Hâkim el-Cûşemî ve Tefsirdeki Metodu

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 2, 1 - 22, 15.12.2023

Recep Kadiroğlu

https://doi.org/10.53442/bider.vi.1266835

Öz

Çalışmamızda Mutezili müfessir el-Hâkim el- Cüşemî ve eseri et-Tehzîb fi’t-Tefsir’deki tefsir metodunu ele alacağız. Bizi bu çalışmaya sevk eden âmil müfessirin tefsir metodu hakkında Türkiye’de çalışma yapılmamasıdır. Cüşemî (ö. 494/1101) hicri 5. yüzyılda Horasan bölgesinde yaşamıştır. 413’te Horasan’a bağlı Beyhak’ın Cüşem köyünde dünyaya gelmiş, buraya nispetle Cüşemî lakabını almıştır. Kendisi gibi Mutezili bir âlim olan İshak b. en-Nisâbûrî’den fıkıh, hadis ve Mutezile mezhebinin temel meselelerini öğrenmiştir. Yaşadığı coğrafyada siyasî çekişmelerin yanı sıra mezhebî saldırılara da maruz kalmıştır. Bu sebeple Nişabur’u terk edip Mekke’ye yerleşmiş, ömrünün sonuna kadar burada kalmıştır. Birçok alanda eseri olmasına rağmen kendisinden önce yaşamış Kâdî Abdülcabbâr’ın (ö. 415/1025)ve Tûsî’nin ( ö. 460/1067), kendisinden sonra gelen Zemahşerî (ö. 538/1144) ve Tabersî’nin (ö. 548/1154) gölgesinde kalmıştır. Müfessirin en önemli eseri tefsiridir. Bu eserini önemli kılan husus, kendine has tefsir yöntemiyle âyetleri incelemesi, rivayet ve dirayet yöntemini kullanmasının yanında eserinde Mutezile ekolünün görüşlerine de yer vermesidir. Cüşemî tefsirini kaleme alırken büyük oranda Tûs’i’nin et-Tibyân fi Tefsiri’l- Kur’ân’ından etkilenmiştir. İki eser mukayeseli olarak incelendiğinde tefsirdeki tertiplerinin hemen hemen aynı olduğu görülür. Ancak Tehzîb’in farkı tefsir pasajlarından sonra âyetlerden çıkarılabilecek ahlâkî ve sosyal konulara dair ilkelerin yer aldığı ahkâm bölümüne yer vermesi, kîle-ekûlü formunu kullanarak diyaloglar oluşturması ve böylece okuyucunun zihninde ortaya çıkabilecek problemlere değinmesidir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Usûl, Metod, el-Hâkim el-Cüşemî, et-Tehzîb fi’t-Tefsir.

Kaynakça

• Aldemir, Halil. “Esbâb-ı Nüzul İfadelerinin Suyûtî’nin Lübâbu’n-Nükûl Adlı Eserinde İfade Ettiği Değerin Tespiti”. Birinci Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi (Usbk). Mersin, 1. Basım, 2019.
• Atan, Ömer Faruk. “Tarihi Süreç İçerisinde Nesih Teriminin Gelişimi Ve Kapsamı”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 4/1 (30 Ocak 2018), 90-113.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. Istanbul, 1997.
• Aydin, Muhammed. “‘Rivayet Tefsiri’ Kavramı Ve Kur’an’ın Kur’an İle Tefsiri: Eleştirel Bir Yaklaşım”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/20 (15 Haziran 2009), 1-22. https://doi.org/10.17335/suifd.89056
• Bıyıkoğlu, Yakup. “Rivayet Türü Tefsir Mukaddimelerinin Tefsir Usûlü Bilgisi Bağlamında Değeri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (20019), 41-57.
• Bilgin, Mustafa. Tefsirde Mu’tezile Ekolu. Bursa Uludağ Üniversitesi, 1991.