Türk Kültürü ve Şiirinde Yörük-Türk(Men)ler

Yıl 2025, Cilt: 2025 Sayı: 1, 192 - 210, 26.02.2025

Sevkiye Kazan Nas

https://doi.org/10.58646/bengi.1608786

Öz

Yörükler, Türkistan coğrafyasından gelerek Oğuz Türklerinin yirmi dört boyunun Bozkır kültürünü Anadolu ve Rumeli’de devam ettiren ve geçmişten günümüze taşıyanlardır. Anadolu’da konar-göçer hayat tarzını benimseyen ve Yörük-Türkmen adı verilen bu topluluklar, yaşamlarını tamamen hayvancılığa bağlı olarak kışın ovalarda yazın da yaylalarda sürdürmüşlerdir.
“Yörük” kelimesi 14. Yüzyıldan itibaren tarihi belgelerde görülürken Anadolu ağızlarında bazı değişikliklere uğrayarak genellikle “yürük, yüğrük” şeklinde ve farklı manalarda kullanılmıştır. Verilen anlamlar değişiklik göstermiş; kimi zaman kelimelerde anlam daralmış kimi zaman genişlemiştir.
Bu çalışmada konar-göçerle ilgili olarak “Yörük, yüğrük”, “Türk, Türkmen” kelimelerinin sözlüklerde geçen anlamları hakkında bilgi verildikten sonra şairlerin bu kelimeleri ne amaçla kullandıklarını anlamak için kelimenin geçtiği şiirlerden seçilen örnekler değerlendirilmiş; klasik Türk şiiri ve kültüründe şairlerin şiiri araç kılarak yörüklüğe veya Türkmenliğe bakışları manzumelerle anlatılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, konar-göçer, Yörük, Yürük, Yüğrük

Kaynakça

• Atalay, B. (1985). Dîvânü Lûgat-it-Türk Tercümesi. 1. Ankara: TDK Yay.
• Aydemir, Y. (2000). Behiştî Dîvânı. Ankara: Millî Eğitim Bas.
• Aydemir, Y. (2007). Ravzi Divanı. Ankara: Birleşik Kitabevi Yayınları.
• Başgöz, İ. (1999). Karac’oğlan I (İnceleme). İstanbul: Cumhuriyet.
• Bıçak, N. (2023). “Klasik Şiirde Övülen ve Kötülenen Türk Tipi”. Lıttera Turca Journal of Turkish Language and Literature (9/4). 641-663.
• Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yay.
• Cunbur, M. (2008). Karacaoğlan. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Çavuşoğlu, M. - Tanyeri, M.A. (2023) Hayretî, Dîvan Tenkitli Basım. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Çavuşoğlu, M. -Tanyeri, M.A. (1987). Zâtî Divanı. İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yay.
• Dilçin, C. (2009). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Düzenli, M. B.- Çukurlu, T. (2024). Enderunlu Fâzıl Dîvânı. Çanakkale: Paradigma Akademi Basın Yayın
• Ercilasun, A.B. (2020). “Yörük Türkmen Kurultayı: Oğuz – Türkmen – Yörük”. Yörük Araştırmaları 2. Konya: Palet Yay. 163-165.
• Eröz, M. (1967). “Türk Köy Sosyolojisi Meseleleri Yörük-Türkmen Köyleri”, Türkiye Harsi ve İçtimai Araştırmalar Dergisi. (81). 119-154.
• Eröz, M. (1991). Yörükler. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Gıynaş, K. A. (2017). Pervâne Bey Mecmuası. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Görar, R., Genç, M., Görar, E.A. (2020). Isparta’nın Somut Olmayan Kültürel Mirası, Isparta Çevresi Yörük Kültürü. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları.
• Gülhan, A. (2013). “Klasik Şiirimizin Mahallî Bir Temsilcisi Olarak Edincikli Ravzî”. Akademik Kaynak, 1(1), 85-110.
• Hengirmen, M. (1983), Güvâhî, Pend-nâme, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. İbnü’l-Emin Mahmud Kemal İnal (2000). Son Asır Türk Şairleri. 2. (hzl. M. Kayahan Özgül). Ankara: AKM Yay.
• Kasır, H.A. (1984). Seyrani. İstanbul: Acar Matbaacılık
• Koç, Keskin, N. (2018). 17 Yüzyıl Divan Şiirinde Osmanlı Sosyal Hayatının İzleri. Ankara: Kurgan Edebiyat.
• Küçük, S. (1994). Bâkî Divanı. Ankara: TDK Yay.
• Levend, A.S. (1984). Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Mengi, M. (1985). Divan Şiirinde Rindlik. Ankara.
• Mermer, A. (2004). Kütahyalı Rahimî Divanı. İstanbul: Sahhaflar Kitap.
• Onay, A. T. (2014). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü. (hzl. Cemal Kurnaz) Ankara: Kurgan Edebiyat Yay.
• Pakalın, M.Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. I-III. İstanbul: MEB Yay.
• Parlatır, İ. (2009). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yay.
• Sakaoğlu, S. (1986). Dadaloğlu. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Sakaoğlu, S. (2004). Karacaoğlan. Ankara: Akçağ Yay.
• Sezen, L. (2010). Erzurumlu Emrah’ın Şiirlerinde Aşk ve Gurbet (Teorik Bir Yaklaşım). Journal of Turkish Research Institute (7). 53-65.
• Sümer, F. (1949-1950). “16. Asırda Anadolu, Suriye ve Irak'ta Yaşayan Türk Aşiretlerine Umumi Bir Bakış”. İ.Ü.İ.F. Mecmuası. 11/(1-4). 502-509,
• Sümer, F. (1992). Oğuzlar (Türkmenler). İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay.
• Sümer, F. (2013). “Yörükler”. TDV İslam Ansiklopedisi. 43/570-573.
• Şemseddin Sami. (2015). Kamus-ı Türkî (hzl. Paşa Yavuzarslan). Ankara: TDK Yay.
• Tarama Sözlüğü. (2019). Ankara: TDK Yay.
• Tecer, L. (2009). Ahmet Kutsi Tecer Bütün Şiirleri. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Toparlı, R. (2000). Ahmed Vefîk Paşa / Lehçe-i Osmânî. Ankara: TDK Yay.
• Türkay, C. (1979). Başbakanlık Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğunda Oymak, Aşiret ve Cemaatler. İstanbul: Tercüman Gazetesi Yay.
• Türkçe Sözlük (2005). Ankara: TDK Yay.
• Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. (1979). Ankara: TDK (https://sozluk.gov.tr/)
• Üçok, Coşkun (1947) “Osmanlı Kanunnamelerinde İslâm Ceza Hukukuna Aykırı Hükümler”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 4. 48-73.