Minkârizâde Yahyâ Efendi’nin “Vücûbu İstimâ‘İ'l-Kur'âni’l-‘Azîm” Adlı Risâlesi: (Tahkikli Neşir, Tercüme ve Değerlendirme)

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 1, 57 - 81, 15.06.2022

Muharrem Yılmaz

https://doi.org/10.53442/bider.vi.1102288

Öz

Minkārîzâde Yahya Efendi, 1609-1678 yılları arasında yaşamış, Osmanlı Devleti’nde ilmiye sınıfının önemli simalarından birisidir. Ömrünün muhtelif merhalelerinde müderrislik, kadılık, kazaskerlik gibi çeşitli görevler üstlenmiş, padişah IV. Mehmet zamanında da şeyhülislâmlık payesine layık görülmüştür. Minkārîzâde Yahya Efendi’nin özellikle şeyhülislâmlık görevi esnasında verdiği fetvalardan oluşan ve daha çok kendisiyle tanındığı “Fetâvâ-yı Minkârîzâde” adlı eseri yanında, fıkıh ve tefsir alanında da irili ufaklı bazı risâleleri yazma olarak günümüze kadar ulaşmıştır. Bu çalışma, Yahya Efendi’nin kaleme aldığı eserlerden biri olan “Vücûbu istima‘i'l-Kur'âni’l-‘Azîm” adlı risâlesinin tahkik, tercüme ve fıkhi açıdan değerlendirmesini konu edinmektedir. Çalışmanın giriş kısmında müellifin hayat hikayesi, üstlendiği görevler ve eserlerine değinilmektedir. Birinci başlıkta risâlenin nüshaları tanıtılmakta, ikinci başlıkta ise metnin muhtevası fıkhi açıdan değerlendirilmektedir. Devamında yer alan üçüncü başlıkta metnin çevirisi, son başlıkta da risâlenin tahkikli neşrine yer verilmektedir. Minkārîzâde Yahya Efendi bu risâlesinde muteber metinlerden ve fetva kitaplarından iktibaslar yaparak, hutbeyi dinlemenin farziyetine dair mensubu olduğu Hanefî mezhebinin görüşünü ele almaktadır. İlaveten, mezhebin bu konudaki yaklaşımını âyet ve hadisler yanında, kendine ait bir takım çıkarımlarla temellendirmeye çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Minkarizâde, Şeyhülislâm, İslâm Hukuku, Hutbe, Risâle, Tahkik

Teşekkür

Derginin yayın sürecinde faaliyet yürüten ve makaleyi değerlendirerek katkıda bulunan bütün hoca ve meslektaşlarıma teşekkür ederim

