Emevî Ailesine Mensup Valilerden Bişr b. Mervân ve Yönetimi

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 253 - 287, 15.06.2020

Cahid Kara

https://doi.org/10.33460/beuifd.718963

Öz

Emevî idarî yapısında eyalet valileri, devletin halifeden sonra en kuvvetli unsuru olmuşlardır. Bu anlamda valinin kişiliği, siyasî anlayış ve idarî mekanizmaları yönetmesi devletin bekası için her zaman önemli olmuştur. Emevîler’in ikinci fitne dönemi sonrasında İslam dünyasında tekrar yönetimi birleştirmelerini takiben, muhalif Şiî, Zübeyrî ve Hâricî hareketlerin merkezini oluşturan Kûfe’ye hanedan üyesi Bişr b. Mervân atanmıştır. Kendisi kısa süren valiliği döneminde özellikle Kûfe’de Emevî hakimiyetinin bölgede güçlenmesinde önemli bir etken olmuştur. Güçlü kişiliği bölgede muhalif hareketlerin oluşmasına izin vermemiştir. Yönetim üzerindeki hakimiyetini sadece askerî güçle sağlamaya çalışmamış, ayrıca para basması malî alanlardaki hakimiyetini sembolleştirmesine, halk tarafından kabul görmese de dinî uygulamalardaki bazı yenilikleri kendi yönetim tarzını ortaya koymak istemesine, muhalifleri şiddetle cezalandırması idaredeki demir yumruğuna, şiir ve şairlerle vakit geçirmeyi sevmesi edebiyata olan tutkunluğuna, halka karşı mesafeli fakat yeri geldiğinde müşfik olabilmesi adaletine işaret etmektedir. Bişr b. Mervân idarî alandaki bu özelliklerinin yanısıra şiir, şarap ve eğlenceye olan tutkusuyla da meşhur, dönemin hanedan üyesi Emevî valilerinden biridir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Emevîler, Vali, Irak

