məhbus – S.C.Pişəvəri Seyid Cəfər Pişəvəriyə aid istintaq materialları (1930-1940) Bakı: Nurlar Nəşriyyat-Poliqrafiya Мərkəzi.
• Səməndər. (1945). Dözülməz cinayət . “Azərbaycan” qəzeti, 12 sentyabr, 1.
• Sərdariniya S. (2014). İrəvan müsəlman sakinli vilayət olmuşdur. Tərc: İ.Quliyev. Bakı.
• Şeyx Məhəmməd Xiyabani (1945-a). “Azərbaycan” qəzeti, 1 noyabr, 2.
• Şeyx Məhəmməd Xiyabani. (1945-b). “Azərbaycan” qəzeti, 5 noyabr, 2.
• Şeyx Məhəmməd Xiyabani. “Təcəddüd” ruznaməsinin tarixçəsi”. (1945). “Azərbaycan” qəzeti, 11 dekabr, 2.
• Şəkibxan F. (1948). Cavanları boğmaq istəyirlər. “Azərbaycan” qəzeti, 13 noyabr, 1, 4.
• Şəmidə Ə. (1948). İranda həqiqi mətbuat azadlığı yoxdur. “Azərbaycan” qəzeti, 28 aprel, 4.
• Şəmidə Ə. (1949). Məzhəbi təbliğatdır, ya siyasi fəaliyyət! “Azərbaycan” qəzeti, 22 yanvar, 4.
• Tağıyeva Ş., Rəhimli (Bije) Ə., Bayramzadə S. (2000). Güney Azərbaycan (məlumat kitabı). Bakı: Orxan.
• Tehran hökuməti milli abidələrimizin düşmənidir. (1949). “Azərbaycan” qəzeti, 22 yanvar, 4.
• Tərbiyət M. (1967). Danişməndani-Azərbaycan. Bakı.
• Vilayi M. (1948). Azərbaycan Demokrat Firqəsi Məramnaməsinin təhlili. “Azərbaycan” qəzeti, 24 yanvar, 4.