Farsça Kaynaklara Göre Safevi Şah Abbas (1587-1629) Döneminde Siyasi İltica, “Han Ahmet Gilani ve Celalîler Örneği”

Yıl 2024, Cilt: 2024 Sayı: 1, 172 - 186, 19.02.2024

Khosrow Khajenoori Maryam Akbarinoshad

https://doi.org/10.58646/bengi.1425600

Öz

Bu araştırma, Şah Abbas (1587-1629) Safevi Döneminde Osmanlı Devleti'ne siyasi sığınmaların sebeplerini ve bu siyasi mültecilerin İran -Osmanlı ilişkilerine etkisini Farsça yazılan kaynakları esas alarak araştırmayı amaçlamaktadır. Safevi hükümetinin ortaya çıkmasıyla Şiilik İran'ın ana mezhebi haline geldi ve bu nedenle Safeviler ile Osmanlı ve Özbekler dâhil Sünni hükümetler arasındaki ilişkiler değişti. Safevi ve Şii tasavvuf düşüncelerinin yayılmasına yol açan Safevi yönetiminin kuruluşundan bu yana çatışmalar artmış ancak İran ile Osmanlı Devleti arasında “siyasi iltica” konusu önemli bir röle sahiptir. Safevi İran'ı ve Osmanlı Türkleri arasındaki komşuluk, iki ülkenin iç muhaliflerine, iktidarı ele geçirmek veya ölüm tehlikesinden kaçmak için kendilerini düşmana sığınma fırsatı oluşturt. İç anlaşmazlıklar, dini çekişmeler, öldürülme riski, siyasi bir rakibe karşı otorite ve müttefikler kazanma, siyasi veya etnik intikam alma ve rakip ülkenin dış politikası dâhil olmak üzere birçok faktör sığınma yaratmada önemliydi. Bu araştırmayı inceleyerek, siyasi ilticanın siyasi ve sosyal rekabetin artmasına neden olduğu, mülteciyi rakip hükümetin baskı aracı haline getirdiği, İran'ın batısının ve Osmanlı'nın doğusunun giderek daha fazla tahribata uğradığı ayrıca uzun süren savaşlar ve toprak kazanma siyaseti nedeniyle her iki Devlet büyük hasarlara uğradığını görmekteyiz. Bu konunun önemi kapsamında Şah Abbas Döneminin önemli iltica meselelerinden olan Han Ahmet Gilani’nin Osmanlıya ilticası ve “Celalîler” İran’a sığınması ve bu olayların iki ülke arasındaki münasebetler değerlendirecektir.

