FÜTÜVVET VE AHİLİK ÇALIŞMALARININ KAYNAKLARI

Yıl 2021, Cilt: 16 Sayı: 2, 173 - 198, 31.12.2021

Ekrem Erdem

https://doi.org/10.54860/beyder.1033450

Cited By: 1

Öz

Fütüvvet, İslami çerçevede iyi olan şeyleri yapma, kötü olan şeyleri de yapmama esasına dayalı ahlaklı bir hayat ve toplum inşa etme idealinin kurumsallaşmış adı denebilir. Ahilik, bunun Anadolu’da Türkler tarafından daha ziyade esnaf ve zanaatkar zümreleri üzerinden oluşturulmuş kurumsal halidir. Bu anlayış özellikle Türkiye’de güncelliğini korumakta; özlemle ve hayranlıkla anılmaya devam etmekte ve üzerine pek çok araştırma ve program yapılmaktadır. Ancak yapılan çalışmalarda ve programlarda konunun esası ve bütünselliği konusunda önemli bilgi eksiklikleri bulunmaktadır. Bunların başında da fütüvvet ve ahilik konusunun esasına ve kaynaklarına dair ciddi bilgi eksiklikleri geliyor. Bu çalışmanın amacı, fütüvvet ve ahilik çalışmalarının kaynaklarının bir bütün olarak sistematik bir şekilde incelenmesidir. Son yıllarda bu alanda yapılan çalışma sayısı artsa da genellikle birinci derece kaynaklara ulaşılarak yapılan özgün çalışma sayısı oldukça sınırlı; kaynaklara dayalı yapılan çalışmalarda da kaynak çeşitliliği çok az gözükmektedir. Öncelikle fütüvvet ve ahilik çalışmalarında çok büyük ölçüde belli fütüvvetnamelere müracaat edilmektedir. Oysa bu belgelerdeki çeşitliliğin ve derinliğin bütünsel bir anlayışla dikkate alınması gerekiyor. Kaldı ki, bu alanda fütüvvetnamelerin dışında çok fazla kaynak olduğu halde, bunlardan bazılarına dayalı çalışma sayısı ya çok az ya da hiç yok. Usulde hata olunca esasta da hatalar meydana geldiği dikkate alınarak, mevcut çalışmada fütüvvetin ve ahiliğin kaynakları ilk defa toplu bir şekilde 13 alt başlık altında incelemeye alınmış; hatta hangilerinin fütüvvet çalışmaları için genel olarak, hangilerinin ise daha ziyade ahilik çalışmaları için daha uygun olacağı belirtilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fütüvvet, Ahilik, Fütüvvetnameler, Şecerenameler, Seyahatnameler, Destanlar, Vekâyinameler