Kaynakça

• Abdulkadir Altınsu. Osmanlı Şeyhulislamları. Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1972.
• Ahmet Özel. Hanefi Fıkıh Alimleri ve Diğer Mezheplerin Meşhurları. 4. Bs, 1 Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2014.
• Âlim b. Alâ, Feriduddin. el-Fetâva’t-Tatarḫâniyye. 20 Cilt. Diyobend: Mektebetü’z-zekeriyya, 2014.
• Bardakoğlu, Ali. “Câmiu’l-Fusûleyn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 108-109. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Bedruddîn el-‘Aynî, Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. 13. Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2000.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil. el-Câmi’u’s-sahih. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Cezîrî, Abdurrahman b. Mahmud. el-Fıkh ‘ale’l-mezâhibi’l-erba‘a. 5. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Ḫaṭîb Şirbînî, Şemsuddîn Muḥammed. Muġni’l-muḥtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâẓi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1994.
• Hazrecî, Cemâluddîn Ebû Muhammed Ali b. Ebî Yahya. el-Lübâb beyne's-sünneti ve'l-kitâb. 2 Cilt. Beyrut: Dâru'l-kalem,1994.
• İbn Esîr, Mecdüddîn Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. Câmi‘u’l-usûl fî ehâdîsi’r-resûl. 12 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-halvânî, 1972.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed. el-Muğnî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetu Kahire, 1969.
• İbn Mâze, Burhâneddîn Maḥmûd b. Aḥmed el-Bukhârî. el-Muḥîṭu’l-Burhânî fî’l-fıḳhi’n-Nuʿmânî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2004.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2004.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddin Muhammed b.Abdilvâhid. Fethu’l-Kadîr. 10 Cilt. Beyrut: Matbaatü Mustafa el-Bâbî, 1970.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddin Ebû Bekr b. Mes’ud b. Ahmed. Bedâiu’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1986.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr. et-Tecrîd. 12 Cilt. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2006.
• Mehmet İpşirli. “Minkārîzâde Yahyâ Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30: 114-115. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Mehmet İpşirli. “Şeyhulislam”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 91-96. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Abdulkadir Altınsu. Osmanlı Şeyhulislamları. Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1972.
• Ahmet Özel. Hanefi Fıkıh Alimleri ve Diğer Mezheplerin Meşhurları. 4. Bs, 1 Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2014.
• Âlim b. Alâ, Feriduddin. el-Fetâva’t-Tatarḫâniyye. 20 Cilt. Diyobend: Mektebetü’z-zekeriyya, 2014.
• Bardakoğlu, Ali. “Câmiu’l-Fusûleyn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 108-109. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Bedruddîn el-‘Aynî, Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. 13. Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2000.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil. el-Câmi’u’s-sahih. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Cezîrî, Abdurrahman b. Mahmud. el-Fıkh ‘ale’l-mezâhibi’l-erba‘a. 5. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Ḫaṭîb Şirbînî, Şemsuddîn Muḥammed. Muġni’l-muḥtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâẓi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1994.
• Hazrecî, Cemâluddîn Ebû Muhammed Ali b. Ebî Yahya. el-Lübâb beyne's-sünneti ve'l-kitâb. 2 Cilt. Beyrut: Dâru'l-kalem,1994.
• İbn Esîr, Mecdüddîn Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. Câmi‘u’l-usûl fî ehâdîsi’r-resûl. 12 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-halvânî, 1972.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed. el-Muğnî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetu Kahire, 1969.
• İbn Mâze, Burhâneddîn Maḥmûd b. Aḥmed el-Bukhârî. el-Muḥîṭu’l-Burhânî fî’l-fıḳhi’n-Nuʿmânî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2004.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2004.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddin Muhammed b.Abdilvâhid. Fethu’l-Kadîr. 10 Cilt. Beyrut: Matbaatü Mustafa el-Bâbî, 1970.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddin Ebû Bekr b. Mes’ud b. Ahmed. Bedâiu’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1986.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr. et-Tecrîd. 12 Cilt. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2006.
• Mehmet İpşirli. “Minkārîzâde Yahyâ Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30: 114-115. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Mehmet İpşirli. “Şeyhulislam”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 91-96. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Mehmet İpşirli. “Şeyhülislam Minkarizade Yahya Efendi”. Prof, Dr. Mübahat S. Kütükoğlu’na Armağan. 229-249. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 2006.
• Mehmet Süreyya. Sicill-i Osmanî. 6 Cilt. İstanbul: Kültür Bakanlığı, 1996.
• Merginânî, Ebû’l-Hasan Burhânüddîn Ali b. Abî Bekr. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi Türâsi’l-Arabi, ts.
• Merginânî, Ebû’l-Hasan Burhânüddîn Ali b. Abî Bekr. et-Tecnîs ve’l-mezîd li sahibi’l-Hidâye. 2 Cilt. Karaçi: İdâretu’l-Kur’an ve’l-ulûmi’l-İslâmiyye, 2004.
• Minkârizâde Yahya Efend. Vücûbu İstima‘i'l-Kur'âni’l-‘Azîm. İstanbul: Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi, Fazıl Ahmet Paşa Koleksiyonu, 216, 106b - 108b.
• Muhammed b. Ramazan er-Rumî el-Hanefî. el-Yenâbî‘ fî ma‘rifeti’l-usûli ve’t-tefârî‘. Vizâretü’t-ta’lîmi’l-âlî li’l-memleketi’l-arabiyyeti’s-su’ûdiyye-, 2007.
• Müslim, Ebû’l-Hüseynel-Kuşeyrî. el-Câmi’u’s-sahîh. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Okan Kadir Yılmaz. İsam Tahkikli Neşir Klavuzu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Ömer Nasuhi Bilmen. Hukuk-i İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kâmusu. 8 Cilt. İstanbul: Ravza Yayınları, 2013.
• Özkendî, Ebü’l-Mehâsin Fahrüddîn Hasen b. Mansûr b. Mahmûd el-Fergānî. Fetâvâ Kâdı Hân fî mezhebi’l-imâmi’l-a‘zam Ebî Hanife. 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2009.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1402.
• Şeyh Bedreddin, Simavna Kadısı Oğlu. Letâifü’l-işarât fî beyâni’l-mesâili’l-hilâfiyyât. Trc. Hacı Yunus Apaydın. 1 Cilt. İstanbul: Kültür Bakanlığı, 2012.
• Şişman, Cengiz. “Sabatay Sevi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35: 334-335. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Topçuoğlu, Ali Aslan. Osmanlıda Alanyalı Fakih ve Devlet Adamı: Minkârîzâde Yahyâ Efendi. 51-66. Elazığ: Asos Yayınevi, 2017.
• Ünal, Halit. “el-Asl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3: 494-495. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Zeylaî, Fahreddin Osman b Ali b Mihcen. Tebyînü’l-hakâik fî şerhi Kenzi’d-dekâik. 6 Cilt. Kahire: Matbaatü’l-Kübra’l-Emiriyye, 1313.
• Zühaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletühû. 8 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-fikr, 1985.