Anahtar Kelimeler

I. Şah Abbas, Siyasi iltica, Osmanlı, Han Ahmet Gilani, Celalîler

Kaynakça

• Akbatur, F. (2011). Çocuk Hakları Sözleşmesi Işığında Mültecilik ve Çocuklar. Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, 16(1-2), 1-18.
• Aydoğmuşoğlu, C. (2011). Gilân Sorunu ve Osmanlı-Safevi Devletleri Arasındaki Yazışmalar. Tarih Araştırmaları Dergisi, 30(49), 1-12.
• Bakırı, N. (2017). Nakş ve Ehemmiyyet-i Tayfe-i Ustaclu der Astane-i Hükümet-i Safevi, Dehli Aligarh Üniversitesi, İkinci Uluslararası Oryantalizm Bidel Dehlevi Konferansı Tebliği.
• Bazgir, F. ; Sevageb, C. (1394 Şemsi/2015). Nakş-i Şamluha der Tesis ve Tedavüm-i Devlet-i Safeviyye (H.906-984). Pejuhişha-i Tarihi Dergisi, 7, 19-48.
• Bazin, M. (2022). Kazvin. In Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi (Cilt: 25) (pp. 154-155). Ankara, Turkey: TDV.
• Behnamfar, M. (1390 Şemsi/2011). Penahendegi-i Siyasi Der Devre-i Safeviyye, (Mutalia-Moredi-i: Şehzade Murat Osmai, Feslname-i Tarih-i Revabit-i Harici, 49, 37-58.
• Caşın, M. (2013). Modern Uluslararası Hukukun Temel Esasları (Cilt: 2). İstanbul, Turkey: Yedi Tepe Üniversitesi Yayınevi.
• Çalık, T. (2015). Sığınma Hakkının Korunması. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 23(1), 117-146.
• Esterabadi, S. (1364 Şemsi/1985). Ez Şeyh Safi Ta Şah Safi. Tahran, Iran: İntişarat-i İlmi.
• Fahrai, İ. (1354 Şemsi/1975). Gilan Der Güzergâh-i Zaman. Tahran, Iran: Cavidan Yayınları.
• Fahte Cubne, K. (1383 Şemsi/2004). Koronoloji-i Tarih-i Gilan. Reşt, Iran: Gilekan.
• Felsefi, N. (1339 Şemsi/1960). Zindegani-i Şah Abbas-i Evvel (Cilt:3). Tahran, Iran: Bünyad-i Ferhang-i İran Yayınları.
• Gündüz, T. (2008). Safeviler. In Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi (Cilt: 35). İstanbul, Turkey: TDV.
• Gündüz, T. (2010). Şah İsmâil. In Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi (Cilt: 38). İstanbul, Turkey: TDV.
• Huart, C. (1945). Gilan. In İslam Ansiklopedisi (Cilt: 4). İstanbul, Turkey: MEB.
• İlgürel, M. (1993). Celâlî isyanları. In Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi (Cilt: 7). İstanbul, Turkey: TDV.
• İlgürel, M. (2001). Karayazıcı Abdülhalim. In Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi (Cilt: 24). İstanbul, Turkey: TDV.
• İlgürel, M. (1998). Ahmed I. In Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi (Cilt: 2). İstanbul, Turkey: TDV.
• İlgürel, M. (2001). Kalenderoğlu Mehmed. In Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi (Cilt: 24). İstanbul, Turkey: TDV.
• Müneccimyezdi, M. (1366 Şemsi/1987). Tarih-i Abbas’ı (Rüzname-i Molla Celal). Tahran, Iran: Vahid Yayınları.
• Nevai, A. (1350 Şemsi/1970). Şah Tehmasb Safevi. Tahran, Iran: Bünyad-i Ferhang-i İran Yayınları.
• Parsadust, M. (1388 Şemsi/2009). Şah Abbas-i Evvel (Cilt: I). Tahran, Iran: Sahami-i İntişar Yayınları.
• Penahi, A. (1391 Şemsi/2012). Karkerd-i İctimai ve Siasi-i Kiyaiyan Der Gilan( Be Nigereş-i ber Revabit-i Anan ba Hükümet-i Safeviye. Reşt, Iran: Danişgah-i Reşt Yayınları.
• Raznahan, H. (1380 Şemsi/2001). Şah Siyuni, Celaliyan ve Hükümet-i Safeviyye. Amuziş-i Tarih Dergisi, 8, 12-17.
• Seccadi, S. (1369 Şemsi/1990). Han Ahmet Gilani. In Gilan Name. Mecmua Makalat-i İran Şinasi. Reşt, Iran: Taati Yayınları.
• Sümer, F. (1989). Akkoyunlular. In Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi (Cilt: 2). İstanbul, Turkey: TDV.
• Sümer, F. (1371 Şemsi/1992). Nakş-i Türkan-i Anatoli Der Teşkil ve Tose-i Devlet-i Safevi. Tahran, Iran: Gostere Yayınları.
• Türkmen, İ. (1987 Şemsi/2008). Tarih-i Alem Ara-i Abbası (Cilt: 2). Tahran, Iran: Emirkebir Yayınları.
• İnternet Kaynakları
• (http://www.tbmm.gov.tr/komisyon /insanhaklari /pdf01/179-199.pdf, Erişim Tarihi: 10.02.2024).