Merzifon’da Bir Doğa Tarihi Müzesi: Merzifon’un Geçmişteki Doğası

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 2, 5 - 15, 31.12.2020

Süeda Pelit Zehra Göksel Çiğdem Akkanat

https://doi.org/10.37215/bilar.715661

Öz

Doğa tarihi müzeleri doğanın gizli tanıklığını yapan, canlılarla birlikte jeolojik çeşitli oluşumlara da
yer verilen ve halka doğayı tanıtmayı amaçlayan müzelerdir. Osmanlı’da da dünyanın diğer bölgelerinde
olduğu gibi bir takım doğa tarihi müzeleri kurulmuştur. Bunlardan önemli bir tanesi ise Merzifon Anadolu
Koleji bünyesinde faaliyete geçirilen doğa tarihi müzesidir. Önemli müzecilik faaliyetlerinin yürütüldüğü
bu müzenin küratörü Ohannes Agop Manisacıyan (J. J. Manissadjian); British Museum gibi önemli
müzelerle olduğu kadar uluslararası alanda çalışmaları ile öne çıkmış bilim insanları ile de yardımlaşarak
bu müzenin hem kurulmasını hem de uzun yıllar idamesini sağlamıştır. Her gün yüzlerce kişinin ziyaret
ettiği bu müze, Anadolu’da yerel bir aydınlanma sağlamış ve müze binasında halka yönelik gerçekleştirilen
konferanslarla bilimin halka ulaştırılması sağlanmıştır. Merzifon Anadolu Koleji kapatıldığında ise büyük
emekle bir araya getirilen müze içeriği, Anadolu’da farklı yerlere dağılmıştır. Koleksiyonun önemli bir
kısmı Tarsus Amerikan Kolejine bağışlanmıştır. Merzifon’da bırakılan doldurulmuş hayvan örnekleri
günümüze ulaşmazken, Tarsus Amerikan Kolejine gönderilen örneklerin bir kısmının varlıklarını
sürdürdükleri görülmektedir. Bu araştırmada müzenin tarihsel gelişimi ele alınmış; Merzifon ilçesinden
Merzifon Anadolu Koleji Doğa Tarihi Müzesinde hangi doğal numunelerin sergilendiği müze kataloğu
incelenip Türkçeye çevrilerek gün yüzüne çıkarılmıştır. Merzifon’un müze kapanana kadarki doğal
içeriklerden kuş örnekleri ve memeliler bakımından oldukça zengin olduğu, Tebeşir Dönemi’ne (Kretase)
ait fosil örneklerinin ise Merzifon’da da bulunduğu gibi bilgiler gün ışığına kavuşturulmuştur. Müze ile
ilgili Merzifon’da QR kodlar oluşturulmuş ve sunum çalışmaları ile ilgili bilgilendirme yapılmıştır. Bu
çalışmanın benzer numuneler yeniden toparlanarak oluşturulabilecek bir doğa tarihi müzesinin önünü
açması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Anadolu koleji, Doğa tarihi, Müze, Merzifon

Teşekkür

Tarsus Amerikan Koleji Müdür Yardımcısı Dr. Duygu Gülev'e katkılarından dolayı teşekkür ederiz.

