Niyazi Berkes’e Göre İslam ve Çağdaşlaşma

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 233 - 251, 15.06.2020

Murat Kobya

https://doi.org/10.33460/beuifd.702675

Öz

Niyazi Berkes (1908-1988), Türk modernleşmesi ve çağdaşlaşması ile ilgili görüşleriyle tanınan önemli bir fikir adamı ve sosyologdur. Berkes’in, çağdaşlaşma meselesini; aydınlanmacı-pozitivist, modernleşmeci, batı merkezci bir paradigmadan hareketle çözümlemekte olduğu görülmektedir. Dolayısıyla söz konusu paradigmaya yönelik tüm eleştirilerin Berkes’e de yöneltilebileceğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Onun Kur’an, Sünnet, İslam Hukuku, Tasavvuf gibi konulardaki yazıları, yer yer ilgi çekici, değerli tespitler de barındırmakla birlikte; ilahiyat alanına yabancı olmanın, müsteşriklerin taraflı yorumlarına itibar etmenin ve aydınlanmacı-pozitivist din tasavvuruna sahip olmanın yarattığı çelişkiler ve sınırlılıklarla maluldür. Berkes’in; İslam Hukuku’nun, dini dogmalara dayandığı için durağan bir toplum yarattığı, toplumsal değişmeye karşı, çağdaş ihtiyaçları karşılamaktan uzak olduğu gibi tespitleri bizce gerçeği yansıtmamaktadır. Fıkıh bilginleri, dinin ruhuna ve açık naslara aykırı olmayan örf ve adetleri muteber kabul etmiş, zamanın değişmesiyle hükümlerin de değişeceğini İslam Fıkhının külli kaidelerinden biri olarak tespit etmişlerdir. Onlar, verdikleri hükümlerde, kamu yararını gözetmişler, hakkında naslarda kesin bir hüküm bulunmayan konularda, dinin temel maksatlarını gözetmek kaydıyla, sosyal gerçekliği de göz önünde bulunduran içtihatlarda bulunmuşlardır.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Niyazi Berkes, Çağdaşlaşma, Laiklik, İslam Hukuku, Batı Merkezcilik

Kaynakça

• Ak, Gökhan. Türk Düşünce Hayatında Niyazi Berkes. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Aktaş, Gül. Niyazi Berkes’te Çağdaşlaşma. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2003.
• Bardakoğlu, Ali. “İstihsan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23/339-347. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Berkes, Niyazi. Atatürk ve Devrimler. 3. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2019.
• Berkes, Niyazi. Felsefe ve Toplumbilim Yazıları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2017.
• Berkes, Niyazi. Teokrasi ve Laiklik. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016.
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. haz. Ahmet Kuyaş. 9. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.
• Çağlar, İsmail. “Türk Modernleşmesi Literatürünün Avrupamerkezcilik Penceresinden Değerlendirilmesi”. İnsan&Toplum. 3/6 (2013): 135-153.
• Dinçer, Hasan. Niyazi Berkes’e Göre Kemalizm ve Çağdaşlaşma. Ankara: Ankara Üniversitesi, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• İbrahim Kâfi Dönmez, “Örf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34/87-93. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Kobya, Murat. Sosyal Bilimler ve Dini İlimlerde Davranış Kuramları. İstanbul: Rağbet Yayınları: 2012.
• Kutluer, İlhan. “Niyazi Berkes”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5/507-509. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Kutluer, İlhan. “İslamcılık (Düşüncede)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23/65-67. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Özcan, Azmi. “İslamcılık (İkinci Meşrutiyet)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23/ 62-65. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Özen, Şükrü. “İstislah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23/383-388. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Solmaz, Bünyamin. “Modernlik ve Modernleşme Kuramlarına Yöneltilen Eleştiriler”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 32 (2011): 35-58.
• Türkislamoğlu, Elif. Türkiye’nin Batılılaşma Sürecine İlişkin Olarak Niyazi Berkes İle Cemil Meriç’in Yaklaşımlarının Karşılaştırılması. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Zekiyüddin Şa’ban. İslam Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l-Fıkh). çev. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1990.