Kaynakça

• Akkuş, Mehmet (2002): “Farklı Bir Ahilik İcazetnamesi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, S. 21, ss. 95-100.
• Aşık Paşazade (2003): Osmanoğullarının Tarihi, Hz. K. Yavuz ve M.A.Y. Saraç, Koç Kültür Sanat Tanıtım, İstanbul.
• Ahi Evren, Ş. N. Mahmud (1995): Tasavvufi Düşüncenin Esasları, Haz. M. Bayram, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
• Cevdet, Muallim (2008): İslam Fütüvveti ve Türk Ahiliği: İbni Battuta’ya Zeyl, Çev. C. Yarar, İşaret Yayınları, İstanbul.
• Cağatay, Neşet (1997): Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara.
• Çağatay, Neşet (1952): “Fütüvvet-Ahi Müessesesinin Menşei Meselesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 2-3, ss. 61-84.
• Çoksevim, Bekir (2010): “Erciyes Dağı”, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kayseri Ansiklopedisi, C. 2, ss. 177-186.
• Döğüş, Selahattin (2008): “Osmanlılarda Gaza İdeolojisinin Tarihi ve Kültürel Kaynakları”, Belleten, C. 72(265), ss. 817-888.
• Erdem, Ekrem (2021): “Fütüvvetnamelerin İslam İktisat Düşüncesi İçindeki Yeri”, İş Ahlakı Dergisi, C. 14 (1), ss. 27-62.
• Erdem, Ekrem (2019): “Ahilik Teşkilatı ve Anadolu Türk Şehirlerinin İktisadi Yapısı: Kayseri Üzerine Bir Değerlendirme”, Erciyes Üniversitesi İİBF Dergisi, C. 54, ss. 208-230.
• Erdem, Ekrem (2009): Ahilik: Ahlakla Kalitenin Buluştuğu Bir Esnaf Teşkilatlanma Modeli, Detay Yayıncılık, Ankara.
• Es-Sülemi, Ebu Abdirrahman (2014): Tasavvufa Giriş, Çev. A. Akay, İlk Harf Yayınevi, İstanbul.
• Es-Sülemi, Ebu Abdirrahman (1981): Tasavvufun Ana İlkeleri: Sülemi’nin Risaleleri, Çev. S. Ateş, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
• Es-Sülemi, Ebu Abdirrahman (1977): Tasavvufta Fütüvvet, Çev. S. Ateş, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Evliya Çelebi, Mehmed, Z. (1969): Evliya Çelebi Seyahatnamesi, C. 2, Türkçeleştiren. Zuhuri Danışman, Zuhuri Danışman Yayınevi, İstanbul.
• Genç, İlhan, Atabey Kılıç ve İ. Hakkı Aksoyak (2014): Dede Korkut Kitabı: Han’ım Hey, TOBB Yayını, Ankara.
• Gevorgyan, Khachik (2013): “Futuwwa Varieties and the Futuwwat-nāma Literature: An Attempt to Classify Futuwwa and Persian Futuwwat-nāmas”, British Journal of Middle Eastern Studies, C. 40(1), ss. 2-13.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1955-1956a): “Şeyh Seyyid Gaybi oğlu Şeyh Seyyid Hüseyn’in Fütüvvet-namesi”, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 17, No. 1-4, ss. 27-72.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1955-1956b): “Fütüvvet-Name-i Şeyh Seyyid Huseyn ibni Gaybi”, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, 17 (1-4), 73-126.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1953): Burgazi ve Fütüvvet-namesi, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, 15(1-4), ss. 76-153.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1949-1950): “İslam ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilatı”, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 11(1-4); Ayrıca kitap olarak (2011): İstanbul Ticaret Odası Yayını, İstanbul.
• Hacıgökmen, M. Ali (2007): “Ahî Şecere-Nâmelerinin Tarihî Temeli ve Yazılış Sebepleri”, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 23, ss. 107-114.
• İbni Arabi (2015): Fütûḥâtü’l-Mekkiyye: Fütüvvet Ehli ve Meczuplar, Çev. E. Demirli, Litera yayıncılık, İstanbul.
• İbni Battuta (2005): Büyük Dünya Seyahatnamesi, Çev. M.Ş. Paşa – M. Çevik – A.M. Güven, Yeni Şafak Kültür Armağanı, İstanbul.
• İlgürel, Mücteba (1995): “Evliya Çelebi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 11, ss. 529-533.
• İlhan, M. Mehdi (2008): “An Overview of the Ottoman Archival Documents and Chronicles”, AÜ Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 27(44), ss. 21-40.
• İnalcık, Halil (2019a): Osmanlı Tarihinde İslamiyet ve Devlet, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• İnalcık, Halil (2019b): Devlet-i Âliyye: Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-III, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Kal’a, Ahmet (2012): Debbağlıktan Dericiliğe: İstanbul Merkezli Deri Sektörünün Doğuşu ve Gelişimi, Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul.
• Kocatürk, Saadettin (1996): “Bir Fütüvvet Şeceresi Üzerine”, ERDEM İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi (Türklerde Hoşgörü Özel Sayısı-III), S. 24, ss. 867-894.
• Köksal, M. Fatih (2011): Ahi Evran ve Ahilik, Kırşehir Valiliği, Kırşehir.
• Köksal, M. Fatih, Orhan Kurtoğlu, Hasan Karaköse, Özer Şenödeyici (2008): Kırşehir Müzesi’ndeki Ahilik Belgeleri: Ahi Şecerenameleri, Beratlar, Vakfiyeler, Kırşehir Valiliği, Kırşehir.
• Kırşehir Müzesi (?): Ahi Şecerenameleri ve Ahilik Belgeleri: Debbağlar Esnafına Ait Ahilik Şeceresi, (1695 Yılında Hazırlanmış ve 1812 Yılında İstinsah Edilmiş İki Şecerename), Ahi Evran Üniversitesi Ahilik Araştırma Merkezi Kütüphanesi, Kırşehir.
• Köprülü, M. Fuad (2018a): Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Alfa Basım Yayım, İstanbul.
• Köprülü, M. Fuad (2018b): Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu, Alfa Basım Yayım, İstanbul.
• Köprülü, M. Fuad (2017): Anadolu’da İslamiyet, Alfa Basım Yayım, İstanbul.
• Mustafa, Celal-zade (1997): Selim-name (Meâsir-i Selim Hani), Haz. A. Uğur ve M. Çuhadar, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• Ocak, Ahmet Y. (1996): “Fütüvvet”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 13, ss. 264-265.
• Ocak, Ahmet Y. (1996b): Türk Sufiliğine Bakışlar, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Sarıkaya, M. Saffet (2002): XIII-XVI. Asırlardaki Anadolu’da Fütüvvetnamelere Göre Dini İnanç Motifleri, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Sühreverdî, Şehabeddin (ekitap): Avârifü’l-Maârif: Gerçek Tasavvuf, Çev. D. Selvi, www.tasavvufekitap.com.
• Şeker, Mehmet (2011): Türk-İslam Medeniyetinde Ahilik ve Fütüvvet-namelerin Yeri: Seyyid Hüseyin el-Gaybi’nin “Muhtasar Fütüvvet-name”si, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Taeschner, Frank (1972): “İslam'da Fütüvvet Teşkilatının Doğuşu Meselesi ve Tarihi Ana Çizgileri”, Belleten, Çev. S. Yüksel, C. 36(142), ss. 203-235.
• Taeschner, Frank. (1953): “İslam Ortaçağında Futuvva (Fütüvvet Teşkilatı)”, Çev. F. Işıltan, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 15(1-4), 1-30.
• Ülgener, Sabri F. (2006a): Zihniyet ve Din: İslam, Tasavvuf ve Çözülme Devri İktisat Ahlakı, Der’in Yayınları, İstanbul.
• Ülgener, Sabri F. (2006b): İktisadi Çözülmenin Ahlak ve Zihniyet Dünyası, Der’in Yayınları, İstanbul.
• Yıldırım, Rıza (2013): “Shi‘itisation of the Futuwwa Tradition in the Fifteenth Century”, British Journal of Middle Eastern Studies, C. 40(1), ss. 53-70.