A Natural History Museum in Merzifon: The Past Nature of Merzifon

Öz

Natural history museums are the hidden witnesses of nature which aims to introduce nature along with
geological formations and living things. As such in other countries of the world, natural history museums
had been established in the Ottoman Empire. One of them is the natural history museum, which was
opened within the Merzifon Anatolian College. The curator of this museum, where important museum
activities were carried out, was Ohannes Agop Manisacıyan (J. J. Manissadjian); By helping with important
museums such as the British Museum as well as scientists who have come to the forefront with their
studies in the international arena, he ensured that this museum was established and maintained for many
years. This museum, which is visited by hundreds of people every day, has provided a local enlightenment
in Anatolia and it has been ensured that science reaches the public with conferences held for the public
in the museum building. When Merzifon Anatolian College was closed, the content of the museum, which
was brought together with great effort, was distributed to different places in Anatolia. An important part
of the collection was donated to the Tarsus American College. While the stuffed animals that were left in
Merzifon could not reach the present day, a good part of the samples that were sent to Tarsus American
College are still available. In this study, historical development of the museum was investigated; museum
catalogue was translated into Turkish in order to reveal the natural artifacts that were obtained from
Merzifon. It was revealed that until the museum closed, Merzifon was rich with birds and mammals;
fossils from Cretaceous period were also found at Merzifon. Briefings about the museum were given with
QR codes and presentations at Merzifon. It is expected that this study could pave the way for a natural
history museum which could be established with similar objects once again.

