İdrîs-İ Bitlisî’nin Selîmşâhnâme Adlı Eserinin Metninin ve İkinci Müellif Olarak Ebülfazl Mehmed Efendi’nin Metne Katkılarının Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 1, 99 - 118, 15.06.2022

Özlem Demir

https://doi.org/10.53442/bider.vi.1108015

Öz

I. Selim dönemini anlatan Selimnâme türündeki eserlerden biri de İdrîs-i Bitlisî’nin Selîmşâhnâme isimli Farsça eseridir. İdrîs-i Bitlisî’nin vefatı sebebiyle müsvedde halinde kalan eser, Kanûnî’nin emriyle oğlu Ebülfazl Mehmed Efendi tarafından tamamlanmıştır. Ebülfazl Mehmed Efendi, müsveddelerin bir kısmının kaybolması ve dağıtılması sebebiyle metindeki boşlukları doldurmuştur. Metne eklenen kısımlar, eserin kime ait olduğu hakkında farklı yorumlara ve Zeyl-i Heşt Bihişt olarak değerlendirilmesine sebep olmuştur. Bu yorumlar klasik kaynaklardan modern kaynaklara aktarılarak devam etmiştir. Eser üzerinde yapılan akademik çalışmaların literatür değerlendirmesinde eserin kime ait olduğu ve Ebülfazl Mehmed Efendi’nin metne eklediği kısımların tam olarak tespit edilemediği saptanmıştır. Bu çalışma, eser üzerinde yapılan çalışmaların eksik bıraktığı yerleri tamamlamak ve Selîmşâhnâme’nin metni içerisinde Ebülfazl Mehmed Efendi’ye ait olan kısımları tespit etmek amacıyla yapılmıştır. Selîmşâhnâme’nin içeriği, İdrîs-i Bitlisî’nin ruh dünyası ve son yılları hakkında önemli bilgiler içeren Risâle-i Tîğ u Kalem ayrı bir başlık altında incelenmiştir. Metnin dışında bırakılan bu risâlenin Selîmşâhnâme’nin dîbâcesi olduğu ortaya konmuştur. Aynı şekilde, eserin tercüme edilen metnine dâhil edilmeyen Dîbâce-i Hamâ ve Humus hakkında da bilgi verilmiştir. Eserin metninde müellifle ilgili ibare bulunmayan kısımlar yorumlanmış, Ebülfazl Mehmed Efendi’nin esere eklediği bölümler tespit edilmeye ve değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu değerlendirmeler sonucunda, İdrîs-i Bitlisî’nin kanaatlerinin ve dünya görüşünün değişmesi sebebiyle eseri ikinci kez yazma ihtimali ileri sürülmüştür.

Anahtar Kelimeler

İdrîs-i Bitlisî, Ebülfazl Mehmed Efendi, Selîmşâhnâme, Zeyl-i Heşt Bihişt, Risâle-i Tîğ u Kalem

Kaynakça

• İdrîs-i Bidlîsî. Selim Şah-nâme. nşr. Hicabi Kırlangıç. Ankara: Hece Yayınları, 2016.
• İdrîs-i Bitlisî. Selîmşâhnâme. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Lala İsmail, 348, 1b-161b.
• İdrîs-i Bitlisî. Mecmû‘a-i Münşe’ât. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Farsça Yazmalar, 906, 1b-130b.
• Aksoy, İdris. İdrîs-i Bidlîsî’nin Selim-nâme’sinin Tahkik ve Tercümesi. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Genç, Vural. Acem’den Rum’a Bir Bürokrat ve Tarihçi İdrîs-i Bidlîsî (1457-1520). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2019.
• Tekindağ, M. C. Şehabeddin. “Selim-nâmeler”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi 1 (1970), 197-230. Mehmed Zekî. “Ebu’l-Fazl Mehmed Efendi”. Târîh-i Osmânî Encümeni Mecmuası 62-77 (1336-1339), 169-180.
• Özcan, Abdülkadir. "Ebülfazl Mehmed Efendi". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/356-357. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Uğur, Ahmet. “Selim-nâmeler”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (1978), 367-379.