Kaynakça

• Altınay, Ramazan. Emevîlerde Günlük Yaşam. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2006.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. el-Evâʾil. Thk. Muhammed es-Seyyid el-Vekîl. Kahire: Dârü’l-Beşîr, 1998.
• Bekr b. Abdullah Ebû Zeyd. Ṭabaḳātü'n-nessâbîn. Riyad: Dârü'r-Reşid, 1987.
• Bekrî, Abdullāh b. Abdilazîz b. Muhammed b. Eyyûb b. Amr. Muʿcemü me’staʿcem min esmâʾi’l-bilâd ve’l-mevâżıʿ. Thk. Mustafa es-Sekkā. 4 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1983. Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Ensâbü’l-eşrâf. Thk. Süheyl Zekkâr-Riyâd Zîriklî. 13 cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1996.
• Cehşiyârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdûs b. Abdillâh. Kitâbü’l-Vüzerâʾ ve’l-küttâb. Thk. Mustafa es-Sekkā, İbrâhim el-Ebyârî, Abdülhafîz Şelebî. Kahire: Matbaatü Mustafa, 1938.
• Dîneverî, Ebû Hanîfe Ahmed b. Dâvûd b. Venend. el-Aḫbârü’ṭ-ṭıvâl. Thk. Ömer Faruk et-Tabbâ. Beyrut: Dârü’l-Erkâm b. Ebû’l-Erkâm, t.y.
• Ebü’l-Arab Muhammed b. Ahmed b. Temîm et-Temîmî. Kitâbü’l-Mihan. Thk. Yahyâ Vehîb el-Cebbûrî. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâm, 2006.
• Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr İbn Halîfe. Târîḫu Ḫalîfe b. Ḫayyâṭ. Thk. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1993.
• Erkoçoğlu, Fatih. Emevî Devleti’nin Dönüm Noktası Abdülmelik b. Mervân. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları: 2011.
• İbn Abdürabbih, Ebû Ömer Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Abdirabbih b. Habîb. el-ʿİḳdü’l-ferîd. Thk. Abdülhamîd et-Terhînî. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• İbn Asâkir Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh. Târîḫu medîneti Dımaşḳ. Thk. Muhibbüddin Ebi Said Ömer b. Garame el-Amri. 80 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Fikr, 1995.
• İbn A‘sem, Ebû Muhammed Ahmed b. A‘sem. Kitâbü’l-Fütûḥ. Thk. Ali Şîrî. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Edvâ’, 1991.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm. Cemheretü ensâbi’l-ʿArab. Thk. Abdüsselâm Muhammed Hârun. Kahire: Dârü’l-Meârif, ts.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr. el-Bidâye ve’n-nihâye. Thk. Abdullah Abdülmuhsin et-Türkî. 21 Cilt. Amman: Dârü’l-Hicr, 1998.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. ʿUyûnü’l-aḫbâr. 2 Cilt. Kahire: Matbaatü Darü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1996.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. eş-Şi‘r ve’ş-şu‘arâ’. Thk. Ahmed Muhammed Şakir. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l-Meârif, 1982.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘. Kitâbü Tabakâti’l-Kebîr. Thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebü’l-Hancî, 2001.
• İbn Sellâm el-Cumahî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sellâm b. Ubeydillâh. Ṭabaḳātü fuḥûli’ş-şuʿarâʾ. Nşr: Mahmûd Muhammed Şâkir. 2 Cilt. Cidde: Dârü’l-Medenî, t.s.
• İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemâlüddîn Yûsuf b. Tağrîberdî. en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mıṣr ve’l-Ḳāhire. 16 Cilt. Kahire: Matbaatü Dârü’l-Kütübî’l-Mısriyye, 1929.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed. el-Muntaẓam fî târîḫi’l-mülûk ve’l-ümem. Thk. Muhammed Abdülkādir Atâ ve Mustafa Abdülkādir Atâ. 18 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiye, 1992.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-târîḫ. Thk. Ebü’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye:1987.
• İbnü’l-Fakîh Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. İshâk b. İbrâhîm el-Hemedânî. Kitâbü’l-Büldân. Thk. Yusuf Tâvî. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb:1996.
• İbnü’l-İmâd Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. Thk. Abdülkâdir el-Arnâûd-Mahmud el-Arnâûd. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1986.
• İbnü’l-Kelbî, Ebü’l-Münzir Hişâm b. Muhammed b. Sâib b. Bişr el-Kelbî. Nesebü Meʿad ve’l-Yemeni’l-kebîr. Thk. Nâcî Hasan. 2 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
• İbnü’l-Kelbî, Ebü’l-Münzir Hişâm b. Muhammed b. Sâib b. Bişr el-Kelbî. Cemheretü’n-Neseb. Thk. Nâcî Hasan. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 2010.
• İbnü’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kūb İshâk. el-Fihrist. Beyrut: Dârü’l-Marife, t.s. Kehhâle, Ömer Rıza. Muʿcemü ḳabâʾili’l-ʿArabi’l-ḳadîme ve’l-ḥadîs̱e. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1997.
• Kindî, Ebû Ömer Muhammed b. Yûsuf. el-Vulât ve’l-Kudât. Thk. Muhammed Hasan İsmail-Ahmed Ferîd el-Mezîdî. Beyrut: Dârü’l-Kütübî’l-İlmiye, 2003.
• Lammens, Henri. “Bişr b. Mervân b. al-Hakam”. İslam Ansiklopedisi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, 1997. 2:656. Mansûr b. el-Hüseyin Ebû Saʿd el-Âbî. Min Nesri’d-dürr. Nşr. Müzhir el-Hacî. 7 Cilt. Dımaşk: Menşûrâtü Vizâreti’s-Sekâfe, 1997.
• Mes‘ûdî, Ebü’l-Hasen Alî b. el-Hüseyn b. Alî. Mürûcü’ẕ-ẕeheb ve meʿâdinü’l-cevher. Nşr. Kemâl Hasan Mer‘â. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2005.
• Miles, George C. “A Byzantine Bronze Weight in the Name of Bišr b. Marwān”. Arabica 2 (May 1962 T.9): 113-118.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzîbü’l-kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. Thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 35 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1988.
• Müberred, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd b. Abdilekber b. Umeyr. el-Kâmil. Thk. Muhammed Ahmed ed-Dâlî. 4 Cilt. Dımaşk: Müessesetü’r-Risâle, 2013.
• Özaydın, Abdülkerim. “Bişr b. Mervân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1992. 6:222-223.
• Safedî, Ebü’s-Safâ (Ebû Saîd) Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. el-Vâfî bi’l-vefeyât. Nşr. Jacueline Sublet-Ali Amare. 30 Cilt. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1991.
• Shaban M.A. Islamic History A New Interpretation I. Cambridge: Cambridge University, 1999.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd et-Taberî. Târîḫu’r-rusül ve’l-mülûk. Thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. 4. Bs, 11 Cilt. Kahire: Dârü’l-Meârif, ts.
• Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr b. Mûsâ. eḍ-Ḍuʿafâʾü’l-kebîr. Thk. Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiye, t.s.
• Vaglieri, L. Veccia. “Bishr b. Marwân”. Encyclopedia of Islam (ing). Leiden: E.J.Brill, 1996. 1:1242-12433.
• Vekî‘, Muhammed b. Halef b. Hayyan. Ahbârü’l-Kudât. Nşr. Saîd Muhammed el-Lahhâm. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 2011.
• Yâkut el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh. Muʿcemü’l-büldân. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1977. Walker, John. “Some Arab-Sassanian Coins”. The Numismatic Chronicle and Journal of the Royal Numismatic Society 12/42 (1952): 106-110.
• Wellhausen, Julius. Arap Devleti ve Sukutu. Çev. Fikret Işıltan. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1963.
• Wellhausen, Julius. İslamiyetin İlk Devrinde Dinî-Siyasî Muhalefet Partileri. Çev. Fikret Işıltan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1996.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Osman. Siyerü A‘lâmi’n-Nübelâ‘. Thk. Şuayb el-Arnaût. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1982.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Osman. Târîḫu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aʿlâm. Thk. Ömer Abdüsselam Tedmürî. 53 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-Arabî, 1990.
• Zübeyrî, Ebû Abdillâh Mus‘ab b. Abdillâh b. Mus‘ab. Kitâbü Nesebi Ḳureyş. Tsh. E. Levi Provençal. Kahire: Dârü'l-Maârif, 1982.