Himaye-i Etfâl Cemiyeti’nin Sinop ve Nahiyelerindeki Şubeleşme Gayretleri ile Faaliyetleri (1921-1932)

Yıl 2024, Cilt: 2024 Sayı: 1, 87 - 111, 19.02.2024

Umut C. Karadoğan

https://doi.org/10.58646/bengi.1425432

Öz

Himâye-i Etfâl Cemiyeti, Osmanlı Devleti’nde hizmet veren, anne ve baba şefkatinden uzak çocukları koruma altına alan bir kurum olmaktan öte ülkenin istikbali olan sözü geçen kişileri aklî ve fiziki açıdan sıhhatli, eğitimli, ahlâklı nesiller olarak yetiştirilmesi içinde çaba sarf eden bir kurum olmuştur. Fakat zaman içerisinde Osmanlı Devleti’nin ve devamında kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin yaşadığı siyasi, askeri ve iktisadi olumsuzluklar söz konusu bu kuruma olan maddi ve manevi ihtiyacın daha derinleşmesine sebep olmuştur. Bu sebeple öncelikle şehit çocuklarına, ardından savaştan zarar gören malullerin, felâketzedelerin çocuklarına, bunun yanında hak ve ihtiyaç sahibi toplum bireylerinin bakmakla yükümlü olduğu ancak türlü sebeplerle bakmakta güçlük çektiği çocuklarla ilgilenmek üzere ülkenin değişik bölgelerinde şubeler açılarak faaliyetlerini yürütmesine karar verilmiştir. Günümüzdeki adıyla T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı çatısı altında Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü olarak çalışan kurum, 30 Haziran 1921’de Ankara’da Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti olarak hizmet vermeye devam etmiştir. Cemiyet, amaçları çerçevesinde aşevleri, ana kucakları, ana bakım evleri, parasız banyolar açarken, dönem itibari ile ülkede sıklıkla görülen bebek ölümlerinin önüne geçebilmek için ziyaretçi hemşire ve sıhhat rehberleri uygulamalarıyla ana-baba sağlık hizmeti ile eğitimi de sunmak suretiyle söz konusu ölümlerin ve salgınların önüne geçerek, nüfus artışına katkıda bulunmayı da hedeflemiştir. Ayrıca Cemiyet, çocuklar için tiyatro, sinema, sofra etkinlikleri düzenlerken, eğitim ve kültür hizmetleri de vermiştir. Çalışmamızda ise Himâye-i Etfâl Cemiyeti’nin Sinop şubesinin oluşum süreci, faaliyetleri yerel ve ulusal basın çerçevesinde, resmî belgelerin ışığında aydınlatılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Çocuk, Himaye-i Etfâl, İhtiyaç, Sinop, cemiyet