Anahtar Kelimeler

Anatolia college, Natural history, Merzifon, Museum

Kaynakça

• Açıkses, E. (1999). “Merzifon-Amerikan Misyonunun Kuruluş ve Faaliyetleri Hakkında Kısa Bir Değerlendirme”. 13. Türk Tarih Kongresi Bildiri Kitapçığı, 1-9.
• Alçıtepe, E., Alçıtepe, G. (2019). Anadolu’nun Kaybolan Renklerinden Bir Doğa Bilimci: J. J. Manissajian: Paros Yayıncılık. İstanbul-Türkiye.
• Annual Report for Marsovan Station (1913). Annual Report for Marsovan Station 1912-1913, SALT araştırma, ABCFM, United Church of Christ (UCC), American Research Institute in Turkey (ARIT), https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/42922?locale=tr. Son erişim tarihi: 03.04.2020.
• Anonim (2012). Tilki Merzifon Yedikır Gözlemi. Tramem. Erişim adresi: http://www.tramem.org/memeliler/?fsx=2fsdl15@d&idx=3746#.X2j1EmgzY2y. Son erişim tarihi: 20.09.2020.
• Aşık, D. (2017). Merzifon Anadolu Koleji Anatolia College. Erişim adresi: https://danyalasik.wordpress.com/2017/05/21/merzifon-anadolu-koleji-anatolia-college. Son erişim tarihi: 30.01.2019.
• Aytek, A. A. (2019). Doğa Tarihi Müzeciği.Erişim adresi: https://www.biyologlar.com/doga-tarihi-muzeciligi. Son erişim tarihi: 30.01.2019.
• Boş Alanlar Sergisi Broşürü (2016). 6 Nisan-5 Haziran 2016 SALT Galata. Erişim adresi: https:saltonline.org/media/files/bos-alanlar_sergi-brosuru-1.pdf. Son erişim tarihi: 10.11.2019.
• Demirsoy, A. (1996). “Uygarlık Yolunda Önemli Bir Adım; Doğa Tarihi Müzeleri”. Bilim ve Teknik Dergisi, 346:64-69.
• Dilşen, E. (2004). “Merzifon’da Amerikalı Misyonerler ve Ermeniler”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2004-2005:11-39.
• Göçmengil, G. (2019). “Merzifon Anadolu Koleji Müzesinin Tarihsel Gelişimi”. Toplumsal Tarih Dergisi, 311: 65-70. Gülev, D. (2019). Kişisel görüşme (12.12.2019 tarihinde gerçekleştiriliştir).
• İleri, N., Selçuk, S. (2019). “Tasniften teşhire Ormanlı’dan Cumhuriyet’e Doğa Tarihi Müzeleri”. Toplumsal Tarih Dergisi, 311: 32-33.
• İlker, A. (2017). “Johannes Jacob Manissadjian’in “Mürşid-İ Lisan-I Osmanî” Sinde Gramerin Sonundaki “Vocabular” ”. III. Uluslararası Sözlükbilimi sempozyumu bildiri kitabı, 70-79.
• İnan, N. (2008). “Jeolojik Miras ve Doğa Tarihi Müzeleri”. Bilim ve Teknik Dergisi, 493: 80-84.
• Kocabaşoğlu, U. (1989). Kendi Belgeleriyle Anadolu’daki Amerika, 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğundaki Amerikan Misyoner Okulları: İmge Kitapevi. İstanbul-Türkiye.
• McGrew, W. (2015). Educating across Cultures: Anatolia College in Turkey and Greece: Rowman&Littlefield. USA.
• Maksudyan, N., (2013). “Amerikan Kaynaklarında Merzifon Anadolu Koleji’nin Kısa Tarihçesi”. KEBİKEÇ İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, 36:131-154.
• Manissadjian, J. J. (1918). Museum Catalog as it came from Merzifon. Erişim adresi: https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/42920. Son erişim tarihi: 02.10.2020.
• Merzifon Station Annual Report (1939). Merzifon Station Annual Report, 1938-1939, SALT araştırma, ABCFM, United Church of Christ (UCC), American Research Institute in Turkey (ARIT), https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/42921. Son erişim tarihi: 10.11.2019.
• Salt Araştırma (2016). United Church of Christ , Tarihsiz, J. J. Manissadjian öğrencileri ile birlikte müzede [Fotoğraf] Merzifon, Tarihi Bilinmiyor (United Church of Christ (UCC), American Research Institute in Turkey (ARIT), Salt Araştırma https://saltonline.org/tr/1364/bos-alanlar Son erişim tarihi:11.11.2019.
• Salt Araştırma Anadolu Koleji Merzifon Arşivi (2020a). Manissadjian and Co. Basel-Zurich (1905-1906). Merzifon Anadolu Koleji Batı cephesi (arka planda Akdağ ile) görünümü ve kolej lojman binaları (Anatolia College- General view from the West, with the Akdagh (White Mountain) in the back ground - 1905 Anatolia college circle and Professors, colleges from the East-1906) [Fotoğraf] Merzifon, Salt Araştırma, Anadolu Koleji Arşivi https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/45779 Son erişim tarihi: 03.01.2020.
• Salt Araştırma (2020b).Manissadjian and Co. Basel Zurich (Tarihsiz). J. J. Manissadjian (Professors and teachers of Anatolia College) [Fotoğraf] Merzifon, (United Church of Christ (UCC), American Research Institute in Turkey (ARIT), Salt Araştırma. https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/45774 Son erişim tarihi:11.11.2019
• Salt Araştırma (2020c). Merzifon’daki Anadolu Koleji’nin kütüphane-müze binası (tarihi bilinmiyor) United Church of Christ (UCC), American Research Institute in Turkey (ARIT), SALT Araştırma https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/45825.
• Selçuk, A. Y., Kefelioğlu, H. (2020). “Samsun, Amasya, Tokat ve Eskişehir İlleri Memeli Faunası ve Türlerin Koruma Statüleri”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tarım ve Doğa Dergisi, 23(2): 379-387.
• Şahin, M. K., Afşar, M. (2018). “Evaluation of The Reptilian Fauna in Amasya Province, Turkey with New Locality Records”. Gazi University Journal of Science, 31(4):1007-1020.
• United Church of Christ (Tarihsiz). Yapımı tamamlanan kütüphane-müze binası (New Library - Museum, Marsovan) [Fotoğraf] (United Church of Christ (UCC), American Research Institute in Turkey (ARIT), Salt Araştırma https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/46751 Son erişim tarihi: 03.01.2020
• United Church of Christ (1910-1912). Yapım aşamasındaki kütüphane-müze binası (Merzifon: 1. Library-Museum Students Friends of Anatolia Help finish This Building, Progress of the Building-1912. 2. Breaking Ground – 1910) [Fotoğraf] Tarihi Bilinmiyor (United Church of Christ (UCC), American Research Institute in Turkey (ARIT), Salt Araştırma https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/46749 Son erişim tarihi:11.11.2019.
• White, G. E. (1918). Charles Chapin Tracy: Missionary, Philanthropist, Educator- First President of Anatolia College-, Marsovan, Turkey: The Pilgrim Press.Boston-USA.