Etik Beyan

Yok

Destekleyen Kurum

Yok

Teşekkür

Yok

Kaynakça

• BOA, A.MKT.MVL, 49.13.1-2.
• BOA, MB. İ, 150.80.1.
• BOA, HH. İ, 206.47.1.
• BOA, İ. DUİT, 116.32.1.
• BOA, MF. İBT, 289.13.1-4.
• BOA, DH.İ. UM, 89/1.
• BOA, DH.EUM.THR, 105.37.1-2.
• BOA, DH.EUM.KADL, 4.18.1-12.
• BOA, ŞD., 43.14.1-21.
• BOA.BEO.4244.318252.1-3.
• BOA, BEO.4246.318376.1-9.
• BOA.MF.EYT. 10.120, ek-10-13.
• BOA.DH. İUM.EK 25.92.1-11, ek-5-7.
• BOA, Y.PRK.HH, 31.20.1-2.
• BCA.30.10.0.178.233.17.3-4. ek: 203.
• BCA.30.10.0.0.195.336.1.2-5 Dosya ek: 232.
• BCA.30.18.1.1.4.39.3.1-2 ek-203-2.
• BCA. 30.18.1.1.6.39.2.2.
• BCA.30.18.1.1.21.69.3.3 Dosya ek-71-300;
• BCA. 30.18.1.2.54.7.1.
• BCA. 51.0.0.0.2.6.20.1.
• BCA.180.9.0.0.103.502.11.2-4.
• BCA.180.9.0.0.103.503.10.2-3.
• BCA. 190.9.0.0.6.38.3.2-14.
• BCA. 490.1.0.0.1.3.4.1.
• BCA. 490.1.0.0. 595.56.6.1-3. Ek Dosya: 3. Büro,
• Süreli Yayınlar
• Cumhuriyet
• Gürbüz Türk Çocuğu,
• Hakimiyet-i Milliye
• İkdam,
• Sabah,
• Sinop,
• Tevhid-i Efkâr,
• Basılı Eserler
• Acar H., (2005). Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu (1921-1981), Ankara: Fişek Enstitüsü Çalışan Çocuklar Bilim ve Eylem Merkezi Vakfı Yayınları.
• Akalın B. Ö., (1925). 1924 Senesinde Viyana ve Budapeşte’de İnikad Eden Çocuk Kongresi, İstanbul: Matbaai Ahmed İhsan ve Şürekâsı.
• Albayrak H., (1988). “Himâye-i Etfâl Cemiyeti”, Tarih ve Toplum, İstanbul: 9/ 52, 32-33.
• Ankara Himâye-i Etfâl Cemiyeti Nizamname-i Esasisi, 1337.
• As İzzettin, (2020). Bir Sosyal Hizmet Kurumu Olarak Darüleytam, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Cemiyet-i İslamiye Salnamesi, 1332.
• Cemiyeti Tedrisiye-i İslamiye Cemiyetinin Vezaifine Müsmir Nizamnamedir, 1332.
• Çanlı M., (2002). “Eytam İdaresi ve Sandıklar (1851-1926)”. Türkler. C.14, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 93.
• Düstur, (1927). Tertib-i Sani, Cild: 12, 16 Mart 1336- 4 Teşrinisani 1338, Kararname No: 224, İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Düstur, (1289). 1. Tertip, Cilt: 1, İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Himaye-i Etfal Cemiyeti, (1339). “Rapor ve Bilanço”, İstanbul; Ahmed İhsan ve Şürekası.
• Hilal-i Ahmer Mecmuası, (1924). İstanbul: Ahmed İhsan ve Şürekası Matbaacılık, 4/41, 180-208.
• Kanbur, E., (2012). Sinop’tan Haberler, Şimal Ajans.
• Karabekir, K., (2021). Çocuk Davamız, Truva Yayınları.
• Karadoğan U. C., (2022). “XX. Yüzyılda Anadolu Topraklarında Yetişen İlk Üç Önemli Tıp Kadını”, II. International Conference On The Studies Of Ottoman Empire in Three Continents, Proceeding Books.
• Kıranlar S. (2013). Savaş Yıllarında Türkiye’de Sosyal Yardım Faaliyetleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Namal Yücel, (2021). “Türkiye Hı̇mâye-i Etfâl Cemiyeti̇ Çorum Şubesi̇ (1924-1930)” Karadeniz Araştırmaları. XVIII/72, 938-939.
• Oktay C., (1999). Belgelerle Himaye-i Etfal Cemiyeti (1917-1923), İstanbul: Şule Yayınları.
• Özçelik, M. (2011). “23 Nisan Çocuk Bayramı’nın Ortaya Çıkışı ve 1922-1929 Yılları Arasında 23 Nisan Kutlamaları”, Gazi Akademik Bakış, 5/9, 268-269.
• Resmî Gazete, “Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu”, Sayı: 18059, Kanun No: 2828, 24.5.1983.
• Sarıkaya, M. (2007). “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Bir Sosyal Hizmet Kurumu Türkiye Himaye-i Etfâl Cemiyeti”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 34, 321, 328
• Sarıkaya, M. (2009). “Cumhuriyet Türkiye’sinin İlk Çocuk Haftası, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 25/75, 467-470.
• Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu, (1937). Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu İstanbul Merkezi 1935–1936 Yılı Kongresinde Okunan Umumi Rapor Merkez ve Kolları Bir Yıllık İcraatı, İstanbul: Ahmet İhsan ve Şürekâsı.
• Türkiye Himâye-i Etfâl Cemiyeti Nizamname-i Esasisi, 1927.
• Türkiye Himâye-i Etfâl Cemiyeti, (1927). İstanbul Heyet-i Merkeziyesi Salnamesi, İstanbul: Ahmet İhsan Matbaası.
• Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti, (1928). Türkiye Himaye-i Etfâl Cemiyeti İstanbul Heyet-i Merkeziyesinin 1927 Senesi İptidasından Nihayetine Kadar Bir Senelik Umumi Rapor ve 1928 Bütçesi Ve Esbab-I Mucibe, İstanbul: Ahmet İhsan ve Şürekası